Szkoła austriacka, zwana też szkołą Wiedeńską oraz psychologiczną, jest jedną z
heterodoksyjnych
(znajdujących się poza głównym nurtem nauki) szkół
ekonomii
. Prezentuje podejście subiektywno-marginalistyczne. Powstała na uniwersytecie w Wiedniu w latach 70. XIX w. Za założycieli właściwej szkoły austriackiej uważa się dziś przede wszystkim autora teorii użyteczności krańcowej
Carla Mengera
oraz twórcę subiektywnej teorii procentu
Eugena von Böhm-Bawerka
. Na ziemiach polskich zasady szkoły austriackiej najgorliwiej głosił natomiast W. Czerkawski.
Opublikowane w
1871
roku przez
Carla Mengera
Zasady ekonomii
są po dziś dzień jednym z ważniejszych dzieł rewolucji marginalistycznej przedstawiających główne założenia szkoły austriackiej. Należą do nich:
- zasada subiektywizmu metodologicznego
- zasada indywidualizmu metodologicznego
- rezygnacja z
matematycznego modelowania
zjawisk gospodarczych
- podkreślanie roli niepewności w zjawiskach gospodarczych
- podkreślanie roli wiedzy i informacji dla przebiegu procesów rynkowych
Zgodnie z powyższym wyliczeniem, przedstawiciele tego nurtu uważają, że procesy gospodarcze charakteryzują się dużą dozą niepewności i stałymi zakłóceniami równowagi. W tych warunkach najlepszym rozwiązaniem koordynującym działalność podmiotów (jednostek) gospodarujących okazuje się
wolny rynek
. Umożliwia on pozyskiwanie informacji oraz ich stosowną weryfikację i interpretację ("uczenie się"), głównie poprzez mechanizm cenowy. Niezbędna jest do tego celu swoboda kształtowania się
cen
, która to z kolei, uzależniona jest od swobodnej konkurencji. Instytucje
państwowe
nigdy nie będą w stanie zastąpić
wolnego rynku
jako mechanizmu optymalnej
alokacji dóbr
, ponieważ będą miały zbyt ubogi zasób informacji, a pewnych ich kategorii nie posiądą najpewniej w ogóle.
Poglądy na rolę państwa w polityce gospodarczej
Zdaniem przedstawicieli szkoły austriackiej, zwalczanie
bezrobocia
i
inflacji
uzależnione jest nie tylko od ograniczania i stabilizowania tempa
podaży
pieniądza
, ale także od skutecznego hamowania ekspansji i roli
związków zawodowych
, które są poważnym czynnikiem zwiększającym poziom
inflacji
,
recesji
oraz przeszkodą w podnoszeniu poziomu życia pracowników najemnych.
Emisja pieniądza nie powinna być domeną
monopolu
banku centralnego
, ale także konkurujących ze sobą
banków komercyjnych
, które to dopiero zapewnią odpowiednią
podaż pieniądza
. Właściwa jest stabilizacja
kursów walutowych
ponieważ
rząd
zmuszony jest w takiej sytuacji do podtrzymywania określonego parytetu wymiennego. Skutecznie uniemożliwi mu to zatem używanie
kursu walutowego
do realizacji dyskrecjonalnych celów
polityki gospodarczej
. Nie może bowiem być tak, że
rząd
ogranicza w jakikolwiek sposób wymianę
walut
.
W poglądach przedstawicieli austriackiej szkoły w
ekonomii
priorytetową rolę odgrywa rola prawno-instytucjonalnych ram funkcjonowania
gospodarki
.
Polityka gospodarcza
rządu
powinna być przede wszystkim skierowana na respektowanie i ochronę mechanizmu
wolnego rynku
. To "rządy prawa", a nie "rządy prawne" umożliwiają odróżnienie działań zgodnych z duchem
wolnego rynku
od tych, które są z nim sprzeczne. Przedsiębiorstwa państwowe są o tyle niekorzystną formą gospodarowania, o ile powodują powstanie
monopolu
w
gospodarce
. Mogłyby wtedy bowiem stać się realnym zagrożeniem dla wolności, jeżeli nazbyt wielka część działalności gospodarczej przeszłaby pod bezpośrednią kontrolę
państwa
. Najgorsze są te przypadki, kiedy to działania władz wiążą się z wszelkiego rodzaju różnicowaniem ludzi. Są to decyzje określające, kto ma być upoważniony do dostarczania
dóbr
i świadczenia
usług
, po jakich
cenach
, czy i w jakich ilościach - innymi słowy, posunięć mających na celu kontrolowanie dostępu do różnych rodzajów działalności gospodarczej i
zawodów
, warunków sprzedaży oraz rozmiarów
produkcji
lub sprzedaży.
Podobnie rzecz ma się z
płatnościami transferowymi
, które zdaniem przedstawicieli szkoły austriackiej są z założenia niesprawiedliwe i nieuzasadnione, gdyż państwo nie ma prawa decydować jak
redystrybuować
dochody
obywateli. Wolność gospodarowania oraz rządy prawa są tym samym niemożliwe do pogodzenia z próbami "poprawiania" podziału
dochodów
przez aparat państwowy.
Hayek
pisze zatem co następuje: "Lecz ci, którzy dążą do sprawiedliwości opartej na rozdzielnictwie, napotykają w praktyce na każdym kroku barierę rządów prawa. Z samej natury ich zamiarów wynika, że muszą sięgać do środków dyskryminacyjnych i niekontrolowanych."
Szczególnie szkodliwa jest jednak działalność polegająca na jakiejkolwiek kontroli
cen
. Wszystkie takie kontrole musiałyby bowiem być w pewien sposób arbitralne, a poza tym niemożliwe jest przeprowadzenie ich w sposób pozwalający na właściwe funkcjonowanie
wolnego rynku
. Dopóki bowiem istnieje mechanizm przystosowawczy, w postaci zmian
cen
, "
niewidzialna ręka rynku
" sama przystosuje się do każdego zestawu warunków.
Dla zapewnienia wolności gospodarowania oraz
konkurencji
niezbędne jest zagwarantowanie swobody zawierania umów. Dopuszczalność konkretnego aktu zależy bowiem wyłącznie od ogólnych przepisów, a nie od zaaprobowania go przez wyznaczony do tego organ administracyjny władzy.
Nowa szkoła austriacka
Teoretyczną kontynuacją tej szkoły jest tzw. "Nowa szkoła wiedeńska", której twórcą był H. Mayer, a jego uczniowie, kontynuujący tradycję szkoły austriackiej to
Ludwig von Mises
i
Friedrich August von Hayek
. Byli oni oczywiście zagorzałymi zwolennikami
wolnego rynku
i
leseferyzmu
a zarazem krytykami
interwencjonizmu gospodarczego
zapoczątkowanego przez
Keynesa
, w szczególności zaś pod postacią
gospodarki centralnie planowanej
w krajach komunistycznych. Prace pierwszego z nich stały się fundamentem dla rozwoju wielu nowych nurtów w ekonomii, w tym
polityki gospodarczej
dwudziestowiecznego
neoliberalizmu
, z którym nie należy jednak utożsamiać poglądów przedstawicieli szkoły austriackiej.
Dzieła
Zobacz też
Linki zewnętrzne
Źródła
- Polityka Gospodarcza - praca zbiorowa pod redakcją Henryka Ćwiklińskiego, Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego, Gdańsk 2004
- Jacek Kacperski Szkoła austriacka wobec socjalizmu, interwencjonizmu i współczesnych problemach wolnego rynku, Wydawnictwo Prohibita, Warszawa 2009