Buk zwyczajny
Buk zwyczajnyBuk zwyczajny (Fagus sylvatica
L.
) –
gatunek
drzewa
należący do rodziny
bukowatych
(Fagaceae Dumort.). Występuje w stanie dzikim w prawie całej
Europie
(oprócz części południowo-wschodniej). Przez
Polskę
przebiega północno-wschodnia granica zasięgu.Poczynając od Królewca biegnie ona w kierunku na południe przez Lidzbark Warmiński, Olsztyn, i Brodnicę, stąd wraca na zachód przechodząc przez Chełmno, Bydgoszcz;tu zatacza koło przez Wągrowiec, okrążając od zachodu Poznań i Grodzisk Mazowiecki przez Leszno. Stąd biegnie w kierunku na wschód przez Kalisz i Łódź do Skierniewic, stąd skręca na Rawę Mazowiecką, Opoczno i Radom, a dalej przez Kazimierz, Lublin i Chełm; tu raptownie skręca na południe na Zamość i Tomaszów Lubelski do granicy państwa. W Polsce zachodniej i południowej buk jest jednym z podstawowych drzew tworzących lasy. Poza zwartą granicą zasięgu znajdują się liczne pojedyncze stanowiska buka. Optimum rozwoju buczyn w Karpatach przypada na górną część regla dolnego, tj. około 800-1150m n.p.m. ( w Tatrach buk dochodzi maksymalnie do 1250m)[2]. Morfologia- Pokrój
- Dorasta do ok. 25-30 m wysokości (wyjątkowo 45 m)[3]. Korona gęsta, szeroka, nisko osadzona ,jeżeli drzewo rośnie samotnie, u drzew rosnących w zwartych drzewostanach, pnie są wysokie, gonne (bez bocznych gałęzi). Osiąga wiek do 350 lat.
-
Pień
-
Kora
cienka, gładka, popielatoszara. Młode pędy owłosione.
-
Liście
- Jajowate lub eliptyczne, długości do 10 cm, całobrzegie lub falisto ząbkowane (zwłaszcza na odroślach i siewkach). Z wierzchu ciemnozielone, błyszczące, od dołu jasne i matowe. Młode liście z obu stron owłosione srebrzysto. Starsze maja owłosiony główny nerw na spodniej stronie.
-
Kwiaty
- Roślina
jednopienna
,
wiatropylna
.
Kwiaty męskie
zebrane w główki zwisające na długich osadkach. Każdy kwiat składa się z 10-15
pręcików
i krótkiego
okwiatu
w kształcie rurki.
Kwiaty żeńskie
zebrane po dwa, otoczone czterolistkową
okrywą
, która w miarę dojrzewania drewnieje tworząc tzw. miseczkę (cupuli). Kwitnienie od kwietnia do maja.
-
Owoce
- Trójgraniaste, brązowe
orzeszki
nazywane
bukwią
z miękko owłosioną, zdrewniałą torebką –
kupulą
, pękającą na drzewie. Owocuje obficie co 5-8 lat (tzw. lata nasienne), poczynając mniej więcej od 60-80 roku życia (drzewa rosnące w odosobnieniu zaczynają owocować w wieku 40-50 lat).
Biologia i ekologiaLubi dość wysoką wilgotność powietrza i jest wrażliwy na wiosenne przymrozki, dlatego brak naturalnych stanowisk w centralnej i wschodniej Polsce. Gleby żyzne, wapienne, napowietrzone i wilgotne, ale nie podmokłe. Młode rośliny doskonale znoszą zacienienie. W północnej Europie występuje w niskich położeniach do 650 m, im dalej ku południowi tym rośnie wyżej. W
Tatrach
sięga do wysokości 1250 m n.p.m., w
Alpach
występuje na 1540 m, na
Etnie
sięga do 1880 m. Tworzy
buczyny
(Fagion sylvaticae), w których dominuje, rośnie też licznie w
grądach
(Carpinion), mniej licznie w
łęgach
i
dąbrowach
. Zajmuje siedliska
lasu świeżego
,
mieszanego
i
wilgotnego
. Na
Pomorzu Zachodnim
jest głównym składnikiem niektórych kompleksów leśnych (np.
Puszcza Bukowa
pod
Szczecinem
). W
Karpatach
występuje w lasach regla dolnego. W klasyfikacji zbiorowisk roślinnych
gatunek charakterystyczny
dla All.
Fagion sylvaticae
[4]. Wrzecionowaty pąk z rozwijającymi się młodymi liśćmi Zastosowanie- Drzewo używane do zalesiania.
-
Drewno
twarde, ciężkie i spoiste,
beztwardzielowe
i
rozpierzchłonaczyniowe
o barwie różowawej z rdzeniem fioletowym, nie zróżnicowanym na biel i twardziel ( czasem występuje tzw "fałszywa twardziel"). Ma bardzo duże zastosowanie w technice. Używane jest do wyrobu mebli, parkietów,
sklejek
, płyt wiórowych. Produkuje się z niego beczki, skrzynki, narzędzia, części maszyn, przyrządów sportowych i wiele przedmiotów codziennego użytku. Przemysł chemiczny wytwarza z niego papier, ocet drzewny, węgiel drzewny i olej smołowy. Nadaje się do toczenia.
- Drewno ma dużą wartość opałową.
-
Roślina ozdobna
– drzewo parkowe, używane także do zadrzewień przy drogach. Istnieje wiele odmian ozdobnych.
- Bukiew jest bogata w
tłuszcz
, który po wyciśnięciu służyć może do karmienia świń. Pozostała część owoców jest trująca ze względu na obecność faginy. Z bukwi wytwarza się olej leczniczy, palny i techniczny.
ZmiennośćGatunek zmienny, istnieje bardzo duża liczba
odmian ozdobnych
. - 'Asplenifolia' odmiana o relatywnie wolnym wzroście w porównaniu do gatunku. Liście wąskie, zatokowo klapowane. Na końcach długopędów są wąskie, bez klap tylko pofalowane. Ze względu na wolny wzrost nadaje się do ogrodów przydomowych.
- 'Atropunicea' , syn. F. s. f. Atropurpurea Kirch., 'Purpurea' – odmiana czerwonolistna. Młode liście czarnopurpurowe później jaśniejące do purpurowoczerwonych. Odmiana ta znana jest od 1750 r. Ponieważ często jest rozmnażana generatywnie nie zawsze zachowuje cechy charakterystyczne odmiany (jaśniejsze zabarwienie liści). (Podobnie jak
Picea pungens
cv. Glauca). Odmiana powinna być rozmnażana przez szczepienie egzemplarzy o najciemniejszej barwie (najlepiej przez
ablaktacje
). Jedna z najcenniejszych odmian purpurowolistnych wśród naszych drzew nadająca się głównie do nasadzeń parkowych ze względu na szybkość wzrostu nie odbiegającego od gatunku.
- 'Dawyck' – wysokie drzewo o stożkowej lub kolumnowej koronie. Osiąga wysokość 15 m, szerokość korony 3m. Jesienią liście przed opadnięciem zmieniają kolor na czerwonobrązowy. Liście ma zielone, błyszczące. Nadaje się do sadzenia jako drzewo samotne, w parkach, lub w alejach.
- 'Dawyck Gold' – drzewo wysokie (do 15 m), o stożkowej lub kolumnowej koronie (szerokość 3 m). Ma bardzo ozdobne liście – jako młode są są intensywnie żółte, później stopniowo zielenieją. Jesienią żółkną. Nadaje się do nasadzeń jako drzewo samotne (
soliter (botanika)
), w parkach lub alejach.
- 'Dawyck Purple' – drzewo wysokie (do 15 m), o stożkowej lub kolumnowej koronie (szerokość 3 m). Ma bardzo ozdobne, błyszczące, ciemno-czerwone liście. Jesienią wybarwiają się na jasnobrązowo. Nadaje się do sadzenia jako
soliter (botanika)
w parkach lub alejach.
- 'Fastigiata' forma początkowa wąskowrzecionowata, w starszym wieku wąskostożkowata o konarach wyprostowanych, wyrastających równolegle do pnia.
| F. silvatica 'Purpurea pendula' | | F. sylvatica 'Rochan Weeping' | | F. silvatica 'Roseomarginata' |
- 'Laciniata' najprawdopodobniej forma zbliżona do odm. Asplenifolia o liściach mniej lub bardziej wcinanych, ale o szybszym wzroście (różnie opisywana przez różnych autorów).
- 'Pendula' – odmiana zwisająca. Pokrój drzewa 'płaczący', nadający się do większych ogrodów na naturalne "altany", choć równie często spotykane jako drzewo "cmentarne" (smutne ?).
- 'Purpureo-Pendula' syn. 'Purpurea pendula' – odm. podobna pokrojem do wyżej opisanej, ale nieco wolniej rosnąca o liściach ciemnopurpurowych. Podobnie do poprzedniej wymaga szczepienia na kilkuletnich siewkach "pod koronę" ewentualnie rozmnażania z sadzonek i wczesnego okrzesywania i sztucznego podtrzymywania przewodnika.
- 'Rochanii' blaszki liściowe z pofalowanymi i mocno powcinanymi brzegami barwy miedziano-purpurowe, wzrost słaby, powstała w 1888 roku W Czechach ze skrzyżowania dwóch odmian.
- 'Rochan Weeping' kształt liści jak wyżej, barwa bardzo ciemno bordowa.
- 'Roseomarginata' syn. 'Tricolor', 'Purpurea Tricolor' : Młode liście ciemnopurpurowe, dojrzałe o brzegach różowych z białym przebarwieniem na przejściu. Pokrój nie odbiega od gatunku. Kiedyś napisałem u nas niespotykana, obecnie rozmnażana przez szczepienie "na wysokim pniu" na gatunku.
- 'Tortuosa' syn. F. s. f. suentiliensis Schelle 1911 – chyba najciekawsza forma buka znana od początku XIX w., ale późno opisana jako forma botaniczna. U nas rozmnażana dopiero od kilkunastu lat, i prawdopodobnie starsze egzemplarze nie są znane. Charakteryzuje się bardzo wolnym wzrostem (w przeciwieństwie do gatunku) i silnie powyginanymi konarami, co nadaje starszym egzemplarzom bardzo romantyczny wygląd (patrz zdjęcia, pierwszy najstarszy egzemplarz mający 14 m wys. i rozpiętość korony niecałe 24 m przy wieku szacowanym na 200 lat z parku w Saksonii).
- 'Zlatia' pokrojem forma zbliżona do F. s. cv. Fastigiata, ale młode liście żółtozłote, w czasie pełnego rozwoju jasnozielone. Szybkość wzrostu umiarkowana. Po raz pierwszy znaleziona w Serbii, w 1892 sprowadzona do Berlina i rozmnażana przez szkółki von Spätha.
Ciekawostki- Najstarszy w Polsce buk rośnie w miejscowości
Sieraków
w województwie wielkopolskim i ma średnicę 216 cm, a obwód 678 cm (2005 r.)[5]
- Najgrubszy buk zwyczajny w
Lasów Państwowych
w Polsce rośnie w nadleśnictwie Przyborów, leśnictwie Wanda. Osiąga 670 cm obwodu[6].
Zdjęcia | | | | | | | Na pierwszym planie F. s. cv. Zlatia na drugim F. s. cv. Atropunicea |
Przypisy Bibliografia- Włodzimierz Seneta, "Drzewa i krzewy liściaste", Tom III(D-H), Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1996,
Inne hasła zawierające informacje o "Buk zwyczajny":
Autorytet
...
Ziemia Ognista (archipelag)
...
Ziołorośla
...
Jarząb pospolity
...
Chojnik (Karkonosze)
...
Bór świeży
...
Armia Czerwona
...
Mazurski Park Krajobrazowy
...
Gerard Labuda
...
1929
...
Inne lekcje zawierające informacje o "Buk zwyczajny":
Świat roślinny i zwierzęcy w Polsce (plansza 13)
...
032. Najważniejsze formacje roślinne i ich związek z czynnikami strefowymi i astrefowymi (plansza 18)
...
Rośliny użytkowe (plansza 5)
...
|