Tyniec – dawna podkrakowska
wieś
, która w
1973
r. została włączona do
Krakowa
. Znajduje się w części zachodniej miasta, na prawym brzegu
Wisły
) i wchodzi w skład
Dzielnicy VIII Dębniki
. Tyniec znany jest głównie dzięki znajdującemu się tu
klasztorowi benedyktynów
istniejącemu od
1044
, jednemu z najbogatszych i najważniejszych w
Polsce
. Nazwa Tyniec pochodzi od celtyckiego słowa "tyn", które oznaczało mur lub ogrodzenie. Świadczy to o tym, że musiały znajdować się tu umocnienia lub obwarowania. Od
1934
roku do lat powojennych istniała zbiorowa
gmina Tyniec
.
Położenie geograficzne
Tyniec leży w odległości około 12 km na południowy zachód od centrum Krakowa, na prawym brzegu Wisły, pomiędzy wapiennymi wzniesieniami jurajskimi zwanymi Wzgórzami Tynieckimi (są one częścią Wzgórz Krakowskich). Oto kilka nazw tych wzgórz: Góra Klasztorna zwana także Zamkową (233 m n.p.m.), Winnica (250 m n.p.m.), Duża Kowodrza (261 m n.p.m.), Bogucianka (270 m n.p.m.), Grodzisko (280 m n.p.m.), Kozubica (282 m n.p.m.), Ostra Góra (284 m n.p.m.) oraz najwyższe Wielogóra (Guminek) (293 m n.p.m.).
W Tyńcu znajduje się także
przełom
Wisły zwany Bramą Tyniecką oraz stepowy
Rezerwat przyrody Skołczanka
utworzony w
1957
r.
Od północy Tyniec graniczy z
Piekarami
, od północnego wschodu z
Kostrzem
, od wschodu ze
Skotnikami
, od południowego wschodu z
Sidziną
, od południa z Samborkiem (który od początku lat 50. XX w. jest częścią
Skawiny
), od zarania dziejów północną i zachodnią granicę stanowi rzeka
Wisła
, która od od zachodu miejscowość oddziela Tyniec od
Ściejowic
. Osada tyniecka była położona przy dawnym trakcie handlowym, który prowadził z Krakowa przez
Oświęcim
na
Morawy
i do
Czech
. W Tyńcu przez setki lat funkcjonowała naturalna
przeprawa
przez
Wisłę
.
Dzieje miejscowości
Spojrzenie zza Wisły na klasztor
Ukształtowanie terenu oraz bliskość rzeki Wisły wywarła duży wpływ na wczesny rozwój
osadnictwa
. Na pobliskich Skałkach Piekarskich odkryto jedne z najstarszych w
Polsce
śladów osadnictwa
człowieka
, sprzed 12 000 lat (
paleolit
). Najstarsze znane ślady osadnictwa na terenie Tyńca pochodzą z
mezolitu
(ok. 8000-4800 lat p.n.e.). Liczne zabytki archeologiczne potwierdzają istnienie osady
celtyckiej
na Górze Klasztornej, pochodzącej sprzed 2300 lat p.n.e. z czasów epoki
neolitu
. Znaleziono tu ślady pracowni ceramicznej wytwarzającej wysokiej jakości
ceramikę siwą
oraz najstarszej[1] w Polsce
mennicy
wytwarzającej głównie srebrne monety celtyckie.
W początkach
X wieku
Tyniec zamieszkiwali
Wiślanie
. W początkach XI w. być może należał do przodków
palatyna Sieciecha
i
Tęczyńskich
, którym miał zostać skonfiskowany przez
Kazimierza Odnowiciela
. Wkrótce potem on lub jego syn
Bolesław Śmiały
oddał Tyniec
benedyktynom
. Ich przybycie tutaj i fundacja
opactwa
w Tyńcu w połowie XI w. była przełomowym faktem historycznym dla dziejów
miejscowości
.
W
1259
r. Tyniec został zniszczony przez oddziały
Mongołów
, które zmierzały z
Krakowa
w kierunku
Śląska
. Miało to związek ze strategicznym położeniem osady, znaczeniem tutejszej przeprawy, która była dogodnym przejściem dla wojska przez Wisłę nieopodal granicy państwa oraz w bezpośrednim sąsiedztwie Krakowa.
Kolejnych poważnych zniszczeń Tyniec doznał podczas
Potopu Szwedzkiego
. W 1772 roku, Tyniec został obsadzony przez
Konfederatów Barskich
broniąc się przed wojskami rosyjskimi. Walki zrujnowały zarówno klasztor jak i wieś. Podczas
I rozbioru Polski
Tyniec został włączony do
Austrii
. W 1816 roku władze austriackie kasują opactwo, które od tej pory zaczęło popadać w ruinę.
Jeśli chodzi o zabudowę, to
osada
tyniecka przez wieki rozrastała się wokół dwóch miejsc. Pierwsze to okolica
opactwa
, gdzie powstawały głównie gospodarcze budynki przyklasztorne. Drugie miejsce to domy wiejskie ciągnące się wzdłuż starej drogi z
Krakowa
do
Oświęcimia
i traktu skawińskiego. Na początku wieś najprawdopodobniej miała charakter
ulicówki
, potem zmienił się on na widlicowo-wielodrożny, a następnie w złożony wielodrożny.
XIX-wieczny Tyniec można zakwalifikować do
wsi
dużych zarówno ze względu na
powierzchnię
jak i liczbę mieszkańców, był on jednak ubogą wsią galicyjską. Ciągle funkcjonowała przeprawa wiślana, gdzie do przewozu ludzi używało się
łodzi
, zaś do transportu furmanek –
promów
.
Obok uprawy ziemi mieszkańcy Tyńca zajmowali się także
flisactwem
i dziewiarstwem.
Zboże
,
węgiel kamienny
a także materiały budowlane takie jak drewno były to najczęściej spławiane towary. Spływ odbywał się na tratwach,
galerach
i krypach. Flisactwo istniało aż do końca XIX wieku, kiedy zostało wyparte przez
kolej
.
Najsłynniejszym produktem dziewiarstwa w Tyńcu były magierki tynieckie (okrągłe czapki wykonane z białej
wełny
). Były noszone przez ludność
Małopolski
i
Podkarpacia
aż do początku XX wieku. W związku z tym wyrób tego typu nakryć głowy przetrwał do współczesnych czasów.
Drewniana zabudowa wiejska była charakterystyczna dla obszaru, wyróżniał ją jednak kolor:
chaty
były bowiem malowane w kolorowe pasy. Większość dawnych chat tynieckich była podobna, wznoszono je według tego samego schematu. Pośrodku biegła
sień
, po obu stronach znajdowały się izby, komora oraz
stajnia
. Każde pomieszczenie miało oddzielne drzwi.
W latach 1977-1998 w okolicy Tyńca zbudowano na Wiśle
Stopień Wodny Kościuszko
, po którym biegnie
autostradowa obwodnica Krakowa
. Stopień wodny jak i część obwodnicy znajduje się na terenie sąsiedniej
gminy Liszki
.
Z Tyńcem związana jest średniowieczna
legenda o Helgundzie i Walgierzu Wdałym
. Był on także natchnieniem dla innych pisarzy. Tutaj akcję swej powieści "Bracia Zmartwychwstańcy" umieścił
Józef Ignacy Kraszewski
. W gospodzie "pod Lutym Turem" odbywa się epizod
"Krzyżaków"
Henryka Sienkiewicza
.
Przypisy
- ↑ Praca zbiorowa: Polska. Pradzieje - Piastowie. T. 31. Poznań: Polskie Media Amer.Com, s. 36. .
Zobacz też
Linki zewnętrzne