Pomnik kardynała Adama Sapiehy dłuta
Augusta Zamoyskiego
przy kościele franciszkanów w Krakowie
Adam Stefan Stanisław Bonifacy Józef Sapieha herbu
Lis
, oficjalnie Adam Stefan Sapieha (urodzony
14 maja
1867
w
Krasiczynie
, zmarły
23 lipca
1951
w
Krakowie
) –
arcybiskup metropolita krakowski
,
kardynał
,
książę siewierski
, senator I kadencji w
II Rzeczypospolitej Polskiej
. Przez historyków uznawany za jedną z czołowych postaci w dziejach Kościoła polskiego I połowy XX wieku. Nazywany Księciem Niezłomnym.
Biografia
Pochodzenie i początki kapłaństwa
Urodził się w
rodzinie książęcej
jako najmłodszy syn (ostatni z siedmiorga rodzeństwa)
Adama Stanisława Sapiehy
– działacza niepodległościowego, i Jadwigi z
Sanguszków
. W dzieciństwie i młodości uczestniczył w audiencjach papieża
Leona XIII
, który był osobistym przyjacielem jego ojca[1]. Świadectwo dojrzałości uzyskał w lipcu 1886 w IV Wyższym Gimnazjum we Lwowie.
Odbył studia prawnicze na Uniwersytecie
Wiedeńskim
(w latach 1886–1887),
Uniwersytecie Jagiellońskim
w Krakowie (w latach 1887–1888) oraz ponownie na Uniwersytecie Wiedeńskim (w latach 1888–1890), gdzie otrzymał absolutorium w 1891. Jednocześnie był (wraz z bratem Janem Piotrem) słuchaczem
Instytutu Katolickiego
w
Lille
. W 1890 rozpoczął studia teologiczne na uniwersytecie jezuickim w
Innsbrucku
i uzyskał inkardynację do
archidiecezji lwowskiej
, gdzie w 1892 wpisany został na trzeci rok studiów w seminarium duchownym. Studia teologiczne ukończył w 1894.
Święcenia diakonatu
otrzymał 15 lipca 1893 w kaplicy seminaryjnej we Lwowie z rąk ówczesnego
biskupa pomocniczego
lwowskiego
Jana Puzyny
, a
święcenia kapłańskie
1 października 1893 tamże, również z rąk biskupa Jana Puzyny. W 1894 został dekretem arcybiskupa
Seweryna Morawskiego
skierowany do pracy w parafii w
Jazłowcu
, gdzie pełnił obowiązki kapelana panien z rodzin ziemiańskich przy domu
Zgromadzenia Sióstr Niepokalanego Poczęcia NMP
. Ubiegał się o parafię
Dunajów
, został jednak wysłany do parafii
Skała
, której ostatecznie nie objął.
W 1895 głosił rekolekcje dla ludności polskiej na
Górnym Śląsku
. W październiku tego roku wyjechał na studia specjalistyczne do
Rzymu
, gdzie 10 lipca 1896 uzyskał stopień doktora obojga praw (kanonicznego i cywilnego) w
Papieskim Ateneum Laterańskim
. Równolegle studiował dyplomację w
Kościelnej Akademii Szlacheckiej
, doskonaląc przy tym znajomość języków:
francuskiego
,
niemieckiego
,
włoskiego
. Podczas pobytu w
Watykanie
zacieśnił więzi ze środowiskami watykańskimi: papieżem Leonem XIII oraz polskimi hierarchami przebywającymi w Rzymie - arcybiskupem
Franciszkiem Symonem
i kardynałem
Mieczysławem Ledóchowskim
.
W 1896 odbył podróż do
Bośni
, aby zapoznać się z warunkami życia zamieszkujących na tych terenach Polaków. Po powrocie do kraju w 1897 został mianowany sekretarzem sądu metropolitalnego, egzaminatorem prosynodalnym oraz wicerektorem seminarium duchownego we
Lwowie
. Rezygnację z tej ostatniej funkcji złożył 27 października 1901 z powodu zniechęcenia do narzucanych mu reguł wychowania młodych księży i lekceważenia przez przełożonych jego uwag odnośnie tego problemu[2]. Odbył następnie półroczną podróż po
USA
w sprawach rodzinnych. W październiku 1902 został przez arcybiskupa
Józefa Bilczewskiego
mianowany wikariuszem parafii św. Mikołaja we
Lwowie
oraz
kanonikiem
kapituły katedralnej, podjął także działalność jako duszpasterz
sodalicji
oraz organizator Związku Katolicko-Społecznego, stowarzyszenia katolickiego inspirowanego encykliką Leona XIII
Rerum Novarum
.
Tajny Szambelan Piusa X
19 lutego 1906 został powołany do
Rzymu
na stanowisko
szambelana papieskiego
(Cameriere Segreto Partecipante della Sua Santitá) papieża
Piusa X
z poleceniem pełnienia misji nieformalnego ambasadora spraw polskich przy Stolicy Apostolskiej - do jego zadań należało doradzanie w sprawach Kościoła polskiego na terenie zaborów. Była to realizacja pomysłu lwowskiego arcybiskupa ormiańskiego
Józefa Teodorowicza
, z którym Sapiehę łączyła wieloletnia przyjaźń. Podejmował interwencje w sprawach m.in.:
-
strajku dzieci polskich we Wrześni
,
- nominacji biskupich w
Królestwie Polskim
(odbył w związku z tym misję dyplomatyczną w Petersburgu w
lipcu
1906)
- ograniczenia działalności prałata Umberta Benigniego, prowadzącego nie po myśli polskiej formalności Kościoła polskiego w Królestwie Polskim.
W 1911 współorganizował polskie biuro prasowe w Rzymie.
Biskup krakowski - początek posługi i I wojna światowa
8 listopada 1911 cesarz
Franciszek Józef
mianował go
biskupem ordynariuszem
krakowskim.
Konsystorz papieski
przyjął tę nominację 27 listopada 1911 i tego samego dnia papież Pius X ogłosił bullę nominacyjną. Sakrę biskupią otrzymał Sapieha z rąk papieża Piusa X w
Kaplicy Sykstyńskiej
17 grudnia 1911. Współkonsekratorami byli arcybiskup Augusto Silj, konsultor
Kongregacji Soboru
oraz biskup Agostino Zampini
OSA
, wikariusz generalny Watykanu. W ceremonii uczestniczyli także arcybiskup Józef Teodorowicz, arcybiskup greckokatolicki Lwowa
Andrzej Szeptycki
, biskup pomocniczy lwowski
Władysław Bandurski
, biskup pomocniczy krakowski
Anatol Nowak
, oraz biskup przemyski
Józef Sebastian Pelczar
.
Ingres
do
Katedry Wawelskiej
odbył Sapieha 3 marca 1912 w obecności rodziny, ośmiu biskupów, dwóch ministrów, marszałka krajowego
Galicji
Stanisława Badeniego
oraz namiestnika Galicji
Michała Bobrzyńskiego
. Z okazji ingresu zorganizował poczęstunek dla ubogich w Domu Pracy na
Kazimierzu
.
W 1912 utworzył pierwsze w Krakowie
duszpasterstwo akademickie
przy
Kolegiacie św. Anny
. W 1913 powołał przyparafialne komitety do spraw opieki nad ubogimi. Dokonał także sprowadzenia zwłok biskupa
Karola Skórkowskiego
do Krakowa, a w setną rocznicę śmierci księcia
Józefa Poniatowskiego
odprawił mszę na
Błoniach
.
Po wybuchu
I wojny światowej
założył komitet ratunkowy dla dotkniętych klęską wojny. W marcu 1915 komitet ten otrzymał statut i nazwę:
Książęco-Biskupi Komitet Pomocy dla Dotkniętych Klęską Wojny
(KBK). W jego strukturach działały sekcje: sanitarna, opieki doraźnej, opieki nad dziećmi. W 1917 interweniował u władz w sprawie zniesienia
Twierdzy Kraków
w celu umożliwienia mieszkańcom obrzeży miasta odbudowy domów oraz w sprawie panującego głodu.
W 1916 nie zezwolił na pochówek
Henryka Sienkiewicza
w Katedrze Wawelskiej.
24 grudnia 1916 odwiedził umierającego w schronisku
albertynów
Adama Chmielowskiego
(Brata Alberta).
3 listopada 1918 przewodniczył nabożeństwu z okazji wyzwolenia Krakowa.
W II Rzeczypospolitej Polskiej
Mimo oczekiwań społecznych[3], po utworzeniu niepodległego państwa polskiego Sapieha nie otrzymał nominacji kardynalskiej, tradycyjnie związanej z godnością biskupa krakowskiego. 23 września 1920 papież
Benedykt XV
mianował go asystentem tronu papieskiego i hrabią rzymskim.
14 grudnia 1919 interweniował w Watykanie w sprawie wizytatora apostolskiego w Rzeczypospolitej,
Achille Rattiego
, ze względu na jego domniemane proniemieckie stanowisko w sprawie przynależności państwowej Górnego Śląska. Spierał się następnie z Rattim, wówczas już nuncjuszem apostolskim, sprzeciwiając się jego dążeniom do podpisania z Polską
konkordatu
(Sapieha, jeden z nielicznych tak ustosunkowanych w
Episkopacie Polskim
, był zdania, że Kościół polski powinien być całkowicie niezależny od władzy świeckiej). W przeciwieństwie do Rattiego, który zrównywał wagę tytułów prymasowskich, przynależących na skutek rozbiorów zarówno
arcybiskupowi gnieźnieńskiemu
jak i
arcybiskupowi warszawskiemu
, domagał się uznania tradycyjnego prymatu arcybiskupa gnieźnieńskiego wśród polskich biskupów. Podczas pierwszego wspólnego powojennego zjazdu polskich biskupów w
Gnieźnie
(26–30 sierpnia 1919) poprosił Rattiego o opuszczenie sali obrad, gdyż, jak twierdził, Kościół polski chce rozstrzygać swoje sprawy bez wpływów zewnętrznych[4]. Napięcia w relacjach pomiędzy Rattim a Sapiehą mogły przyczynić się do tego, że po niespodziewanym wyborze Rattiego na papieża
Piusa XI
6 lutego 1922, biskup krakowski nie otrzymał kapelusza kardynalskiego przez cały okres jego pontyfikatu.
12 listopada 1922 Sapieha został wybrany na
senatora
z listy
Chrześcijańskiego Związku Jedności Narodowej
. Po zabójstwie prezydenta
Narutowicza
zarządził nabożeństwa żałobne i wydał odezwę piętnującą zbrodnię. Było to pierwsze i ostatnie większe jego wystąpienie jako senatora, gdyż 9 marca 1923 złożył mandat, podporządkowując się papieskiemu zakazowi przyjmowania godności publicznych przez hierarchów kościelnych.
3 czerwca 1924 w trakcie zebrania Konferencji Episkopatu Polski jako jedyny jego członek głosował przeciw utworzeniu metropolii krakowskiej.
Arcybiskup metropolita krakowski
14 grudnia 1925, półtora miesiąca po podniesieniu diecezji krakowskiej do rangi archidiecezji (28 października 1925), mianowany został przez papieża Piusa XI pierwszym
arcybiskupem metropolitą
krakowskim. 17 stycznia 1926 odbył ingres do Katedry Wawelskiej i otrzymał paliusz z rąk najstarszego sufragana metropolii, biskupa tarnowskiego
Leona Wałęgi
.
W okresie dwudziestolecia międzywojennego zaangażował się silnie w działalność charytatywną. W 1924 utworzył Ratunkowy Komitet Biskupi dla Niesienia Pomocy Biednym, w 1926 Komitet Pomocy dla Dotkniętych Klęską Bezrobocia, a w 1934 –
Caritas
Archidiecezji Krakowskiej (sprzeciwiał się następnie kontorolowaniu tej instytucji przez władze świeckie). Po aresztowaniu we wrześniu 1930 przywódców opozycji i osadzeniu ich w
twierdzy brzeskiej
, wraz z arcybiskupem Teodorowiczem, a w przeciwieństwie do kardynała
Aleksandra Kakowskiego
i prymasa
Augusta Hlonda
, ostro potępił działania władz.
W 1923 powołał Komitet Artystyczno-Doradczy Restauracji Katedry Wawelskiej. W 1927 wydał zgodę na złożenie sprowadzonych z
Paryża
zwłok
Juliusza Słowackiego
w
Krypcie wieszczów
w Katedrze Wawelskiej i postanowił, że będzie to ostatni pochówek na Wawelu. W maju 1935 wydał jednak pozwolenie na złożenie zwłok marszałka
Józefa Piłsudskiego
w
Krypcie Świętego Leonarda
, zastrzegając przy tym, iż jest to lokalizacja tymczasowa, a po przygotowaniu godniejszego miejsca w podziemiach katedry, trumna zostanie tam przeniesiona.
W okresie międzywojennym pod jego rządami zbudowano w diecezji pięćdziesiąt nowych kościołów. Dwukrotnie zwoływał
synod diecezjalny
(w latach 1923 i 1938).
2 lutego 1939 poprosił papieża Piusa XI o zwolnienie z urzędu arcybiskupa metropolity ze względu na zaawansowany wiek i pogarszający się stan zdrowia. Po śmierci papieża ponowił prośbę u jego następcy
Piusa XII
podczas audiencji 19 kwietnia 1939. Papież zlecił ustosunkowanie się do tej prośby
nuncjuszowi apostolskiemu w Polsce
Filippo Cortesiemu
, jednak w trakcie oczekiwania na decyzję papieską, po namowach m.in.
Józefa Becka
, ze względu zbliżającą się wojnę, Sapieha 7 maja 1939 prośbę wycofał i wyraził gotowość kontynuowania posługi.
Konflikt wawelski
U schyłku lat trzydziestych pomiędzy władzami
II Rzeczypospolitej
a arcybiskupem Sapiehą wywiązał się konflikt (tzw.
konflikt wawelski
). Dotyczył on przeniesienia 23 czerwca 1937 na polecenie arcybiskupa trumny Józefa Piłsudskiego z Krypty Świętego Leonarda pod Wieżę Srebrnych Dzwonów na Wawelu. Ponieważ odbyło się to bez zgody władz państwowych, nastąpiły protesty społeczeństwa, polityków oraz wojska. Postulowano odebranie Sapieże odznaczeń państwowych i wyłączenie Wawelu spod jego jurysdykcji. 24 czerwca tego roku arcybiskup skierował do prezydenta
Ignacego Mościckiego
pismo zawierające uzasadnienie decyzji o przeniesieniu trumny (wskazywał powody takie jak lepsze zabezpieczenie zwłok marszałka, a także ukrócenie procederu zakłócania powagi miejsca świętego przez tłumy oczekujące do krypty w celu nawiedzenia grobu Piłsudskiego), w efekcie czego oskarżony został o obrazę głowy państwa. Władze państwowe kilkakrotnie interweniowały u nuncjusza apostolskiego w Polsce Filippo Cortesiego oraz w Sekretariacie Stanu Stolicy Apostolskiej, domagając się ukarania Sapiehy. 11 lipca 1937 arcybiskup dyplomatycznie przeprosił prezydenta, co zakończyło sprawę.
II wojna światowa
Podczas
II wojny światowej
, pod nieobecność przebywającego we Francji
prymasa
Augusta Hlonda
, był faktycznym przywódcą Kościoła i jednym z przywódców narodu. Odrzucił możliwość opuszczenia Krakowa i Polski na czas okupacji. Po podziale archidiecezji wskutek włączenia części jej terenów do
III Rzeszy
, a części do
Generalnego Gubernatorstwa
, miał zakaz przebywania na terenach zaanektowanych przez Niemców.
Już w końcu sierpnia 1939 podjął decyzję o ewakuacji najcenniejszych dzieł sztuki z Wawelu i ukryciu ich m.in. w Pałacu Arcybiskupim. 3 listopada 1939 otrzymał od władz okupacyjnych zakaz wstępu na Wawel, a 9 listopada przekazał klucze Wawelu posłańcowi generalnego gubernatora
Hansa Franka
.
Przez cały okres okupacji był organizatorem i koordynatorem zinstytucjonalizowanej pomocy dla ofiar wojny oraz poszkodowanych w wyniku działań zbrojnych. Tuż po wybuchu wojny, 4 września 1939, powołał Obywatelski Komitet Pomocy z sekcjami: charytatywną, gospodarczą i sanitarną. Komitet ten działał do chwili rozwiązania go przez władze nazistowskie w sierpniu 1940. Na rzecz komitetu Sapieha przekazał darowiznę finansową z własnych funduszy[5]. Wspomagał działalność
Rady Głównej Opiekuńczej
(RGO), jedynej formalnie uznanej przez Niemców (29 maja 1940) polskiej organizacji charytatywnej (w jej skład weszli członkowie dawnego
Caritasu
). Sapieha nie był wprawdzie oficjalnie jej członkiem, ale sprawował nad nią duchowe kierownictwo i nadzorował jej inicjatywy, a także pośredniczył w pozyskiwaniu przez nią środków pomocy materialnej. Na jego prośbę Stolica Apostolska przekazała RGO darowiznę pieniężną, za którą następnie - także dzięki zabiegom Sapiehy - nuncjatura apostolska w neutralnym
Bernie
zakupiła żywność, odzież i leki przeznaczone do rozdysponowania przez RGO.
Wielokrotnie apelował do władz okupacyjnych oraz podejmował próby interwencji w sprawie traktowania ludności polskiej pod okupacją. Działania te nie przyniosły realnego efektu w postaci zmiany postępowania władz nazistowskich, jednak były jawnym świadectwem postawy arcybiskupa wobec wojny oraz jego odwagi. 2 listopada 1942 wystosował do generalnego gubernatora Hansa Franka list, sprzeciwiający się terrorowi stosowanemu przez okupanta wobec Polaków i Żydów. W czerwcu 1943 był inicjatorem ogłoszenia przez Komisję Episkopatu Polski orędzia do władz Generalnego Gubernatorstwa odnośnie ograniczania swobód Polaków. 9 listopada 1943 ponownie skierował do gubernatora Franka list w tej sprawie. 17 grudnia 1943 odbył konferencję z szefem rządu Generalnego Gubernatorstwa
Josefem Bühlerem
oraz wyższym dowódcą SS i policji
Wilhelmem Koppe
, podczas której poruszył kwestię częstego stosowania przez Niemców metody odpowiedzialności zbiorowej wobec ludności polskiej. 27 marca 1944 ogłosił odezwę w sprawie masowych rzezi Polaków dokonywanych przez
Ukraińską Powstańczą Armię
w porozumieniu z Niemcami na wschodnich kresach Generalnego Gubernatorstwa. 5 kwietnia 1944 odbył jedyne w czasie okupacji spotkanie z generalnym gubernatorem Hansem Frankiem, podczas którego gubernator domagał się od niego oficjalnego wystąpienia antybolszewickiego. 2 sierpnia 1944 interweniował w sprawie uznania Krakowa za miasto otwarte, co miało ocalić je od zniszczenia podczas działań wyzwoleńczych[6].
Współpracował z
rządem RP na uchodźstwie
i uzyskiwał od niego pomoc materialną. Od początku do zakończenia działań wojennych prowadził stale tajną korespondencję ze Stolicą Apostolską, referując problemy Kościoła i ludności polskiej, i prosząc o wsparcie. Pięciokrotnie pisał do papieża Piusa XII, sugerując konieczność otwartego potępienia terroru nazistowskiego przez Kościół.
Zlecił udzielać potajemnie chrztu Żydom i wydawać im fałszywe metryki. Polecenie to podtrzymał po zakazaniu przez okupanta tej praktyki w 1942.
Gdy w 1941 władze nazistowskie rozwiązały oficjalne seminarium duchowne w Krakowie, zorganizował struktury seminarium podziemnego.
Tuż po zakończeniu II wojnie światowej
Jeszcze przed zakończeniem wojny interesował się kształtem odradzającego się państwa polskiego oraz miejscem i rolą Kościoła w tym państwie. Podczas obrad
konferencji jałtańskiej
był przez członków delegacji amerykańskiej wskazywany jako kandydat do Rady Prezydenckiej (której zadaniem miało być zorganizowanie akceptowanego przez wszystkich obywateli rządu tymczasowego), a po upadku koncepcji utworzenia Rady, jako ewentualny uczestnik – obok
Edwarda Osóbki-Morawskiego
,
Wincentego Witosa
,
Stanisława Mikołajczyka
,
Stanisława Grabskiego
– rozmów na temat sytuacji wewnętrznej w Polsce, jakie następnie odbyły się bez jego udziału w
Moskwie
(tzw. konsultacje moskiewskie).
17 marca 1945 odbył w Krakowie spotkanie z generałem broni
Michałem Rolą-Żymierskim
, ministrem obrony narodowej w
Rządzie Tymczasowym Rzeczypospoltej Polskiej
. Przekazał ministrowi uwagi na temat sposobu przeprowadzenia
reformy rolnej
oraz gospodarki finansami[7].
24 marca 1945 pod jego patronatem i z jego inicjatywy rozpoczęto wydawanie
Tygodnika Powszechnego
.
Ze względu na nieobecność w Polsce prymasa Hlonda, na dzień 25 czerwca 1945 osobiście zwołał do
Częstochowy
pierwsze po II wojnie światowej zebranie episkopatu i przewodniczył jego obradom. 3 lipca tego roku odwiedził
obóz koncentracyjny
w
Oświęcimiu
. Pod koniec
lipca
tego roku przekazał pełnię władzy w Kościele polskim prymasowi Hlondowi. 25 sierpnia 1945 ponownie powołał, zlikwidowany po wybuchu wojny
Caritas
i stanął na jego czele (jako przewodniczący Caritasu w latach 1945–1950 uzyskał na jego potrzeby pomoc od 27 zagranicznych instytucji charytatywnych[8]). 15 września 1945 zaakceptował deklarację ideową organizacji
Wolność i Niezawisłość
[9]. 7 listopada 1945 złożył w Sądzie Apelacyjnym w Krakowie zeznania dla Międzynarodowego Trybunału Wojennego.
Kardynał – ostatnie lata posługi i stanowisko wobec władz Polski Ludowej
18 lutego 1946 mianowany przez papieża Piusa XII
kardynałem
.
Kapelusz kardynalski
otrzymał z rąk papieża 23 lutego 1946 w
Bazylice Świętego Piotra
w Watykanie. Na kościół kardynalski papież przeznaczył mu kościół Santa Maria Nuova na
Forum Romanum
. Po powrocie z uroczystości do Krakowa został owacyjne powitany przez tłumnie zgromadzoną społeczność miasta, od dawna wyczekującą obdarzenia go godnością kardynalską. 24 października 1946 papież Pius XII nadał mu nadzwyczajne uprawnienia ordynariusza dla duchowieństwa i wiernych
obrządku greckokatolickiego
w niektórych diecezjach.
Po zerwaniu 12 września 1945 przez polskie władze państwowe konkordatu, uczestniczył w posunięciach zmierzających do normalizacji relacji państwo-Kościół. W maju 1947 reprezentował w tej sprawie polski episkopat na rozmowach ze Stolicą Apostolską w Rzymie. 23 kwietnia 1948 wraz z prymasem Hlondem przesłał list do prezydenta
Bolesława Bieruta
, poruszający kwestię potrzeby rozmów między państwem a Kościołem. W
czerwcu
tego roku ponownie wyjechał do Rzymu, aby podjąć starania na rzecz powołania eksperta do spraw stosunków między Watykanem a Polską. Jednocześnie otrzymał od papieża Piusa XII zapewnienie, iż Stolica Apostolska nie kwestionuje granic polskich po II wojnie światowej, a więc przynależności
Ziem Zachodnich i Północnych
do Rzeczypospolitej.
Po śmierci prymasa Hlonda, papież Pius XII 5 listopada 1948 rozszerzył nadzwyczajne uprawnienia kardynała Sapiehy w stosunku do duchowieństwa i wiernych greckokatolickich na wszystkie diecezje polskie. W grudniu 1948 kardynał Sapieha wystosował do prezydenta Bieruta memoriał, w którym sprzeciwił się posunięciom władzy państwowej takim jak likwidacja szkół katolickich, utrudnianie i ograniczanie posługi duszpasterskiej chorym i więźniom, niszczenie prasy katolickiej, indoktrynacja obywateli oraz szkalowanie duchowieństwa i hierarchii kościelnej[10]. 4 stycznia 1949 nowy prymas arcybiskup
Stefan Wyszyński
, dotychczasowy
biskup lubelski
, złożył na jego ręce przysięgę.
W styczniu 1950 ponownie był inspiratorem i autorem lub współautorem listów protestacyjnych do prezydenta Bieruta, potępiających szykanowanie Kościoła w Polsce, zwłaszcza represje wobec Caritasu. 6 marca 1950, obawiając się postępującej radykalizacji form prześladowania Kościoła, spisał oświadczenie:
- W razie gdybym był aresztowany stanowczo niniejszym ogłaszam, że wszelkie moje złożone tam wypowiedzi, prośby i przyznania są nieprawdziwe. Nawet, gdyby one byłyby wygłaszane wobec świadków, podpisane, nie są one wolne i nie przyjmuję je za swoje[11].
W trakcie czterdziestoletniej posługi biskupiej kardynał Sapieha angażował się mocno w działalność Konferencji Episkopatu Polski, gdzie aktywnie pracował w kilku komisjach, m.in.: Komisji Prawnej, Komisji Prasowej, Komisji Zakładów Dobroczynnych, Komisji Wizytowania w Szkole, Komisji do spraw Beatyfikacji i Kanonizacji, Komisji do spraw Akcji Katolickiej, Komisji do spraw Laikatu. Był przewodniczącym Komisji Ogólnej, Komisji Szkolnej (w latach 1932–1947) oraz Komisji dla Spraw Charytatywnych (od 1945)[12].
W lipcu 1950 poważnie zachorował. W
październiku
tego roku przeszedł
zawał
serca. Po chwilowej poprawie stanu zdrowia, w pierwszych miesiącach 1951 powrócił do aktywności duszpasterskiej. 19 kwietnia 1951 po raz ostatni przewodniczył mszy świętej. 3 maja tego roku przekazał rządy w archidiecezji wikariuszowi generalnemu, arcybiskupowi
Eugeniuszowi Baziakowi
(arcybiskup Baziak, metropolita lwowski obrządku łacińskiego na wygnaniu, 23 marca 1951 został formalnie – przy zachowaniu swoich dotychczasowych funkcji –
koadiutorem
kardynała Sapiehy). 10 maja 1951 odbył ostatnie spotkanie z prymasem Wyszyńskim.
Zmarł 23 lipca 1951 w osiemdziesiątym czwartym roku życia, pięćdziesiątym ósmym roku kapłaństwa i czterdziestym roku sprawowania władzy biskupiej. Jego pogrzeb odbył się 28 lipca tego roku pod przewodnictwem prymasa Wyszyńskiego i stanowił manifestację pamięci i wdzięczności wiernych oraz duchowieństwa dla posługi kardynała Sapiehy. Pochowany został w Katedrze Wawelskiej, w krypcie pod
Konfesją Świętego Stanisława
.
Związki z Karolem Wojtyłą (Janem Pawłem II)
1 listopada 1946 kardynał Adam Stefan Sapieha wyświęcił w kaplicy Pałacu Arcybiskupiego w Krakowie
Karola Wojtyłę
– przyszłego metropolitę krakowskiego i papieża – na księdza. Uprzednio podjął decyzję o przyśpieszeniu terminu jego święceń kapłańskich, aby wysłać go na studia specjalistyczne do Rzymu na
Papieskie Ateneum Angelicum
.
Pierwsze spotkanie Sapiehy z Wojtyłą nastąpiło 6 maja 1938, gdy arcybiskup odbywał
wizytację kanoniczną
w
Wadowicach
, rodzinnej miejscowości późniejszego papieża. Osiemnastoletni Wojtyła witał wtedy Sapiehę w swojej parafii, metropolita wyraził natomiast zainteresowanie jego przyszłością zawodową. W 1942 Sapieha zdecydował o przyjęciu Wojtyły do podziemnego seminarium duchownego w Krakowie, a następnie sprawował nadzór nad jego formacją. Opinia Sapiehy sprawiła, iż Wojtyła po otrzymaniu święceń kapłańskich porzucił ostatecznie powzięty wcześniej plan wstąpienia do zakonu
karmelitów bosych
[13].
Jan Paweł II uważał kardynała Sapiehę za swój autorytet, co wielokrotnie osobiście podkreślał, wspominając jego postać, np. 16 czerwca 1999 w Krakowie podczas
VII Pielgrzymki do Polski
, gdy mówił z okna Pałacu Arcybiskupiego:
- Tutaj stoi pomnik kardynała, przed Franciszkanami. Książę niezłomny... A ja mam jeszcze w pamięci jego twarz, jego rysy, jego słowa, jego powiedzenia[...]. Lata płyną naprzód, już wielu nie pamięta księcia kardynała Adama Stefana Sapiehy. Ci, którzy pamiętają tak, jak ja, mają obowiązek przypominać, aby ta wielkość trwała i tworzyła przyszłość narodu i Kościoła na tej polskiej ziemi. Bóg Ci zapłać, Księże Kardynale, za to, czym byłeś dla nas, dla mnie, dla wszystkich Polaków strasznego okresu okupacji. Bóg Ci zapłać[14].
Nagrody i odznaczenia
Genealogia
Zobacz też
Przypisy
- ↑ J. Wolny, Młodość i pierwsze lata działalności Adama Stefana Sapiehy [w:] Książę Niezłomny..., str. 84.
- ↑ M. Rożek, Kardynał..., str. 29.
- ↑ J. Wolny, Ostatnie lata działalności kościelnej Adama Stefana Sapiehy [w:] Książę Niezłomny..., str. 183-184.
- ↑ Józef Marecki, Filip Musiał (red.) Niezłomni. W obronie Ojczyzny i Kościoła. Wydawnictwo WAM Kraków 2008, str. 10 - 11
- ↑ A. Baciński, Akcje organizacyjne arcybiskupa Adama Stefana Sapiehy na polu charytatywnym podczas okupacji niemieckiej (1939-1945) [w:] Książę Niezłomny..., str. 122.
- ↑ Całość informacji dotyczących aktywności arcybiskupa w okresie wojennym za książką M. Rożka Kardynał..., oraz za artykułem A. Bacińskiego Akcje organizacyjne....
- ↑ J. Wolny, Ostatnie lata działalności kościelnej..., str. 167-168.
- ↑ Tamże, str. 176.
- ↑ Z. Wiglusz, Kronika życia i działalności Adama Stefana Kardynała Księcia Sapiehy [w:] Książę Niezłomny..., str. 282.
- ↑ J. Wolny, Ostatnie lata działalności kościelnej..., str. 215.
- ↑ Proces Kurii Krakowskiej:
http://www1.dziennik.krakow.pl/ipn/proces_kurii_krakowskiej/html/plansza02f.html
[dostęp 12 lutego 2009].
- ↑ J. Wolny, Biogram kardynała Adama Stefana Sapiehy [w:] Książę Niezłomny..., str. 28.
- ↑ Jan Paweł II, Dar i tajemnica, Kraków 1996, str. 26; Rozmowa z o. B.J. Wanatem OCD, "Głos Karmelu" 24 (6/2006), Serwis Opoka:
http://www.opoka.org.pl/biblioteka/T/TH/THO/gk-200811-wanat.html
[dostęp 12 lutego 2009].
- ↑ Sapiehowie:
http://sapiehowie.fm.interia.pl/sapieha4.htm
[dostęp 12 lutego 2009]
Bibliografia
- Książę Niezłomny. Kardynał Adam Stefan Sapieha, red. R. Bogacz, Kraków 2001.
- B. Przybyszewski, Adam Stefan kardynał Sapieha. Pasterz dobry, książę niezłomny 1867-1951, Łańcut 2002.
- M. Rożek, Kardynał Sapieha, Kraków 2007.
- J. Wolny i in., Księga Sapieżyńska, tom I, Kraków 1982; tom II, Kraków 1986.
Linki zewnętrzne