Historia myśli ekonomicznej – dyscyplina naukowa o charakterze teoretycznym, zajmująca się badaniem i opisywaniem procesu kształtowania się poglądów
ekonomicznych
w ujęciu historycznym. W naukowy sposób wyjaśnia przyczyny powstawania, przenikania i zanikania poglądów, idei oraz teorii ekonomicznych, jak również krytycznie analizuje historyczny dorobek ekonomistów.
Adam Smith
(1723 - 1790) - uważany za ojca współczesnej
ekonomii
. Datę wydania jego największego dzieła
Bogactwo narodów - 1776 - uznaje się za początek ekonomii jako nauki.
Zakres znaczeniowy
Należy odróżnić historię myśli ekonomicznej od
historii ekonomii
oraz
historii gospodarczej
.
Ekonomia jako nauka ukształtowała się dopiero w drugiej połowie
XVIII
w., dlatego też termin historia ekonomii odnosi się wyłącznie do naukowych poglądów ekonomicznych po XVIII w. Jednak refleksja nad zagadnieniami gospodarczymi, choć jeszcze nie w naukowej formie, sięga czasów starożytnych. Historia myśli ekonomicznej bada i opisuje również przednaukowe refleksje nad zjawiskami gospodarczymi. Dopiero od XVIII w. historia myśli ekonomicznej oraz historia ekonomii podążają wspólną ścieżką.
Historia gospodarcza w przeciwieństwie do historii myśli ekonomicznej nie zajmuje się badaniem poglądów na zagadnienia ekonomiczne, ale samymi zjawiskami ekonomicznymi w ujęciu historycznym. W zakresie jej zainteresowań leży przede wszystkim badanie panujących na przestrzeni wieków stosunków społeczno-ekonomicznych, metod wytwarzania, dysponowania, wymiany i konsumpcji
dóbr ekonomicznych
czy rozwój panujących stosunków własności
środków produkcji
.
Poglądy ekonomiczne, będące przedmiotem badań historii myśli ekonomicznej, były zawsze ściśle powiązane z panującym w danym okresie podłożem stosunków gospodarczych, społecznych i politycznych. Żaden kierunek myśli ekonomicznej nie powstał w oderwaniu od konkretnej sytuacji ekonomicznej w danym miejscu i czasie. Istniejące w danym okresie warunki i zjawiska ekonomiczne były źródłem inspiracji dla dociekań ekonomistów, którzy starali się zrozumieć prawa rządzące gospodarką i ująć je w spójne poglądy. Jednocześnie formułowane przez nich poglądy miały często znaczący wpływ na prowadzoną politykę gospodarczą i tym samym na kształtowanie nowych stosunków ekonomicznych i powstawanie nowych zjawisk gospodarczych. Z tego względu istnieje ścisły związek pomiędzy rozwojem gospodarczym i politycznym, a dominującą w tym czasie teorią ekonomiczną. Związek ten przekłada się na ścisłe powiązanie badań historii myśli ekonomicznej z badaniami nad historią gospodarczą.
Etapy rozwoju myśli ekonomicznej
Rozwój myśli ekonomicznej może być w najogólniejszy sposób podzielony na trzy historyczne etapy:
Starożytny i średniowieczny
Obejmuje okres od
starożytnej Grecji
po schyłek
XV
w. Charakterystyczną cechą dociekań ekonomicznych tego okresu jest to, że były one dokonywane na marginesie rozważań filozoficzno-teoretycznych lub prawno-organizacyjnych. Nie istniała wyodrębniona dziedzina zagadnień ekonomicznych, ponieważ były one traktowane wyłącznie jako element szerszych zagadnień politycznych lub filozoficznych.
Nowożytny
Obejmuje okres od schyłku
XV
w. po drugą połowę
XVIII
w. Wraz z rozwojem gospodarczym pojawiło się zapotrzebowanie na głębszą analizę zagadnień o charakterze gospodarczym. Rozważania ekonomiczne zostają oderwane od ogólniejszych rozważań polityczno-filozoficznych i stają się niezależną dziedziną systematycznych dociekań, choć jeszcze nie o charakterze naukowym. Pierwszym samodzielnym kierunkiem myśli ekonomicznej był
merkantylizm
, którego początek rozwoju przypada na koniec
XV
w.
Współczesny
Umowną datą rozpoczęcia tego okresu jest rok
1776
, kiedy to szkocki myśliciel i ekonomista
Adam Smith
wydaje swoje dzieło
Badania nad naturą i przyczynami bogactwa narodów
(popularnie nazywane Bogactwem narodów). Smith po raz pierwszy zastosował
metodę naukową
w rozważaniach ekonomicznych, tym samym wprowadzając ekonomię do grona nauk, a historię myśli ekonomicznych na nowy etap rozwoju.
Myśl ekonomiczna w starożytnej Grecji
Okres archaiczny
Od
VIII w. p.n.e.
do ok.
500 p.n.e.
Okres klasyczny
Od ok.
500 p.n.e.
do
336 p.n.e.
Okres hellenistyczny
Od
336 p.n.e.
do
146 p.n.e.
Myśl ekonomiczna w Imperium Rzymskim
Okres królewski
Od
753 p.n.e.
do
510 p.n.e.
Okres republiki
Od
510 p.n.e.
do
31 p.n.e.
Okres cesarski
Od
31 p.n.e.
do
476
Myśl ekonomiczna w średniowieczu
Od
476
do schyłku
XV
w.
Merkantylizm
Od schyłku
XV
w. do ok. połowy
XVIII
w.
Krytyka merkantylizmu
Fizjokratyzm
Od ok. połowy
XVIII
w. Szkoła podatkowa fizjokratów stworzyła pojęcie jedynego podatku (opodatkowanie rolnictwa - odprowadzanie ok. 30% wytworzonych dochodów). Przyczyniło się to do rozwoju przemysłu, bo ludzie rezygnowali z posiadania ziemi i uprawiania roli
Ekonomia klasyczna
Od drugiej połowy
XVIII
w.
Angielska ekonomia klasyczna
Adam Smith
,
David Ricardo
,
Thomas Malthus
,
James Mill
,
John Stuart Mill
,
John McCulloch
,
William Nassau Senior
,
Francuska ekonomia klasyczna
Jean Charles Leonard Simonde de Sismondi
,
Jean-Baptiste Say
,
Frédéric Bastiat
,
Henry Carey
.
Szkoła historyczna
Przełom
XIX
i
XX
w.
Socjalizm
Socjalizm utopijny
XIX
w.
Robert Owen
,
Henri de Saint-Simon
,
Charles Fourier
Socjalizm naukowy
Druga połowa
XIX
w. -
Karol Marks
,
Fryderyk Engels
Nurt subiektywno-marginalistyczny
Nazywany również nową ekonomią.
Lata siedemdziesiąte
XIX
w.
Austriacka szkoła psychologiczna
Od
1871
Matematyczna szkoła lozańska
Od
1874
Ekonomia neoklasyczna
Od
1890
-
Alfred Marshall
wydaje Zasady ekonomii.
Instytucjonalizm
Thorstein Veblen
Keynesizm
Lata dwudzieste
XX
w.
Synteza neoklasyczna
-
teoria równowagi ogólnej
-
Leon Walras
(powstała 1874 - 1877)
-
teoria równowag cząstkowych
-
Alfred Marshall
(powstała 1890-1916)
Bibliografia
- Cameron R.: Historia gospodarcza świata. Od paleolitu do czasów najnowszych, Książka i Wiedza, Warszawa 1996,
- Heilbroner R. L.: Wielcy ekonomiści : czasy, życie, idee, PWE, Warszawa 1993
- Zagóra-Jonszta U.: Wykłady z Historii Myśli Ekonomicznej, Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej w Katowicach, Katowice 2003,
Zobacz też
Linki zewnętrzne