Jan Huygen van Linschoten
Jan Huygen van Linschoten (ur. w
1563
w
Haarlemie
; zm.
8 lutego
1611
w
Enkhuizen
) –
holenderski
kupiec,
żeglarz
i odkrywca. W 1583 r. pożeglował dookoła
Przylądka Dobrej Nadziei
do
portugalskiej
kolonii
Goa
w
Indiach
. W latach
1594
-
1595
brał udział w dwóch wyprawach
Willema Barentsa
do
Arktyki
, przekonany o istnieniu krótszej drogi do Indii na północy[1].
Zasłynął ze skopiowania i opublikowania tajnych
map
Portugalczyków
, tzw.
portolanów
, co umożliwiło Holendrom i
Anglikom
żeglugę do Indii Wschodnich. Napisał dwa przewodniki żeglugi morskiej, w których oprócz map zawarł informacje o trasie morskiej do Indii wokół Przylądka Dobrej Nadziei oraz o warunkach żeglugi na
Oceanie Indyjskim
, opisując szczegółowo przebieg
prądów morskich
, rozmieszczenie głębin i
mielizn
, układy wiatrów, pory
monsunów
, itd. Dzięki temu
Holenderska Kompania Wschodnioindyjska
(
hol.
Vereenigde Oostindische Compagnie (VOC)) oraz
Brytyjska Kompania Wschodnioindyjska
(
ang.
British East India Company) przełamały ówczesny
monopol
Portugalii w handlu z Indiami Wschodnimi.
Dzieciństwo i lata młodzieńcze
Portugalska
fusta
, ilustracja z publikacji Itinerario
Jan Linschoten urodził się w Haarlemie w rodzinie
notariusza
. Kiedy Jan był jeszcze dzieckiem, Linschotenowie przeprowadzili się do miejscowości Enkhuizen.
W grudniu
1576
Linschoten wyjechał do swojego brata do
Sewilli
w
Hiszpanii
, by zdobyć tam zawód kupca. Sześć lat później znalazł posadę u kupca z
Lizbony
. Załamanie handlu zmusiło go do poszukiwania innych możliwości zarobku. Z pomocą przyszedł mu brat Willem, który dobrze znał nowo mianowanego
arcybiskupa
portugalskiej
kolonii
Goa
,
dominikanina
Vicente de Fonesca. Nowy arcybiskup mianował Linschotena swoim sekretarzem. Linschoten wyruszył do Goa
3 kwietnia
1583
. Pięciomiesięczna podróż wiodła przez
Maderę
,
Gwineę
,
Przylądek Dobrej Nadziei
,
Madagaskar
i
Mozambik
.
Goa
Wyspa Terceiro (Azory) ilustracja z publikacji Itinerario
Z racji zajmowanego stanowiska, Linschoten miał dostęp do wielu tajnych informacji, również do pilnie strzeżonych map –
portolanów
. Nadużywając swojej pozycji, Linschoten skopiował dostępne mu materiały.
W 1587 zmarł jego protektor, arcybiskupa Goa, w drodze do Lizbony. Linschoten zdecydował zakończyć swój pobyt w kolonii. W styczniu 1589 wyruszył do
Europy
, zatrzymując się w drodze powrotnej w portugalskim porcie na
Wyspie Św. Heleny
.
Podróż Linschotena została przerwana przez atak
angielskich
piratów
. Jego statek zgubił ładunek w czasie burzy u wybrzeży
Azorów
. Linschoten spędził dwa lata na wyspie
Terceirze
. Do Lizbony dotarł w 1592, skąd udał się do rodzinnego domu w Enkhuizen.
Przejście Północno-Wschodnie
Linschoten był przekonany o istnieniu krótszej drogi do Indii na północy, tzw.
przejścia północno-wschodniego
, którego poszukiwał razem z
Willemem Barentsem
. W 1594 r. wyruszył na wspólną wyprawę do
Arktyki
. W 1595 r. dotarł wraz z Barentsem do
Nowej Ziemi
. Obydwie ekspedycje zakończyły się fiaskiem. Relacja z wypraw ukazała się w 1601.
Publikacje
Z pomocą
amsterdamskiego
wydawcy Cornelisa Claesza, specjalizującego się w publikacjach
geograficznych
, marynistycznych i podróżniczych, Jan Linschoten spisał w 1595 wspomnienia ze swoich podróży do Indii (hol. Reys-gheshift vande navigatien der Portugaloysers in Orienten). Dzieło to zawierało nie tylko wiele wskazówek jak żeglować pomiędzy Portugalią a koloniami w Indiach Wschodnich, ale także jaką trasę obrać pomiędzy Indiami,
Chinami
i
Japonią
.
Jan Linschoten był autorem dwóch kolejnych książek. W 1596 ukazał się “Zapis podróży żeglarza Jana Huyghena van Linschotena do portugalskich Indii Wschodnich” (hol. Itinerario: Voyage ofte schipvaert van Jan Huyghen van Linschoten naer Oost ofte Portugaels Indien, 1579-1592) a w 1597 “Opis wybrzeża Gwinei,
Kongo
,
Angoli
oraz przeprawy do Cabo de St. Augustus w
Brazylii
, charakterystyka całego
Oceanu Atlantyckiego
” (hol. Beschryvinghe van de gantsche custe van Guinea, Manicongo, Angola ende tegen over de Cabo de S. Augustijn in Brasilien, de eyghenschappen des gheheelen Oceanische Zees).
Angielskie
i
niemieckie
tłumaczenie pierwszej książki wydano w 1598.
Znaczenie
Publikacja szczegółowych map oraz wskazówek
nawigacyjnych
odnośnie prądów morskich, mielizn, układów wiatru, monsunów, itd. umożliwiła Holendrom i
Anglikom
żeglugę do Indii Wschodnich. Linschoten zasugerował również jak dotrzeć do Indii Wschodnich bez konieczności pokonywania
Cieśniny Malakka
, będącej pod kontrolą Portugalii. Alternatywna droga wiodła na południe od
Sumatry
przez
Cieśninę Sundajską
.
Dzięki informacjom Linschotena Holendrzy i Anglicy przełamali portugalski monopol na handel z Indiami Wschodnimi. Pierwsza holenderska wyprawa handlowa do Indii Wschodnich, tzw. Eerste Schipvaart, wyruszyła z Amsterdamu pod dowództwem
Cornelisa de Houtmana
już w 1695.
Dzieła
- Itinerario, voyage ofte schipvaert, van Ian Huygen van Linschoten naer de Oost ofte Portugaels Indien, inhoudende een corte beschrijvinghe der selver landen ende zeecusten... (Amsterdam 1595-96)
- Reys-Gheschrift van de navigatien der Portugaloysers in Orienten... (Amsterdam 1595)
- Beschrijvinge vande gantsche custe van Guinea... (Amsterdam 1596)
- Voyagie, ofte schip-vaert, van Ian Huyghen van Linschoten, van by Noorden om langes Noorvvegen de Noortcape, Laplant, Vinlant, Ruslandt, de VVite Zee, de custen van candenoes, Svvetenoes, Pitzora... (1601)
Przypisy
Bibliografia
Literatura
- Jan Huyghen Van Linschoten: The Voyage of John Huyghen van Linschoten to the East Indies. Elibron Classics, 2001. . (
ang.
) Replika edycji z 1885 r. wydanej przez Hakluyt Society
- Jan Huyghen Van Linschoten: Voyage to Goa and Back, 1583-1592, with His Account of the East Indies: From Linschoten's Discourse of Voyages. New Delhi: AES, 2004. . (
ang.
)