Wieża Joanny d'Arc w
Rouen
Stołp (wieża ostatecznej obrony lub bergfried, bergfrit) –
średniowieczna
budowla warowna na planie koła, owalu, prostokąta lub wieloboku w postaci baszty obronnej o znacznej wysokości (30–50 m) i dużej grubości murów (3–5 m). Wolno stojąca
wieża
stawiana w średniowiecznych
twierdzach
. Stanowiła najsilniejszy a zarazem ostateczny punkt obrony (w nowożytnej sztuce fortyfikacyjnej rolę tę przejął tzw.
śródszaniec
).
Wieże tego rodzaju są często mylone z donżonami – wcześniejszymi typologicznie wieżami łączącymi w sobie główne funkcje mieszkalne i obronne
zamku
[]. Istnieje także sporo form pośrednich między donżonami a typowymi stołpami, przy czym zazwyczaj dominują cechy jednego z tych obiektów.
Historia
Stołpy wywodzą się z donżonów, lecz nie są z nimi tożsame. W II poł.
XII w.
na obszarze
Francji
doszło do przekształcenia programu architektonicznego dotychczasowych twierdz. Z jednej rozległej budowli wieżowo–pałacowej, donżonu, który służył za mieszkanie
feudała
zarówno na co dzień, jak i w trakcie zagrożenia, a także był trzonem całej
warowni
, powstały dwa oddzielne obiekty:
- reprezentacyjny oraz mieszkalny pałac – dom zamkowy o wygodnych oraz okazałych wnętrzach, stanowiący miejsce życia dworskiego
- wieża obronna będąca filarem obrony zamku oraz ostatnim miejscem ucieczki feudała; nie była stworzona do codziennego, wygodnego bytowania właściciela zamku
Początkowo stołpy budowano na ogół w obrębie
dziedzińca
, przy murze obwodowym, często w pobliżu najsłabszego punktu
murów obronnych
(np. przy bramie lub od strony najłatwiejszego dostępu do zamku) dla jego wzmocnienia. W
XIV w.
stołpy zaczęto "przemieszczać" z dziedzińca ku murom, by zyskać możliwość prowadzenia z ich pomocą aktywnej obrony. W późnym średniowieczu stołpy zaczęto wysuwać poza lico murów obronnych, tak by móc kierować z nich ogień flankowy wzdłuż kurtyn.
Pierwsze stołpy najczęściej były czworoboczne, zbliżone do
kwadratu
. Rzadziej zdarzały się formy wieloboczne. W późniejszym okresie największą popularność zdobyły stołpy okrągłe. Wieża o okrągłym rzucie była bardzo wytrzymała konstrukcyjnie i sztywna (struktura była taka sama w dowolnym przekroju, nie było słabszych i silniejszych punktów jak w wypadku czworoboku czy wieloboku), kolista forma likwidowała martwe pola w prowadzeniu obserwacji oraz w obronie (we wszystkich kierunkach widok był tak samo dogodny), a do tego powierzchnia murów pozbawiona była kantów, narożników, które łatwo byłoby trafić z
artylerii
bezprochowej (np.
katapult
) i nadwyrężyć (pociski często ześlizgiwały się po obłej płaszczyźnie nie czyniąc szkody budowli).
Charakterystyczną cechą zarówno mieszkalno–obronnych donżonów, jak i ściśle obronnych stołpów było położenie wejścia do wnętrza na znacznej wysokości, nieraz dochodzącej do kilkunastu metrów ponad poziomem dziedzińca. Do niewielkich przeważnie otworów drzwiowych prowadziły schody z nietrwałego budulca,
drewna
, które w razie potrzeby można było usunąć bądź spalić – wówczas wieża była uniezależniona od innych elementów warowni, co dawało szansę na stawianie dalszego oporu, nawet po zajęciu reszty obiektów przez wroga.
Przykłady
Przykłady stołpów lub donżonów w Polsce znajdują się w
Będzinie
,
Kazimierzu Dolnym
,
Czchowie
,
Rytrze
,
Olsztynie koło Częstochowy
,
Smoleniu
,
Lublinie
,
Iłży
,
Wleniu
i
Kruszwicy
(
Mysia Wieża
).
Źródła
- Witold Szolginia: Architektura. Warszawa: Sigma NOT, 1992, s. 39. .
Zobacz też