Rośliny nagonasienne, nagozalążkowe (Gymnospermae) – grupa
roślin nasiennych
o różnej randze systematycznej w zależności od systemu klasyfikacji. Współcześnie żyjące nagonasienne stanowią siostrzaną linię rozwojową w stosunku do
okrytonasiennych
.
Morfologia
Nasiona roślin nagonasiennych nie tworzą się wewnątrz
zalążni
(jak u
okrytonasiennych
), ale powstają na tzw. łuskach nasiennych osadzonych na osi i często podpartych łuskami wspierającymi oraz tworzących struktury zwane
szyszkami
. Z uwagi na brak
słupka
i
zalążni
rośliny nagozalążkowe nie wykształcają
owoców
.
Systematyka
W starszych systemach klasyfikacji nagonasienne były, podobnie jak dzisiaj, klasyfikowane oddzielnie od okrytonasiennych oraz
paprotników
i obejmowały kilka grup roślin znanych tylko z materiału kopalnego (
benetyty
,
kordaity
). Uznawane też były za takson w randze gromady (lub podgromady). Wieloletnie kontrowersje (m.in. sugestie dotyczące polifiletyczności tej grupy) podważyły zasadność wyróżniania tego taksonu. Zaproponowano podział współczesnych roślin nagonasiennych na cztery grupy, klasyfikowane w rangach gromad (obok okrytonasiennych Magnoliophyta):
Ten alternatywny podział nie uwzględnia nagonasiennych jako gromady (lub podgromady), a wymienione wyżej cztery taksony klasyfikuje w randze gromad. Tym samym przekreśla klasyczny podział na 2 gromady: nagonasienne i
okrytonasienne
, sprowadzając po raz kolejny grupę nagonasiennych do rangi polifiletycznej grupy roślin o pewnych wspólnych cechach morfologicznych. Ostatnio znów odżyły dyskusje na temat monofiletyczności grupy, a badania genetyczne z końca XX wieku sugerują zasadność wyróżniania taksonu "nagonasienne", w odniesieniu do powyższych taksonów, obejmujących współcześnie żyjące rośliny klasyfikowane w randze rzędów[1]:
- Cycadales Dumort.
- Ginkgoales Gorozh.
- Gnetales Luersson
-
Pinales
Dumort.
Przy czym trwają dyskusje nad celowością wyróżniania rzędu Gnetales i położeniem zaliczanej do niego rodziny
gniotowatych
, którą sugeruje się włączyć do
sosnowców
(Pinales), jako rodzinę siostrzaną dla rodziny
sosnowatych
[2][1].
- Podział wg Reveala[3]
Nagonasienne zebrane łącznie pod nazwą Pinophyta Cronquist (pub. Takht. & Zimmerm. ex Reveal, Phytologia 79: 70. 29 Apr 1996, syn. Coniferophyta) podzielone są na 4 podgromady:
Największa z klas -
iglaste
(Pinopsida) jest czasem zaliczana do samodzielnej gromady
nagonasiennych właściwych
(Pinophyta), obok Gnetophyta, Cycadophyta, Ginkgoophyta i Magnoliophyta (czyli okrytonasiennych).
Najnowsze zasady nazewnictwa wymagają, by nazwa taksonu wyższej rangi wywodziła się od rodzaju typowego dla opisywanej grupy. W tym wypadku jest to
sosna
(Pinus), stąd coraz częstsze stosowanie nazwy Pinophyta dla wszystkich nagonasiennych, również tych, które do nagonasiennych właściwych nie należą.
Biologia i ekologia
Drzewa iglaste odgrywają istotną rolę w funkcjonowaniu ekosystemów, zwłaszcza na obszarach, gdzie dominują w
formacjach roślinnych
np. w
tajdze
i w zaroślach wysokogórskich. Drzewa iglaste dają schronienie zwierzętom i dostarczają im pokarmu, a ich korzenie umacniają glebę i zapobiegają jej
erozji
. Nasiona
limby
chętnie zjadają ptaki i drobne zwierzęta, jak
wiewiórki
.
Kosodrzewina
stanowi ważny składnik krajobrazu wysokogórskiego i pełni istotną funkcje ekologiczną, gdyż jej silnie rozwinięty system korzeniowy utrwala skalne podłoże, przeciwdziałając osypywaniu się ziemi i śniegu.
Zastosowanie
Ponad 75% budowlanego surowca drzewnego oraz
drewna
do produkcji
papieru
, mas plastycznych,
sztucznego jedwabiu
, lakierów czy
materiałów wybuchowych
pozyskuje się z drzew iglastych. Niektóre drzewa iglaste dostarczają
żywicy
niezbędnej do produkcji
smarów
i
smoły
. Nasiona kilku gatunków są jadalne. Z rdzenia pnia
sagowców
jest wytwarzana mączka skrobiowa -
sago
. Jagody
jałowca
zawierają
olejki eteryczne
i są wykorzystywane do aromatyzowania
napojów alkoholowych
. Ze względu na atrakcyjny wygląd, wiele gatunków jest uprawianych jako rośliny ozdobne.
Przypisy
Linki zewnętrzne