Modernizm, sztuka nowoczesna, ang. modern art - umowny okres w dziejach sztuki, którego ramy czasowe wyznacza się od
lat 60. XIX wieku
(w związku z
impresjonizmem
) do
lat 70. XX wieku
(
konceptualizm
). Sztuka nowoczesna silnie związana jest z pojęciem
modernizmu
w filozofii i zjawiskiem
awangardy
. Terminu modern art, we w miarę skrystalizowanej formie użył jako pierwszy Joris-Karl Huysman w
1883
.
Zakres pojęcia sztuki nowoczesnej wiąże się z nowymi koncepcjami sztuki i dzieła, zwracającymi się ku pogłębianiu refleksji nad językiem sztuki, artystycznemu eksperymentowi, stosowaniu nowych technik i materiałów, wiarą w głębokie związki kultury i techniki, a przede wszystkim z ideą postępu (liniowy rozwój sztuki i historii).
Sztuka modernistyczna opiera się na postawach o
oświeceniowym
rodowodzie, a więc na racjonalizmie, liberalizmie i wspomnianej już idei postępu.
Termin modernizm w węższym, obecnie rzadko stosowanym znaczeniu, oznacza też sztukę przełomu XIX i XX wieku, zobacz
secesja (sztuka)
.
Kierunki
Druga połowa XIX w.
Przed II wojną światową
Po II wojnie światowej
Historia
Kształtowanie się podstaw
Pierwszym kierunkiem w sztuce uznawanym za "nowoczesny" jest
impresjonizm
, m.in. z uwagi na jego inspiracje fotografią - flirt z nowoczesną techniką stanie się charakterystycznym składnikiem sztuki nowoczesnej. Impresjonizm także obdarzył kolor dużą dozą autonomii, kolor przestał pełnić rolę służebną wobec przedstawienia, obraz został uwolniony od literackich, czy alegorycznych treści, co więcej to temat obrazu staje się pretekstem do czysto malarskich (kolorystycznych) dociekań. Od impresjonizmu wartość dzieła mierzy się nie tym, co przedstawia, lecz jak przedstawia, najważniejsza staje się jakość środków formalnych.
Dużo bardziej naukowym podejściem charakteryzował się
neoimpresjonizm
, oparty na najbardziej ówcześnie aktualnych zdobyczach
fizyki
, a ściślej
optyki
. Sami artyści spod tego znaku określali swoją twórczość terminem chromo-luminaryzm, malarstwo światła i koloru, co znacznie lepiej charakteryzuje ich dążenia.
Po neoimpresjonistach pałeczkę przejęli
postimpresjoniści
,o których, pomimo dużych różnic między nimi, można powiedzieć, że podzielali dążenie do zwiększania autonomii obrazu, oderwania go od naśladowania natury. Można im też przypisać odziedziczone po impresjonizmie zgłębianie zagadnień kolorystycznych w malarstwie.
O krok dalej, chociaż z diametralnie rożnym podejściem, idą
symboliści
, którzy rozpatrują obraz jako niezależny od rzeczywistości, samodzielny i tłumaczący się sam przez się, nie odzwierciedlający niczego poza subiektywnymi ideami jego twórcy. Symbolizm oderwał malarstwo od naśladowania natury jeszcze dalej, niż zrobił to postimpresjonizm, jeden z symbolistów,
Maurice Denis
, wypowiada często potem cytowane słowa: trzeba pamiętać, że obraz, zanim stanie się bojowym rumakiem, nagą kobietą, anegdotą, czy czymkolwiek innym, jest najpierw i przede wszystkim płaską powierzchnią, pokrytą w pewnym porządku kolorami.[1] Symboliści sprzeciwiają się naukowym koncepcjom sztuki oraz postępującej mechanizacji i sekularyzacji życia, oraz sztuce bezrefleksyjnie podążającej za takim stanem rzeczy.
Choć już od początku, obok nowej stylistyki zdarzały się postulaty, aby sztuka nowoczesna podejmowała tematykę współczesnego życia, to dopiero
Secesja
przynosi zaangażowanie artysty w sprawy społeczne, powracające później wiele razy w ruchach awangardowych, aż po
Josepha Beuysa
.
Awangarda
Ruchy awangardowe początku XX wieku najsilniej oddziałały na modernistyczną wizję sztuki, stworzyły nową koncepcję dzieła sztuki, opartą na eksperymencie, nowych technikach, badaniu języka sztuki, nowość i oryginalność stają się wartościami naczelnymi, charakterystyczna była też pogarda dla tradycji. Wiele kierunków próbowało stworzyć nową wrażliwość i nową sztukę, na miarę nowoczesnych czasów i nowoczesnego człowieka. Sztuka awangardowa łączy się z utopijnymi wizjami społecznymi, często jest politycznie zaangażowana (zwłaszcza lewicowo).
Neoawangarda
Gdy widmo wojny zawisło nad Europą, wielu artystów poszukiwało schronienia najpierw w
Londynie
, a później w
Stanach Zjednoczonych
, tam też przenosi się w latach wojny, i po niej centrum światowej sztuki. Termin neoawangarda pochodzi z analogii kierunków powojennej awangardy z tymi przedwojennymi (na przykład
sztuka konceptualna
posiada wykazuje szereg podobieństw do
dadaizmu
). Po okropnościach wojny artyści porzucają utopijne wizje, skupiają się jeszcze mocniej na badaniu reguł sztuki - tradycyjne dyscypliny artystyczne jak malarstwo czy rzeźba zostają zatarte, pojawiają się nowe -
happening
,
performance
,
environment
. Nasila się dyktat oryginalności, wynalezienie nowej struktury formalnej dzieła staje się podstawowym motywem twórczości. Występuje tendencja do nieustannego poszerzania obszaru sztuki - aż do ostatecznej granicy - wszystko może zostać sztuką, i - jak powie Beuys - każdy jest artystą.
Podsumowanie
Tak zarysowana koncepcja sztuki nie mogła się rozwijać wiecznie, i po doprowadzeniu do ostatecznych konsekwencji i wyeksploatowaniu wszystkich możliwości (pod postacią konceptualizmu) musiała ustąpić - co sprowokowało tezy o końcu sztuki - jednak to nie sztuka się skończyła, tylko pewna jej wizja. Nadszedł czas na
postmodernizm
.
Przypisy
- ↑ Cytuję za: Art of the 20th Century, tom 1, str. 22, przekład własny, w oryginale: One must remember: a picture, before it is a warhorse, a nude woman, or some anecdote or other, is first and foremost a flat surface covered with colors in a certain order
Literatura
- Sztuka świata, t. 10, Wydawnictwo Arkady,
- Art of the 20th Century, wyd. Taschen,
Zobacz też
Linki zewnętrzne