Dialekt dorycki
Dialekt doryckiZasięg dialektów języka greckiego ok. 400 r. p.n.e. Dialekt dorycki - jeden z głównych dialektów
klasycznego języka greckiego
, rozpadający się na kilka odmian, rozpowszechniony w okresie klasycznym na obszarze południowego i zachodniego
Peloponezu
(w
Lakonii
,
Mesenii
,
Argolidzie
i
Koryncie
), na wyspach
Dodekanezu
, niektórych wyspach południowych
Cykladów
(m. in. na
Santorynie
) i na
Krecie
, a także w części archipelagu
Wysp Jońskich
i
Epiru
. Dialekt dorycki blisko spokrewniony jest z dialektami północno-zachodnimi, używanymi w
Achai
i
Elidzie
oraz na północ od
Zatoki Korynckiej
- m.in. w
Etolii
,
Akarnanii
,
Fokidzie
i
Lokrydzie
. Wraz z nimi tworzy zespół zachodni dialektów klasycznej greki. Dialekty północno-zachodnie różnią się od odmian dialektu doryckiego dwoma cechami: końcówką
celownika
liczby mnogiej rzeczowników III deklinacji -οις (-ois) zamiast doryckiego -σι (-si) oraz użyciem zaimka ἐν (en) z
biernikiem
w znaczeniu "do", zamiast doryckiego εἰς (eis). Część specjalistów uważa dialekty północno-zachodnie za odmianę dialektów doryckich. W klasycznej literaturze greckiej dialekt dorycki stosowany był często jako wyróżnik formalny gatunku literackiego przez autorów liryki chóralnej i
bukoliki
, w dialekcie doryckim wypowiadali się więc m.in.
Pindar
i
Teokryt
. Bezpośrednim kontynuatorem dialektu doryckiego z Lakonii jest współczesny język cakoński. Za kontynuatora dialektu doryckiego uważa się również
język griko
(pozostałość po koloniach greckich na
Półwyspie Apenińskim
). Cechy charakterystyczneDo cech charakterystycznych dialektu doryckiego, odróżniających go od
dialektu attyckiego
zaliczają się: - Zachowanie pierwotnego długiego α, a więc np. μάτηρ (mátēr) w miejsce attyckiego μήτηρ (mētēr) - "matka"
-
Kontrakcja
ae > η (ē) w miejsce attyckiego ᾱ (ā).
- Pierwotne eo, ea > ιο, ια (io, ia) w niektórych dialektach doryckich
- W niektórych dialektach doryckich występuje η, ω (ē, ō) w miejsce attyckich dyftongów ει, ου (ei, ou) (m. in. ē, ō na skutek kontrakcji lub wydłużenia kompensującego). Przykładowo
dopełniacz
liczby pojedynczej rzeczowników i przymiotników rodzaju męskiego i nijakiego zakończony jest na -ω (-ō) w miejsce attyckiego -ου (-u),
biernik
liczby mnogiej rzeczowników i przymiotników rodzaju męskiego zakończony na -ως (-ōs) w miejsce attyckiego -ους (-ous), a
bezokolicznik
kończy się na -ην (-ēn) w miejsce attyckiego -ειν (-ein).
- Krótkie α (a) w miejsce attyckiego ε (e) w niektórych wyrazach: dor. ἱαρός (hiarós) w miejsce att. ἱερός (hierós) - "święty"; dor. Ἄρταμις (Ártamis), att. Ἄρτεμις (Ártemis) - "
Artemida
"; dor. γά (gá), att. γέ (ge) - "właśnie", "przynajmniej"
- Zachowanie pierwotnego -τι (-ti), w dialekcie attyckim zmienionego w -σι (-si). Przykłady: trzecia osoba liczby pojedynczej czasu teraźniejszego trybu oznajmującego czasowników II koniugacji kończy się na -τί (-ti) zamiast attyckiego σί(ν) /-si(n)/: dor. φατί (fatí), φησί(ν) /fēsí(n)/ - "mówi", "przemawia"; trzecia osoba liczby mnogiej czasu teraźniejszego trybu oznajmującego zakończona na -ντι (-nti), zamiast attyckiego -ουσι(ν) /-usi(n)/: dor. λέγoντι (légonti), att. λέγουσι(ν) /légousi(n)/ - "mówią", "powiadają"; dor. Ϝίκατι (wíkati), att. εἴκοσι(ν) /eíkosi(n)/ - "dwadzieścia"; setki zakończone na κάτιοι (-kátioi) w miejsce attyckiego κόσιοι (-kósioi): dor. τριακάτιοι (triakátioi), att. τριακόσιοι (triakósioi) - "trzysta"
- Zachowanie pierwotnego (w) oznaczanego
digammą
, np. dor. Ϝοῖκος (woíkos), att. οἶκος (oíkos) - "dom". W tekstach literackich w dialekcie doryckim oraz inskrypcjach z
okresu hellenistycznego
digamma nie jest oznaczana.
- ξ (ks) zamiast σ (s) jako cecha w formach
aorystu
i czasów przyszłych czasowników I koniugacji zakończonych na -ίζω, -άζω (-izō, -azō), np. dor. ἀγωνίξατο (agōníksato), att. ἀγωνίσατο (agōnísato). Analogicznie występuje κ (k) przed
przyrostkami
rozpoczynającymi się od -τ (-t).
-
Liczebnik
τέτορες (tétores) w miejsce attyckiego τέτταρες (téttares) - "cztery".
- Liczebnik πρᾶτος (prātos) w miejsce attyckiego πρῶτος (prōtos) - "pierwszy"
- Zaimek wskazujący τῆνος (tēnos) w miejsce attyckiego (ἐ)κεῖνος ((e)keinos) - "ten"
-
Mianownik
liczby mnogiej
rodzajnika
i zaimka wskazującego τοί (toi), ταί (tai), τοῦτοι (tútoi), ταῦται (táutai) w miejsce attyckich οἱ (hoi), αἱ (hai), οὗτοι (hútoi), αὗται (haútai) - "ci", "te"
- Końcówka 3 os. liczby mnogiej aorystu atematycznego -n w miejsce attyckiego -san, np. ἔδον (édon) — att. i
koine
: ἔδοσαν (édosan)
- Końcówka czasownika pierwszej osoby liczby mnogiej -μες w miejsce attyckiego -μεν.
- Futurum z cechą -σε- (-se-) w miejsce att. -σ- (-s-), np. dor. πραξῆται (prāksētai), att. πράξεται (prāksetai).
- Przysłówki czasu zakończone na -κα (-ka) w miejsce att. -τε (-te): ὄκα (hoka), τόκα (toka).
- Przysłówki miejsca zakończone na -ει (-ei) w miejsce attyckiego -ου (-u), np. dor. τεῖδε (teide), πεῖ (pei).
Zobacz też
Inne hasła zawierające informacje o "Dialekt dorycki":
Włosi
...
Wrocław
...
Metopa
...
Periodyzacja sztuki
...
Język słoweński
...
Język czeski
...
Języki berberyjskie
...
Języki słowiańskie
...
Sanok
...
Pierwsza repatriacja 1944-1946
...
Inne lekcje zawierające informacje o "Dialekt dorycki":
013a. Kultura, religia i nauka starożytnej Grecji (plansza 3)
...
218. Struktura narodowościowa i etniczna Polski (plansza 11)
...
013a. Kultura, religia i nauka starożytnej Grecji (plansza 5)
...
|