Litografia
przedstawiająca Waleriana Łukasińskiego, wizja artysty.
Pomnik W. Łukasińskiego na warszawskim Nowym Mieście
Tablica pamiątkowa z brązu obok Bramy Lwowskiej w Zamościu, gdzie był więziony, ufundowana w 1924
Walerian Łukasiński (ur.
15 kwietnia
1786
w
Warszawie
, zm.
27 lutego
1868
w
Szlisselburgu
) – polski działacz niepodległościowy,
major
4. Pułku Piechoty liniowej (
Czwartaków
), twórca
Wolnomularstwa Narodowego
i
Towarzystwa Patriotycznego
.
Życiorys
W latach
1807
-
1815
w wojsku
Księstwa Warszawskiego
. Uczestnik kampanii
1807
,
1809
(m.in.
pod Raszynem
) i
1813
. W
1811
wprowadzony został do
loży masońskiej
Wolność Odzyskana
w
Lublinie
[1]. Po przeniesieniu z końcem 1811 do
Zamościa
, gdzie w dziale administracyjnym pracował jako płatnik wojskowy, został członkiem miejscowej loży Jedność.
18 marca
1817
awansowany do stopnia
majora
wojsk
Królestwa Polskiego
.
3 maja
1819
założył w Warszawie Wolnomularstwo Narodowe. W wyniku secesji członków z
Wielkiego Księstwa Poznańskiego
, którzy pod kierownictwem
Ignacego Prądzyńskiego
utworzyli
Związek Kosynierów
, Łukasiński zmuszony został do zawieszenia prac swojej loży, a
1 maja
1821
utworzył Narodowe Towarzystwo Patriotyczne.
W
1822
policja
wielkiego księcia Konstantego
wpadła na trop spisku. Łukasiński został aresztowany
25 października
1822
, więziony w warszawskim więzieniu do
2 października
1824
.
14 czerwca
1824
Sąd Wojenny Najwyższy w zastępstwie sądu sejmowego skazał Łukasińskiego na 9 lat twierdzy. Car
Aleksander I
zmniejszył mu karę o 2 lata.
2 października
1824 w obozie na
Powązkach
nastąpiła publiczna degradacja majora.
Od
6 października
1824
był więziony w twierdzy zamojskiej, początkowo w kazamacie
Bramy Lwowskiej
, później
lubelskiej
gdzie trzymano go w małej komorze. Tam
28 sierpnia
1825
był jednym z inicjatorów buntu więźniów.
10 września
1825
za ten czyn został skazany na karę śmierci przez rozstrzelanie.
14 września
wielki książę Konstanty skorzystał z prawa łaski i zamienił wyrok, podwajając karę więzienia do 14 lat i skazując go na karę publicznej chłosty i zakucie rąk i nóg w kajdany. Skazanego przeniesiono wtedy do kazamaty w
Bramie Szczebrzeskiej
.
30 listopada
1825
został wywieziony z Zamościa do więzienia w
Górze Kalwarii
a stamtąd do więzienia warszawskiego.
30 listopada
1827
został przesłuchany przez delegację
sądu sejmowego
, która zajmowała się dochodzeniem w sprawie polskich stowarzyszeń tajnych.
W czasie Sejmu
1830
Gustaw Małachowski
zaapelował do cara
Mikołaja I
o ułaskawienie Łukasińskiego. Petycja ta pozostała bez odpowiedzi, jednak Łukasińskiemu wkrótce zdjęto kajdany.
W czasie
powstania listopadowego
wywieziony został jako więzień stanu przez wycofujące się wojska rosyjskie do
twierdzy Szlisselburskiej
, gdzie spędził resztę życia, więziony mimo upływu wyroku w celi o zaostrzonym rygorze (wilgotnej, ciemnej i bez podłogi). Przez
Rosjan
był uważany za głównego prowodyra powstania listopadowego i dlatego pozbawiono go należnego mu prawa do amnestii w
1856
, która objęła nawet
dekabrystów
. Dopiero w
1862
otrzymał pozwolenie na spacery po więziennym dziedzińcu, dostęp do wiadomości oraz prawo posiadania materiałów piśmiennych, co umożliwiło mu spisanie pamiętnika. W więzieniu spędził 46 lat i tam zmarł.
Dzieła
- Walerian Łukasiński: Pamiętnik. Opracował, wstępem i przypisami opatrzył Rafał Gerber. Warszawa:
PWN
, 1960, s. 220.
OCLC
12624727
.
-
anonim
: [Walerian Łukasiński]: Uwagi pewnego Officera nad uznaną potrzebą urządzenia Żydów w naszym Kraiu, i nad niektóremi pisemkami w tém przedmiocie teraz z druku wyszłemi. Warszawa: 1818.
OCLC
504397528
.
Piśmiennictwo
Zwany żelaznym majorem, jest jednym z symboli męczeństwa tamtych czasów. Hołd oddał mu m.in.
Stanisław Wyspiański
, czyniąc go jednym z bohaterów
Nocy listopadowej
. O Łukasińskim w Zamościu pisze też T. Hołuj w 2 tomie "Królestwo bez ziemi". W
1927
ukazał się numer "Ziemi Zamojskiej" w całości poświęcony Łukasińskiemu.
Przypisy
Literatura
-
Szymon Askenazy
, Łukasiński, Wydawnictwo Kurpisz, tom I i II, Poznań. 2005, 2006.
Linki zewnętrzne