Mapa Litwy w latach 1920-1940 oraz terytoria otrzymane od Rosjan w czasie wojny polsko-bolszewickiej, a po wojnie należące do Polski
Traktat litewsko-radziecki – traktat podpisany
12 lipca
1920
w
Moskwie
pomiędzy
Litwą
a
Rosją Radziecką
.
Litwa pragnęła uznania swego państwa
de iure
przez Rosję Radziecką, w tym uznania jego granic i wypłacenia mu odszkodowań. Bolszewicy chcieli wciągnąć Litwę – wrogo nastawioną wobec Polski (konflikt o
Wilno
i
Suwalszczyznę
) – do
wojny z Polską
po swojej stronie.
Negocjacje przyszłego porozumienia trwały od
7 maja
1920. Traktat podpisano 12 lipca (Litwa ratyfikowała go 6 sierpnia) tegoż roku. ZSRR uznał niepodległość Litwy i jej granice obejmujące m.in.
Wilno
,
Grodno
i
Lidę
. Traktat nie regulował granicy między Litwą a Polską na Suwalszczyźnie (szczegółowo – nie regulował przynależności
Suwałk
ani
Augustowa
); pozostała ona do ustalenia w ewentualnym traktacie polsko-litewskim. Polska nie uznała traktatu Litwa-ZSRR; polscy dyplomaci oprotestowali go m.in. w sierpniu, podczas negocjacji z Sowietami, a etnograf i historyk
Edward Maliszewski
stwierdził w artykule we wrześniu 1920, że traktat zostawiałby po stronie litewskiej blisko 700 000 Polaków, a włączał tylko 100 000 Litwinów (z tym oczywiście nie zgadzali się etnografowie litewscy, którzy uważali Polaków żyjących na terytorium byłego
Wielkiego Księstwa Litewskiego
za
spolonizowanych
Litwinów)[].
Traktat zawierał tajną klauzulę umożliwiająca wojskom radzieckim tranzyt przez terytorium litewskie. Klauzula ta była jawnym przejawem naruszenia
neutralności
Litwy wobec Polski; poza tym Litwa nie
internowała
jednostek sowieckich – w ten sposób wymykały się one jednostkom polskim (którym Litwa wzbraniała wejścia na swoje terytoria) – a nawet wystąpiła zbrojnie przeciwko polskim oddziałom, m.in. w okolicach Wilna – współdziałanie zbrojne wojsk litewskich i sowieckich było widoczne w lipcu i sierpniu. Dlatego też – jak przyznaje m.in. litewski historyk Alfred Senn – choć nie było litewsko-radzieckiego sojuszu, Litwini nie byli neutralni w trakcie
wojny polsko-bolszewickiej
.
Jak na ironię, Rosja Radziecka cały czas planowała przejęcie kontroli nad Litwą[]. Terytorium litewskie pod radziecką kontrolą (m.in. Wilno) było poddane silnej sowieckiej propagandzie, proniepodległościowe organizacje litewskie szykanowano, rozbudowywano komunistyczną siatkę wywiadowczo-rewolucyjnę na terytoriach litewskich[]. Podczas
bitwy warszawskiej
w sierpniu 1920, gdy komuniści byli pewni zwycięstwa, komunistyczni działacze litewscy byli gotowi do przeprowadzenia rewolucji –
Vincas Mickevičius-Kapsukas
, były działacz
Litewsko-Białoruskiej Socjalistycznej Republiki Rad
19 sierpnia
telegrafował do
Lenina
prosząc o zgodę na "wyzwolenie" litewskiej stolicy,
Kowna
[]. Jak pisze Łossowski – rząd litewski uważał cały czas, że Polska jest "najgorszym przeciwnikiem powstającej niepodległej Litwy", choć "jest rzeczą bardziej niż oczywistą, że zwycięstwo polskie pod Warszawą uratowało Litwę od utraty niepodległości".
Zobacz też
Źródła
- Piotr Łossowski, Konflikt polsko-litewski 1918-1920, str. 112-116, 126-133