Pułk –
jednostka wojskowa
w różnych rodzajach wojsk, pełniąca funkcje administracyjne, szkoleniowe i logistyczne (kwatermistrzowskie).
Pułk jest oddziałem taktycznym złożonym z
dowództwa
,
sztabu
,
kwatermistrzostwa
, kilku
pododdziałów
(
batalionów
,
dywizjonów
,
kompanii
,
baterii
,
eskadr
) określonego dla danego pułku rodzaju wojsk oraz z pododdziałów przeznaczonych do zabezpieczenia działań pułku. Pułk jest jednostką samodzielną pod względem administracyjnym i gospodarczym, posiada też własny
sztandar
. W zależności od przeznaczenia istnieją pułki
piechoty
, pułki
zmechanizowane
, pułki
czołgów
, pułki
powietrzno-desantowe
, pułki
artylerii
, pułki
artylerii przeciwlotniczej
, pułki artylerii pancernej, pułki
artylerii przeciwpancernej
, pułki
saperów
, pułki
łączności
, pułki
lotnicze
, pułki samochodowe i wiele innych. Najczęściej pułk stanowi część
związku taktycznego
(
brygady
lub
dywizji
), ale może także występować samodzielnie.
Pułki w Polsce
Struktura wojskowa
Pułk składa się z pododdziałów i z zasady wchodzi w skład związku taktycznego:
brygady
lub
dywizji
. Pułk piechoty składa się z reguły z 3
batalionów
, a pułk artylerii – z 3
dywizjonów
.
Pułk był podstawową jednostką organizacyjną w
armii II RP
, gdzie pułki
ułanów
, strzelców konnych,
szwoleżerów
wraz z
dywizjonami
artylerii
konnej tworzyły
brygady
kawalerii
a pułki
piechoty
dywizje
piechoty.
W państwach
Układu Warszawskiego
w tym w
Ludowym Wojsku Polskim
pułk był również podstawową jednostką organizacyjną. Pułki
czołgów
stanowiły trzon
dywizji
pancernych, a pułki zmechanizowane
dywizji
zmechanizowanych. Po rozwiązaniu
Układu Warszawskiego
Wojsko Polskie
przeszło ze struktury pułkowej na strukturę brygadową. Obecnie pułki występują jedynie jako jednostki rodzajów wojsk (łączności i dowodzenia, obrony przeciwchemicznej, obrony przeciwlotniczej, artylerii itp.)
Nazwa
Jak podaje Słownik etymologiczny języka polskiego
Aleksandra Brücknera
, nazwa „pułk” to pochodząca z dawnego pełk, ocalałego w nazwach osobowych (Światopełk, Jaropełk etc.); prasłowiańska nazwa oddziału wojska. Natomiast według Mariana Maciejewskiego słowo „pułk” jest pochodzenia tureckiego i wywodzi się od słowa „boluk”, co znaczy „część”, „dział”, „oddział”, które to słowo po spolszczeniu brzmiało „pułk”.
Historia
W Polsce pierwsze pułki powstały w okresie panowania
Stefana Batorego
. Po zakończeniu wyprawy na
Połock
w
1579
roku z rozkazu króla całą jazdę podzielono na 3 pułki o różnej liczbie chorągwi i o różnym stanie liczebnym. W XVI i XVII wieku pułk liczył średnio 4-10 chorągwi.
Przed
bitwą pod Beresteczkiem
Jan Kazimierz
podzielił armię na 10 pułków – 9 pułków jazdy i jeden mieszany. W skład pułku mieszanego weszła cała piechota, artyleria,
dragonia
i
gwardia
.
Początkowo pułki rozróżniano po nazwach dowodzących nimi
pułkowników
, a później według nazw miast lub prowincji. Dopiero w XVIII wieku pułki otrzymały numery.
Aż do
rozbiorów
pułkami określano oddziały taktyczne jazdy
autoramentu narodowego
. Natomiast piechota i dragonia zorganizowana była według wzorów zachodnioeuropejskich w regimenty złożone z 2-3 batalionów. W
1807
roku regimenty wszelkich formacji otrzymały nazwę pułku.
W armii
Księstwa Warszawskiego
w
1809
roku pułk piechoty dzielił się na trzy bataliony po 6 kompanii każdy. Posiadał ponadto artylerię pułkową w postaci 3 dział. Pułki jazdy natomiast złożone były z 4 szwadronów liczących po 2 kompanie. Pułk artylerii polowej liczył 12 kompanii po 6 dział oraz 1-2 granatniki. Pułki Księstwa Warszawskiego wzorowano na pułkach francuskich.
Pułki występujące obecnie w
WP
Pułki na świecie
Pułk jako oddział taktyczny po raz pierwszy pojawił się w
XVI wieku
w Europie Zachodniej –
Niemczech
,
Francji
,
Szwajcarii
. Był to skutek ilościowego rozwoju wojsk, szczególnie
wojsk zaciężnych
, który wymusił powstanie nowych form organizacyjnych, które uczyniłyby dowodzenie wojskami łatwiejszym. W skład pułku wchodziło od kilku do kilkunastu
chorągwi
(
rot
). Na Zachodzie pułki nazywano
regimentami
.
W
Rosji
pułki jako oddziały taktyczne powstały na przełomie XVI i
XVII wieku
. Składały się z 5-10 rot piechoty i posiadał
artylerię pułkową
w postaci 2 dział. W krajach, gdzie wojsko podzielone zostało na brygady, odpowiednikiem pułku była
półbrygada
.
W końcu
XVIII wieku
i na początku
XIX wieku
struktura organizacyjna pułków została ujednolicona. Obok pułków piechoty i jazdy powstały także pułki artylerii.
Na początku XIX wieku pułki większości armii europejskich (w tym Francji i Rosji) miały podobną strukturę. Pułk piechoty dzielił się na trzy bataliony po 6 kompanii każdy. Posiadał ponadto artylerię pułkową liczącą kilka dział. Pułki jazdy natomiast złożone były z 4
szwadronów
liczących po 2 kompanie. Pułk artylerii polowej liczył 12 kompanii po 6 dział oraz posiadał
granatniki
.
W pierwszej połowie XIX wieku liczba batalionów w pułkach piechoty wzrosła do czterech. Ponadto utworzono pułki saperów i
pontonowe
.
Podczas
pierwszej wojny światowej
struktura organizacyjna pułku w niemal wszystkich armiach europejskich była jednakowa. Pułk piechoty składał się z 3 do 4 batalionów liczących po 4 kompanie. Do tego dochodziły pododdziały rozpoznawcze, łączności, artylerii, saperów,
karabinów maszynowych
i tyłowe. Pułk jazdy składał się z 4-6 szwadronów.
Do dalszych zmian w organizacji pułku doszło pod koniec pierwszej wojny światowej, w okresie międzywojennym oraz podczas
drugiej wojny światowej
. W tym okresie powstały nowe rodzaje pułków jak pułki zmechanizowane, pułki czołgów, pułki powietrzno-desantowe, pułki artylerii przeciwpancernej, pułki artylerii przeciwlotniczej, pułki samochodowo-transportowe, pułki lotnicze i inne.
Pułki piechoty i pułki zmechanizowane składały się z 3 batalionów piechoty oraz pododdziałów czołgów,
moździerzy
, artylerii oraz innych pododdziałów koniecznych dla sprawnego działania pułku. Pułki artylerii składały się z kilku dywizjonów lub baterii artylerii (w większości przypadków jednego typu dział) oraz z pododdziałów dowodzenia, zaopatrzenia i obsługi. Pułki lotnicze złożone były z kilku (najczęściej 3-4) eskadr jednego typu
samolotów
. Struktura oraz skład pułków łączności, saperów i samochodowo-transportowych zależały od potrzeb wynikających z przeznaczenia tych pułków.
Po drugiej wojnie światowej nastąpiło dalsze udoskonalanie form organizacyjnych pułku zwiększające siłę ognia oraz manewrowość i odporność na uderzenie wroga.
Zobacz też
Bibliografia
- Wojsko, wojna, broń. Marcin Kamler (red.). Warszawa: PWN, 2001. .
- Mała Encyklopedia Wojskowa.
Jerzy Bordziłowski
(red.). Wyd. I.
MON
, 1967.