William Penn (ur.
14 października
1644
r. w
Londynie
, zm.
30 lipca
1718
r. w Ruscombe,
Berkshire
) -
angielski
kwakier
, założyciel
Pensylwanii
. Kwakrzy (inaczej zwani "Dziećmi Światła", a od roku
1665
"Stowarzyszeniem przyjaciół"), którzy odrzucali ceremoniał kościelny, służbę wojskową i rozrywki, niemal od początku swego istnienia przysparzali kłopotów władzom brytyjskim. Penn, jeden z ich przywódców, zdołał namówić króla
Karola II
, by zezwolił im na założenie kolonii w
Ameryce
.
Buntownik
Był synem uszlachconego oficera marynarki,
admirała
sir Williama Penna. Chłopiec uczęszczał do szkoły w
Essex
, a w roku
1660
wstąpił na uniwersytet w
Oksfordzie
. Był przeciwnikiem przepisu nakazującego wszystkim studentom należeć do
Kościoła anglikańskiego
. Wraz z innymi, jak on, buntownikami stworzył grupę protestu, więc wkrótce zostali usunięci ze szkoły. Ojciec, w nadziei, że chłopak się ustatkuje, wysłał Williama do Francji i Włoch.
Gdy wrócił po dwóch latach ojciec z zadowoleniem dostrzegł, że ślady skrajnych poglądów zniknęły. Wysłał go więc na studia prawnicze na miejscu w Londynie. W roku
1667
Penn pojechał do
Irlandii
, by skontrolować stan posiadłości ojca. Tam spotkał się z kwakierskim kaznodzieją, Thomasem Loe, który szybko nawrócił go na nową wiarę. Mając przed sobą świetną karierę wybrał drogę ludzi, którzy w tym czasie byli wyszydzani, więzieni, nawet skazywani na banicję. Ojciec na wieść o tym doznał szoku nerwowego.
Prześladowania
Penn był kilka razy aresztowany i więziony za głoszenie nowej wiary. Za pierwszym razem spędził 8 miesięcy w Tower of London, gdzie spisał kwakierskie zasady wiary: No Cross, no Crown. Było to w roku
1668
[1].
W roku
1670
został ponownie aresztowany podczas zebrania kwakrów i oskarżony o nawoływanie do zamieszek. Przysięgli uznali go niewinnym, więc sędzia zagroził im uwięzieniem jeśli nie zmienią werdyktu. Ławnicy okazali się nieustępliwi i rzeczywiście trafili do więzienia, ale sąd apelacyjny uznał, że nie wolno więzić sędziów przysięgłych, co m.in. legło u podstawy niezawisłości angielskich sądów.
W roku
1677
Penn, w towarzystwie kaznodziei kwakierskiego George'a Foxa, udał się do
Holandii
i
Niemiec
, gdzie - podczas spotkań z tamtejszymi kwakrami ustalono, że - wobec szerzącej się nietolerancji - trzeba znaleźć sobie nowe miejsce do osiedlenia, poza
Europą
. Prócz kwakrów w samej Anglii było wielu takich[2], którzy chcieli wyznawać własną wiarę bez strachu przed prześladowaniami. Penn uznał, że jedynym takim miejscem jest Ameryka.
Założenie Pensylwanii
Zawarcie traktatu z Indianami, mal. Benjamin West
Karol II był winien ojcu Penna sporą sumę pieniędzy[3]. W roku
1680
Penn zaproponował królowi spłatę zadłużenia nieskolonizowanymi jeszcze ziemiami w Ameryce. 4 marca
1681
roku zawarty został traktat, na mocy którego Penn otrzymał terytoria na zachód od rzeki
Delaware
pomiędzy już istniejącymi koloniami
Nowy Jork
i
Maryland
. Traktat przyznawał mu niemal nieograniczoną władzę nad tym terenem. Komisja królewska ustaliła również nazwę nowej kolonii:
Pensylwania
[4].
Penn przeprowadził zaciąg nowych kolonistów (w tym wielu kwakrów) z Anglii, Holandii, Niemiec i innych krajów, gwarantując in swobody religijne i tanie działki pod zabudowę i uprawę. Spisał też podstawy ustawy zasadniczej zakładającej obieralność władz, które w przyszłości miały wpłynąć na kształtowanie zrębów
konstytucji USA
.
W październiku
1682
r. Penn pożeglował w górę rzeki Delaware, by po raz pierwszy obejrzeć swoją kolonię. W tym samym roku zawarł swój pierwszy traktat z
Indianami
[5]. Jego sposób traktowania tubylców był tak łagodny, że nigdy nie doszło do ataku na kolonistów. Gdy uznał, że Pensylwania dobrze się rozwija, wrócił - w
1684
r. - do Anglii.
W swym dążeniu do religijnej wolności Penn stał się sojusznikiem Karola II, który walczył o równouprawnienie
katolików
i który objął amnestią kwakrów i innych więźniów religijnych. Jednak po jego śmierci i wygnaniu
Jakuba II
na tronie Anglii zasiadł
Wilhelm III Orański
, który powrócił do ostrego kursu wobec innowierców. Penn, podejrzewany o spiskowanie na celu przywrócenia rządów Jakuba II, był kilkakrotnie aresztowany, a Pensylwania została objęta kontrolą dworu. W tym czasie Penn napisał jedne z najlepszych swoich prac: "An Essay Towards the Present and Future Peace of Europe", gdzie postulował zjednoczenie Europy rządzonej w myśl zasad prawa międzynarodowego, a także "Some Fruits of Solitude" - spis zasad godnego i uczciwego życia. W roku
1694
kolonia została mu zwrócona. W tym samym roku zmarła jego pierwsza żona - Gulielma Maria Springett - a w
1696
Penn poślubił Hannę Callowhill[6].
Penn wrócił do Pensylwanii w roku
1699
, ponieważ w międzyczasie narosło wiele problemów, głównie wokół korupcji, piractwa i przemytu. Penn rozwiązał je częściowo i dał kolonii nową konstytucję, którą nazwał "Kartą Przywilejów"[7], która powoływała nowy, jednoizbowy parlament obdarzony większą siłą; rada kolonii została jednocześnie ograniczona do kilkuosobowego ciała doradczego przy gubernatorze.
W roku
1701
Penn wrócił do Anglii i już nigdy więcej nie wrócił do Ameryki.
Ostatnie lata
Zakusy korony chcącej przejąć całkowitą i jednolitą władzę we wszystkich koloniach zakończyły się fiaskiem, chociaż w roku
1712
Penn zaczął przygotowywać się do odsprzedania kolonii rządowi. Nie doszło do tego, bowiem 68-letni już William dostał wylewu, który skończył się częściowym paraliżem i zachwianiem równowagi umysłowej.
Od tego czasu, aż do śmierci, jego interesami w Pensylwanii zarządzała przyszła wdowa i wpływowy sekretarz kolonii James Logan. Pensylwania została prywatną kolonią rodziny Pennów aż do utworzenia Stanów Zjednoczonych Ameryki.
Bibliografia
- Mary M. Dunn, William Penn, Politics and Conscience, Princeton 1967
- Barry M. Pritzker, A Native American Encyclopedia, Oxford 2000,
- Paweł Zaremba, Historia Stanów Zjednoczonych, Londyn 1968
Przypisy
- ↑ Ojciec wystarał się o jego zwolnienie
- ↑ Na przykład purytanie, którzy już zdołali założyć pierwsze osady w okolicach dzisiejszego Bostonu
- ↑ Wg dzisiejszych przeliczeń ok. 130 tys. dolarów
- ↑ Od połączenia nazwiska założyciela i słowa sylvania (lasy)
- ↑ Z plemionami Lenápe reprezentowanymi przez wodza Tamanenda
- ↑ Z obiema żonami miał 15 dzieci
- ↑ W 1701 roku