Duszniki-Zdrój (
niem.
Bad Reinerz,
czes.
Dušníky) –
gmina miejska
w
województwie dolnośląskim
, w
powiecie kłodzkim
. Położone w południowo-zachodniej części
Ziemi Kłodzkiej
w dolinie rzeki
Bystrzycy Dusznickiej
, oddzielającej
Góry Orlickie
od
Gór Bystrzyckich
. Znana miejscowość uzdrowiskowa.
Do
1951
roku miejscowość była siedzibą władz
wiejskiej gminy Duszniki Zdrój
.
W latach 1975-1998
miasto administracyjnie należało do
województwa wałbrzyskiego
.
Według danych z 30 czerwca 2009 miasto liczyło 4 956 mieszkańców.
Struktura powierzchni
Według danych z roku 2002[2] gmina Duszniki-Zdrój ma obszar 22,28 km² (254. lokata w kraju), w tym:
- użytki rolne: 28%
- użytki leśne: 58%
Miasto stanowi 1,36% powierzchni powiatu.
Demografia
Dane z 30 czerwca 2004[3]:
Opis | Ogółem | Kobiety | Mężczyźni |
---|
jednostka | osób | % | osób | % | osób | % |
populacja | 5 020 | 100 | 2 702 | 53,8 | 2 318 | 46,2 |
gęstość zaludnienia (mieszk./km²) | 225,3 | 121,3 | 104,0 |
Według danych z roku 2002[4] średni dochód na mieszkańca wynosił 1922,05 zł.
Gospodarka
Głównie turystyka; całoroczna baza uzdrowiskowa i turystyczna. Także pijalnia wód mineralnych, papiernia, stacja kolejowa. Drobny przemysł, Zakłady Elektrotechniki Motoryzacyjnej,
papier czerpany
metodą ręczną.
Uzdrowisko od
1769
r[]. Wody mineralne to
szczawy alkaliczne i żelaziste
. Leczenie uzdrowiskowe jest bodźcowe, to znaczy uruchamia rezerwy, zmusza organizm do wysiłku, mobilizuje system obronny. Duszniki mają silnie bodźcowy klimat mocno pobudzający produkcję czerwonych ciałek krwi. Balneo- i fizykoterapią leczy się
schorzenia kardiologiczne
i
gastrologiczne
. Duszniki słyną również z
kąpieli igliwiowych
.
Kąpiele borowinowe
pomagają na kobiece dolegliwości, łącznie z
niepłodnością
.
W Dusznikach znajduje się również Centrum Diagnostyki i Leczenia Osteoporozy z nowoczesnym sprzętem.
Duszniki posiadają połączenie kolejowe z Kłodzkiem (linia otwarta na początku grudnia
1902
) i Kudową-Zdrój (linia otwarta
10 lipca
1905
).
Polityka
Duszniki Zdrój mają status
gminy miejskiej
. Mieszkańcy Dusznik wybierają do swojej
rady miejskiej
15 radnych. Organem wykonawczym władz jest
burmistrz
. Siedzibą władz miasta jest ratusz, znajdujący się na rynku.
Osiedla
W Dusznikach nie ma pomocniczych jednostek podziału administracyjnego miasta, takich jak
osiedla
czy
dzielnice
jednak zwyczajowo miasto dzieli się na osiedla podane poniżej:[5]
- Stare Miasto
- Zdrój
- Osiedle Chopina
- Podgórze
- Graniczna
-
Zieleniec
Historia
Na przełomie
X
i
XI wieku
w rejonie miasteczka wzniesiono drewnianą warownię, siedzibę właścicieli okolicznych dóbr, rodu Panowiców. Później drewnianą budowlę zastąpiono murowanym zamkiem z wysoką wieżą.
Pierwsze wzmianki o samym mieście pochodzą z
1324
. W
1346
otrzymało prawa miejskie w wyniku lokacji na prawie niemieckim. Zyski czerpało głównie z handlu i prawa składu towarów przewożonych szlakiem z
Czech
na
Śląsk
.
Z
XV wieku
pochodzą pierwsze wzmianki o istnieniu źródła leczniczego "Zimny Zdrój".
W okresie wojen religijnych zamek został zajęty i utrzymany przez
husytów
. Opuszczony w
1560
popadł w ruinę. Do dziś pozostały po nim resztki murów i fragment wieży.
W połowie
XIV wieku
w Dusznikach rozwinęło się hutnictwo żelaza. Złoża rud wyczerpały się jednak dość szybko. Pod koniec
XVI wieku
gwałtownie rozwija się dusznicki handel oraz przemysł: tkacki i papierniczy, wzniesiono murowany kościół pod wezwaniem św. Piotra i Pawła. W
1584
zostaje wzniesiony ratusz a w
1605
wybudowano budynek działającego do dzisiaj młyna papierniczego.
Wojna trzydziestoletnia
wstrzymała rozwój miasta. Jego odrodzenie nastąpiło w drugiej połowie
XVII wieku
. Wtedy to miasto stało się ważnym ośrodkiem tkactwa, produkcji papieru i handlu suknem, a także uzdrowiskiem.
W
1669
,
17 sierpnia
, po abdykacji w drodze do
Francji
w Dusznikach zatrzymuje się król Polski
Jan Kazimierz
.
W
1748
przeprowadzono pierwsze badania źródeł mineralnych. Od
1769
Duszniki stają się oficjalnym uzdrowiskiem poprzez wpisanie "Zimnego Zdroju" na listę źródeł leczniczych ówczesnych Prus.
W
1797
w prowizorycznie wzniesionej szopie w 6 wannach rozpoczęto leczenie kuracyjne w podgrzanej wodzie z "Zimnego Zdroju". W tym samym roku odkryto "Letni Zdrój", znany obecnie pod nazwą "Pieniawa Chopina"
Wkrótce za miastem wybudowano (w
1802
) pawilony, pierwsze urządzenia kąpielowe, "dom towarzyski" i pierwsze zajazdy.
Na początku
XIX wieku
Duszniki stały się jednym z najznaczniejszych uzdrowisk w regionie. W
1817
odkryte zostaje kolejne źródło "Źródło Ulryki", obecnie znane jako "Jan Kazimierz". W sierpniu
1826
na kurację, wraz z matką i siostrami przybywa 16-letni
Fryderyk Chopin
, który daje dwa koncerty. Dochód z nich przeznaczony jest na utrzymanie sierot. Koncerty te uważa się za pierwsze zagraniczne występy młodego Fryderyka Chopina.
Trwają dalsze inwestycje w kurorcie. W
1862
zostają wybudowane nowe łazienki (obecnie Zakład Przyrodoleczniczy), a w
1877
oddano do użytku palmiarnię wraz z salą koncertową (obecnie Pijalnia Zdrojowa).
W
1897
(inne źródła podają rok
1896
) w 60. rocznicę pobytu w Dusznikach Fryderyka Chopina odsłonięty zostaje obelisk z jego wizerunkiem na
medalionie
z
brązu
wykonanym prawdopodobnie według
rzeźby
Stanisława Romana Lewandowskiego
.
Wybudowana w latach
1890
-
1905
linia kolejowa do
Kudowy
przyspieszyła rozwój Dusznik-Zdroju. Między innymi istniejące źródła zostają w latach
1909
-
1910
pogłębione poprzez wykonanie odwiertów.
Po
II wojnie światowej
Duszniki przyznano Polsce. Dotychczasowa ludność miasta została wysiedlona do Niemiec. Jako że Duszniki uniknęły zniszczeń wojennych, już w
1946
zorganizowano tu I
Międzynarodowy Festiwal Chopinowski w Dusznikach-Zdroju
, a dawne pensjonaty i hotele znacjonalizowano. W latach
1958
-
1962
zrekonstruowano stare ujęcia wód mineralnych (Pieniawa Chopina i Jan Kazimierz), wybudowano nowe oraz przeprowadzono remont kapitalny pijalni wód mineralnych. W następnych latach nadal pracowano nad nowymi odwiertami źródeł (lata
1965
-
1973
). Najgłębszy dotychczas odwiert tzw. Nr 39 zostaje wykonany w
1993
i ma głębokość 180 metrów.
W
1968
w starym młynie papierniczym powstało
Muzeum Papiernictwa
gromadzące eksponaty dotyczące historii papiernictwa i rozwoju przemysłu papierniczego. W
1971
uruchomiono czerpalnię papieru, gdzie do tej pory odbywa się produkcja papieru metodami tradycyjnymi.
W roku
1998
Duszniki zniszczone były przez powódź. Szczególnie ucierpiała część zdrojowa z zabytkowym Parkiem Zdrojowym. Obecnie skutki powodzi zostały usunięte a muzeum papiernictwa, park i położony w nim Dworek Chopina są starannie odnowione. W parku przebudowano grającą, kolorową
fontanna
(czynna w soboty i niedziele po zmroku) a nad potokiem zrekonstruowano w
1999
roku zadaszone mostki wykonane według dawnych zdjęć.
Turystyka
Ważną atrakcją Dusznik-Zdroju jest odbywający się corocznie z początkiem sierpnia
festiwal chopinowski
. Na terenie gminy znajduje się ośrodek biathlonowy Centrum Polskiego Biathlonu
Jamrozowa Polana
. W pobliżu miasta unikalny
rezerwat
Torfowisko pod Zieleńcem
z roślinnością typową dla
tundry
. Doskonały punkt wypadowy dla wycieczek w
Góry Stołowe
, na
Szczeliniec Wielki
, w
Góry Orlickie
oraz
Góry Bystrzyckie
, do rezerwatu
Błędne Skały
oraz
Wambierzyc
.
Piesze szlaki turystyczne:
Zabytki
- renesansowy rynek
- kościół parafialny pw. św. Piotra i Pawła – renesansowo-barokowy kościół z bogatym wystrojem wnętrz i unikatową amboną w kształcie wieloryba
Park Zdrojowy stacja meteo
- kościół
polskokatolicki
pw. Matki Bożej Różańcowej - pierwotnie kościół ewangelicki
- kościół pw. Najświętszego Serca Pana Jezusa, tak zwany Kościół zdrojowy
- klasztor
franciszkański
–
1925
-
1926
jako klasztor i jednocześnie dom wypoczynkowy dla braci z całej prowincji śląskiej
- dawna kaplica św. Trójcy - pierwotnie pustelnia, później zamieniona na kaplicę nagrobną rodu Fraise, przez pewien czas Muzeum Festiwali Chopinowskich
- Teatr Zdrojowy im. Fryderyka Chopina (tzw. Dworek Chopina) – drewniany dworek wybudowany w latach
1802
-
1805
jako "dom towarzyski". W
1826
koncertował w nim
Fryderyk Chopin
. Obecnie odbywają się w nim liczne koncerty fortepianowe, przedstawienia teatralne i koncerty zdrojowe, a także
Festiwal Chopinowski
.
- obelisk z popiersiem Chopina – ufundowany w
1897
przez Wiktora Magnusa, z zawodu leśnika, rozmiłowanego w muzyce Chopina.
Diorytowy
głaz dwumetrowej wysokości z brązowym medalionem przedstawiającym popiersie artysty i podpisem w języku łacińskim „Fryderykowi Chopinowi, który w Dusznikach w roku 1826 swą sztuką prawdziwą i wysoką kulturą szlachetny duszy charakter w zaraniu młodości okazał, pomnik ten ku wiecznej rzeczy pamięci za pozwoleniem władz miejskich Polak Polakowi wystawił".
- figura wotywna Matki Bożej z Dzieciątkiem w rynku – postawiona w
1725
jako votum za uratowanie miasta od zarazy.
- niemiecka tablica upamiętniająca pobyt króla
Jana Kazimierza
- eklektyczna stacja meteo w części zdrojowej
Kontrowersje w sprawie nazwy
Nazwa miejscowości Duszniki-Zdrój pisana z łącznikiem (dywizem) jest nazwą urzędową, ustaloną przez
Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji
po zasięgnięciu opinii
Komisji Nazw Miejscowości i Obiektów Fizjograficznych
i opublikowaną w Dzienniku Ustaw. W 2004 roku
Rada Języka Polskiego
uchwaliła taki sposób zapisu wieloczłonowych nazw miejscowych[6][7][8]. Forma nazwy pisana bez łącznika, tzn. "Duszniki Zdrój" jest natomiast formą potoczną.
Sąsiednie gminy
Lewin Kłodzki
,
gmina Szczytna
. Gmina sąsiaduje z
Czechami
.
Zobacz też
Przypisy
Linki zewnętrzne