Domestykacja zwierząt (od
łac.
domesticus – domowy), udomowienie zwierząt – całokształt procesów przekształcania się cech i właściwości
morfologicznych
,
fizjologicznych
, rozwojowych i
psychicznych
zwierzęcia dzikiego następujący w wyniku długotrwałego oddziaływania człowieka na zwierzęta, zwłaszcza poprzez ludzką ingerencję na czynniki
genetyczne
i
środowiskowe
.
Udomawianie jest uwarunkowanym dziedzicznie przystosowaniem dzikich zwierząt, w ciągu szeregu pokoleń, do środowiska zewnętrznego stworzonego pracą człowieka i jego wymaganiami.
Ewolucja
gatunków udomowionych jest głównie wynikiem szczególnej selekcji, w której
selekcja naturalna
odgrywa rolę uzupełniającą.
Oswajanie zwierząt
, które było pierwszym etapem domestykacji, rozpoczęto w celu lepszego wykorzystywania dzikich dotąd gatunków
zwierząt
na potrzeby człowieka oraz zapewnienie sobie łatwiejszego i nieograniczonego czynnikami zewnętrznymi dostępu do nich. Zwierzęta trzymane w bliskości ludzi były pewniejszym niż zwierzęta dzikie źródłem pożywienia (
mięso
,
mleko
,
tłuszcz
,
jaja
,
miód
itd.), surowców do produkcji odzieży i innych przedmiotów – ozdób, narzędzi, elementów broni itd. (
wełna
,
skóra
,
futro
,
pierze
,
kości
, rogi), oraz źródłem
nawozu
, służącego jako użyźniacz
gleby
, a lokalnie także jako opał (
nawóz krowi
, łajno
wigonia
). Tylko oswojone zwierzę mogło być wykorzystywane do pracy, zarówno jako źródło taniej w utrzymaniu siły roboczej – jucznej, pociągowej, wierzchowej oraz jako napęd urządzeń mechanicznych (np.
kierat
), jak też do pomocy człowiekowi przy innych czynnościach, jak stróżowanie, obrona, polowanie czy pomoc przy hodowli innych zwierząt (
psy pasterskie
).
Udomowienie pierwszych gatunków nastąpiło jeszcze w
neolicie
; proces domestykacji kolejnych gatunków postępował przez następnych kilka tysięcy lat.
Domestykacja zwierząt żyjących stadnie następuje łatwiej i szybciej niż zwierząt żyjących samotnie, które nawet po udomowieniu zachowują pewną niezależność (np.
kot
).
Zwierzęta udomowione przez człowieka
Najważniejsze gatunki zwierząt udomowionych przez człowieka
Niekiedy mianem zwierząt udomowionych określane są też inne
gatunki
zwierząt używanych do różnych celów przez człowieka, m.in.
słonie (indyjskie)
,
renifery
, liczne gatunki
ptaków drapieżnych
a także
dzikich kotów
(używane do polowań), ostatnio także
strusie
itd. W odniesieniu do nich nazwa "domestykacja" używana jest nieściśle, jako iż hodowane przez człowieka zwierzęta należące do tych gatunków nie różnią się niczym od form dzikich. Właściwym określeniem jest
oswojenie
.
Zobacz też
Przypisy
- ↑ Najstarsze znane szczątki psów datowane są na 17 000 lat. [Verginelli et al.. Mitochondrial DNA from Prehistoric Canids Highlights Relationships Between Dogs and South-East European Wolves. „Molecular Biology and Evolution”. 22 (12), ss. 2541–2551 (2005).
doi:10.1093/molbev/msi248
(
ang.
). ], a najstarsza czaszka prehistorycznego psa o budowie innej niż u współczesnych wilków, odkryta w Belgii (Goyet), datowana jest na 31,7 tys. lat.
- ↑
Konie są z nami od 5,5 tys. lat
, dziennik.pl, 6 marca 2009
- ↑ Jane C. Wheeler. Evolution and present situation of the South American Camelidae. „Biological Journal of the Linnean Society”. 54, ss. 271–295 (1995).
doi:10.1111/j.1095-8312.1995.tb01037.x
(
ang.
).