Mitrydates VI Eupator (ur. 132 p.n.e. , zm. 63 p.n.e. ) – król Pontu z dynastii Mitrydatydów , panował w latach 120 -63 p.n.e., władca Bosporu od około 107 do 63 p.n.e.

Rodzina

Był synem Mitrydatesa V Euergetesa . Pierwszą żoną Mitrydatesa była jego siostra Laodike, którą kazał zamordować w 99 p.n.e. , drugą żoną była Nysa, córka Gordiosa z Kapadocji. Miał wiele dzieci, był ojcem m.in. córek Nyssy i Mitrydatis oraz synów Farnakesa i Macharesa.

Jego córka Kleopatra z Pontu była żoną króla Armenii Tigranesa II Wielkiego .

Walka o władzę

Pomimo objęcia tronu pontyjskiego w 120 p.n.e., ze względu na małoletniość władcy, rzeczywiste rządy sprawowała jego matka. Między 115 a 112 p.n.e. ^[1] doszło do walki o władzę między nim a jego matką i młodszym bratem. Matka chciał go zabić i uczynić władcą jego brata. Mitrydates uciekł w góry, ale po jakimś czasie powrócił, prowadząc armię swoich zwolenników, odsunął matkę i brata-uzurpatora od władzy, uwięził ich^[2], przejmując samodzielne rządy w państwie.

Pierwsze podboje

Mitrydates był kontynuatorem ekspansywnej polityki zagranicznej swego ojca. W momencie objęcia tronu przez niego pozycja Pontu w Azji Mniejszej była poważnie zagrożona. Paflagonia ogłosiła swoją niezależność, a Frygia związała się z Rzymem . W porozumieniu z królem Bitynii , Nikomedesem IV, Mitrydates opanował szybko Paflagonię. Wkrótce jednak doszło między nimi do sporów w związku z próbami Mitrydatesa opanowania Kapadocji . Podporządkował sobie tzw. Armenię Mniejszą (środkowo-wschodnia Azja Mniejsza ) oraz Kolchidę (obecnie Abchazja ). Wszędzie trony obsadzał swoimi krewnymi i stronnikami.

Zajęcie Królestwa Bosporańskiego

Około 110 p.n.e. władza Mitrydatesa została rozciągnięta również na greckie miasta na terenie Państwa Bosporańskiego i reszty Krymu . Wykorzystał dawny układ z Chersonezem jako pretekst do zagarnięcia tego miasta. W tych czasach Bosporańczycy zmuszeni byli płacić daninę Scytom krymskim , którzy w połowie II wieku p.n.e. zwiększyli swe żądania. Król bosporański Parisades Ostatni, nie mogąc zapłacić ani też odeprzeć zbrojnie „barbarzyńców", szukał poparcia u Mitrydatesa. W 110 r. p.n.e. armia Mitrydatesa pod wodzą Diofantosa pokonała najeźdźców i zajęła Neapol Scytyjski . W 108 p.n.e. (lub 107 p.n.e.) Parisades został zabity podczas powstania Scytów i sarmackich mieszkańców Pantikapajonu pod przywództwem Saumakosa . Przypuszcza się, że za wybuchem powstania mógł stać Mitrydates, chcący obalić dynastię Spartokidów i objąć po nich tron^[3]. Powstanie zostało stłumione przez Diofantosa w następnym roku. Mitrydates zawładnął wtedy w pełni Królestwem Bosporańskim. Ustanowił na Krymie wicekrólestwo z siedzibą w Pantikapajonie , dotychczasowej stolicy Bosporu. Prócz tego Mitrydates zyskał poparcie greckich miast na zachodnich wybrzeżach Morza Czarnego .

Wojny z Rzymem

I wojna z Rzymem

Przed rozpoczęciem wojny z Rzymem Mitrydates zgromadził olbrzymią armię, składającą się z 250 tysięcy żołnierzy piechoty i 40 tysięcy kawalerii , wspieranych z morza przez 400 okrętów . Dysponując takimi siłami, wspierany dodatkowo siłami swojego zięcia, króla Armenii Tigranesa , w 92 p.n.e. opanował Kapadocję, jednak został wkrótce zmuszony przez Rzymian do odwrotu. Ponawiane przez Mitrydatesa próby podporządkowania sobie Galacji i Pamfilii ( 91 p.n.e. lub 90 p.n.e. ) spowodowały kontrakcję rzymską – w 89 p.n.e. został zmuszony przez legata rzymskiego Akwiliusza do wycofania się z zajętych uprzednio terytoriów, po czym został zaatakowany w 88 p.n.e., z namowy Akwiliusza, przez króla Bitynii Nikomedesa IV Filopatora, swojego dotychczasowego sojusznika, a następnie przez samego Akwiliusza, co dało początek tzw. I wojnie z Mitrydatesem (89- 85 p.n.e. ).

Klęska Akwiliusza otworzyła przed Mitrydatesem drogę do rzymskiej prowincji Azja; król Pontu zajął ją w błyskawicznej kampanii, witany entuzjastycznie przez mieszkańców większości tamtejszych miast greckich. Tylko niektóre miasta stawiały opór. Wierność wobec Rzymu zachowała m.in. wyspa Rodos , która zdołała się obronić mimo ciężkiego oblężenia.

Po wkroczeniu do prowincji Azja Mitrydates wydał w Efezie edykt, nakazujący w ciągu 30 dni wymordowanie wszystkich przybyszów z Italii bez żadnych wyjątków, mężczyzn, kobiety i dzieci, ludzi wolnych i niewolników . Ofiarami rzezi (tzw. nieszpory efeskie ) padło wówczas 80 tysięcy (wedle innych źródeł nawet 150 tysięcy) osiadłych tam Rzymian i Italików . Zainspirowana przez króla rzeź miała na celu mocniejsze przywiązanie do siebie greckich sprzymierzeńców. Temu celowi służyło również zwolnienie miast greckich w Azji na 5 lat od wszelkich podatków.

Zimą 89/88 p.n.e. wojska Mitrydatesa pod wodzą brata królewskiego Archelaosa przeprawiły się do Europy. Po jego stronie stanęła znaczna część Grecji, w tym Ateny . Wiosną 87 p.n.e. w Grecji wylądowała, licząca 40 tysięcy żołnierzy, armia rzymska pod wodzą Sulli . Wojska pontyjskie stawiły jej czoło w bitwach pod Cheroneją i Orchomenos w Beocji , w obu ponosząc dotkliwe klęski. Wiosną 86 p.n.e. po dłuższym oblężeniu padły Ateny. W licznych miastach greckich zaczęli dochodzić do głosu zwolennicy porozumienia z Rzymem. W odpowiedzi Mitrydates zaczął bezwzględnie prześladować swoich przeciwników. Pod koniec 86 p.n.e. przeciwnicy Sulli przysłali z Rzymu następną armię dowodzoną najpierw przez Waleriusza Flakkusa, a po jego zgładzeniu – przez Fimbrię , który rozbił armię pontyjską nad rzeką Ryndakos i oblegał Mitrydatesa w Pergamonie .

Pokój w Dardanos

Sulla, nie chcąc dopuścić, by niemal pewne zwycięstwo przypadło jego rywalowi, a jednocześnie chcąc przywrócić w Rzymie korzystną dla siebie sytuację polityczną, gdyż do głosu doszli jego przeciwnicy, zaproponował Mitrydatesowi pokój, który zawarto latem 85 p.n.e. w Dardanos . Warunki pokoju były bardzo niekorzystne dla Mitrydatesa – król zobowiązał się opuścić wszystkie ziemie zagarnięte podczas wojny, wypłacić odszkodowanie oraz wydać zwycięzcy swą flotę egejską liczącą wówczas około 80 okrętów.

Mitrydates a Egipt w dobie wojen z Rzymem

Podczas prowadzonych rokowań w Dardanos ze świty Mitrydatesa zbiegł do obozu Rzymian Ptolemeusz Aleksander . On i jego dwaj bracia, synowie aktualnie rządzącego faraona Ptolemeusza IX , również o imieniu Ptolemeusz (późniejszy Ptolemeusz XII i Ptolemeusz, późniejszy ostatni władca Cypru ), dostali się w ręce Mitrydatesa na wyspie Kos wraz z majątkiem, zdeponowanym przez ich babkę Kleopatrę III w słynnej świątyni Asklepiosa , w której młodzi książęta pobierali nauki. Wszyscy trzej z honorami przewiezieni zostali do Synopy i tam w 89 p.n.e. synowie Ptolemeusza IX poślubili córki Mitrydatesa, Dynamis i Nyssę. Mitrydates przez zięciów miał nadzieję utwierdzić swoje wpływy w Egipcie . Sytuacja ta spowodowała również to, że gdy Sulla poprzez swojego wodza Lukullusa, zwrócił się do Egiptu o pomoc w walce z Mitrydatesem i przysłanie mu floty, Ptolemeusz IX nie przychylił się do tej prośby. Egipt pozostał neutralny w konflikcie.

II wojna z Rzymem

Pokój w Dardanos był w istocie ustną umową między Mitrydates i Sullą, nie został też ratyfikowany przez senat i naruszył go już w 83 p.n.e. Licyniusz Murena, legat pozostawiony przez Sullę w Azji, który wtargnął zbrojnie na czele dwóch legionów do Pontu i Kapadocji. Awanturnicza ekspedycja, zwana II wojną z Mitrydatesem, zakończyła się w 82 p.n.e. klęską Rzymian.

III wojna z Rzymem

Do zbliżającego się nieuchronnie kolejnego konfliktu z Rzymem Mitrydates przygotował się starannie: rozbudował swoją armię (jeśli wierzyć autorom antycznym – przeszło 300 tysięcy ludzi) i zawiązał liczne sojusze, m.in. z Sertoriuszem , który po klęsce stronników Mariusza utrzymał się w Hiszpanii oraz z piratami grasującymi na Morzu Śródziemnym.

Wojna wybuchła w 74 p.n.e. , gdy ostatni król Bitynii, Nikomedes Filopator zapisał swe państwo w testamencie Rzymowi. Mitrydates ujął się wówczas za wydziedziczonym synem Nikomedesa. Po wypowiedzeniu wojny Mitrydates wysłał jedną ze swych armii do Kapadocji, drugą do Frygii, sam zaś z podstawowymi siłami, liczącymi około 120 tysięcy ludzi, wyruszył na zachód, wzdłuż wybrzeży Morza Czarnego, zajmując bez trudu Paflagonię i Bitynię. Armię tę wspierała płynąca przy brzegu flota pod wodzą Arystonikosa, licząca około 400 okrętów. Następnie Mitrydates podjął oblężenie miasta Kyzikos . Uporczywa obrona miasta dała Rzymianom czas na zorganizowanie odsieczy przyprowadzonej przez Lukullusa , który zimą 74/ 73 p.n.e. zmusił wojska Mitrydatesa do odwrotu; jednocześnie flota rzymska – pokonana niedawno pod Chalkedonem – tym razem odniosła zwycięstwo w bitwie pod Lemnos. Jesienią 73 p.n.e. Lukullus przeszedł do ofensywy w Bitynii, a w 72/71 p.n.e. zaatakował rdzenne terytorium Pontu. W bitwie pod Kabeirą Mitrydates poniósł całkowitą klęskę i musiał ratować się ucieczką do Armenii, zarządzanej przez jego zięcia Tigranesa. Tymczasem wojska Lukullusa zajęły cały Pont wraz z twierdzami w Amasei , Synopie , Amisos .W 69 r. p.n.e. zaatakował sojusznika Pontu- Armenię.Podczas oblężenia stolicy, w czasie bitwy pod Tigranocertą pokonał ormiańskiego króla Tigranesa II . Po wymuszonym buntem w armii, odwrocie Lukullusa w 68 p.n.e. Mitrydates pospiesznie powrócił do Pontu i przy pomocy Tigranesa Wielkiego odzyskał swe królestwo. W 66 p.n.e. zaatakowany przez Pompejusza Wielkiego został rozbity pod Nikopolis. Uszedł do Kolchidy, a później na Krym.

Na Krymie

Na Krymie, po skazaniu na śmierć Macharesa , jednego ze swych synów, który jeszcze w 70 p.n.e. przeszedł na stronę Rzymu, Mitrydates rozpoczął energiczne przygotowania do dalszej wojny. Plan jego zakładał wciągnięcie do walki Scytów i Getów , marsz w górę Dunaju , połączenie się z Galami i wspólny atak przez północną Italię na Rzym, a także atak na bałkańskie posiadłości Rzymu od północy, od strony Dunaju. Bezlitosny wyzysk podatkowy i okrutne rządy doprowadziły jednak do buntu królewskich poddanych. Na jego czele stanął syn Mitrydatesa, Farnakes. Mitrydates, osaczony w bosporańskiej stolicy Pantikapajonie, popełnił samobójstwo. Początkowo zażył truciznę, gdy ta nie podziałała, Gal ze straży przybocznej na jego polecenie przebił go mieczem. W śmierci tej towarzyszyły mu dobrowolnie dwie wierne córki Mitrydatis i Nyssa.

Po śmierci

Ciało Mitrydatesa odesłane zostało, po zabalsamowaniu, przez Farnakesa do Pompejusza na znak dobrej woli i przyjaźni. Pompejusz nakazał umieścić je w specjalnym grobowcu– mauzoleum , wybudowanym na swój rozkaz w Synopie. W triumfie , jaki zwycięski wódz odbył w Rzymie wzięła udział jedynie podobizna Mitrydatesa, wykonana z litego złota i mierząca 3,5 m wysokości. Za figurą szły niektóre spośród licznych dzieci pokonanego władcy.

Mitrydates jako człowiek

Mitrydates był Hellenem z kultury i języka. Źródła starożytne przypisują mu niemal nadludzkie cechy. Na co dzień rozmawiał zwykle po grecku (w tzw. języku koine ), ale był też poliglotą – znał podobno 21 innych języków różnych sąsiednich ludów. Starannie wykształcony, rozmiłowany w literaturze i sztuce greckiej , utrzymywał rozliczne kontakty z wybitnymi przedstawicielami kultury hellenistycznej, opiekował się nauką i sztuką (pisał prace przyrodoznawcze ), był energicznym, odważnym wodzem, błyskotliwym politykiem, za co podziwiano go już w starożytności . Był przy tym niesłychanie zabobonny, wierzący we wróżby, sny, przeczucia. Odznaczał się niespotykaną siłą i zręcznością. Podobno prześcigał w biegu najszybsze zwierzęta, brał udział w wielu zawodach i prawie zawsze okazywał się zwycięzcą. Umiał ujeżdżać najdziksze konie, co zresztą uwielbiał. Był niezwykle biegły we władaniu bronią, w walce i na polowaniach. Cechowała go wielka energia i przedsiębiorczość, a przy tym upór i wytrwałość w dążeniu do wyznaczonych celów. Nie przebierał przy tym w środkach. Szeroko słynął z dzikiego okrucieństwa nie tylko wobec wrogów, lecz również swej własnej rodziny. Na jego rozkaz zgładzono jego własną matkę, siostrę będącą jednocześnie jego pierwszą żoną, trzech własnych synów i tyleż córek. Skazanie na wyszukaną śmierć, wyłupywanie oczu, obcięcie rąk, trucizna itd. to nagminnie stosowane przez niego środki zwalczania przeciwników i niechętnych, często zupełnie przypadkowych ludzi. Równocześnie sam podobno uodpornił się na wszelką truciznę, zażywając lub mając w pogotowiu odpowiednie antidota .

Mitrydates w kulturze wieków późniejszych

Życie wielkiego władcy Pontu stało się inspiracją dla wielu twórców. Racine napisał tragedię opisującą życie Mitrydatesa, która była ulubioną sztuką króla Francji Ludwika XIV . Opery na temat życia władcy Pontu skomponowali Scarlatti i Mozart . Dramatopisarze i kompozytorzy przedstawiali go jako na poły helleńskiego patriotę , a na poły orientalnego despotę .

Podsumowanie

Zaliczał się do najgroźniejszych przeciwników Rzymu na Wschodzie. Bliski był stworzenia mocarstwa jednoczącego w swych granicach ziemie leżące w basenie Morza Czarnego. Był niewątpliwie najpotężniejszym władcą z dynastii Mitrydatydów, przy którym Pont wyrósł na prawdziwą potęgę wschodniego regionu Morza Śródziemnego i Morza Czarnego.

Przypisy

Zobacz też

• wojny Rzymu z Mitrydatesem

Bibliografia