Karta tytułowa
Nauki nowej
Vica
Historiozofia, filozofia dziejów, filozofia
historii
- refleksja nad
sensem
i istotą
dziejów
rozumianych jako całość uporządkowanych lub nieuporządkowanych zmian zachodzących w czasie.
Podstawowe problemy historiozofii
Podstawowe problemy historiozofii to:
- Czy istnieje uporządkowany proces historyczny (sens dziejów), czy też może dzieje mają charakter przypadkowy?
- Czy dzieje zależą od jednostek, czy też może są zdeterminowane przez jakieś wewnętrzne lub zewnętrzne (np. ekonomiczne) prawa? (zobacz
materializm dialektyczny
,
determinizm
,
indeterminizm
).
- Czy każde wydarzenie historyczne ma charakter niepowtarzalny i indywidualny, czy też może istnieje jakaś powtarzalność w historii? (zobacz
mit wiecznego powrotu
).
- Czy dzieje mają charakter finalny (posiadają jakiś ostateczny cel), czy są procesem nieskończonym? (zob.
finalizm
).
Filozofię historii należy odróżnić od
metodologii historii
, która (przy wzajemnym przenikaniu się obu dziedzin wiedzy) zajmuje się nie ogólną refleksją nad historią jako dziejami, ale nad historią jako historiografią, nauką humanistyczną której przedmiotem są dzieje.
Nazwa i kontekst
Użycie poszczególnych nazw tej dyscypliny filozoficznej ("historiozofia", "filozofia dziejów", "filozofia historii", "filozofia dziejowości") sugeruje odmienne podejście do jej przedmiotu i metody. Termin filozofia dziejów budzi skojarzenia z
heglizmem
- osoba uprawiająca "filozofię dziejów" najprawdopodobniej rozumie ją tak jak
Hegel
, redukując wiele zjawisk kultury i nauki do zjawisk historycznych (podejście takie nosi nazwę
historyzmu
lub - pejoratywną -
historycyzmu
) i głosząc rozumny, uporządkowany charakter
procesu historycznego
. Termin filozofia historii jest bardziej neutralny i nie pociąga za sobą próby redukcji wszystkich zagadnień filozoficznych do zagadnień historiozoficznych. Termin historiozofia odnosi się do każdej, niekoniecznie czysto filozoficznej refleksji nad historią, np. literackiej, socjologicznej, politologicznej czy zawartej w samej
historiografii
(mówimy np. o historiozofii Romantyzmu, historiozofii
Mickiewicza
zawartej w
Dziadach
, historiozofii pruskiej szkoły historycznej itp.). Filozofia historii rozwija się przede wszystkim w niemieckiej i włoskiej tradycji filozoficznej i koncentruje się najczęściej wokół poglądów zbliżonych do filozofii
Hegla
i
Marksa
. Popularna w tradycji anglosaskiej niechęć do heglizmu często oznacza także niechęć do całości problematyki historiozoficznej - pomimo istnienia historiozofii anglosaskich zawartych w
neokonserwatyzmie
.
Źródła myślenia historycznego
Starożytna koncepcja
czasu
(nazywana cykliczną, w odróżnieniu od dominującej współcześnie koncepcji linearnej) wywodząca się z
myślenia mitycznego
implikowała przekonanie, że w historii nie dokonują się żadne rzeczywiste zmiany, a zmiany które obserwujemy mają charakter pozorny, stanowiąc w istocie elementy przemian cyklicznych. Klasycznymi przykładami tego sposobu myślenia są
stoicki
mit wiecznego powrotu i koncepcja czterech wieków ludzkości
Owidiusza
.
Chrześcijaństwo w swojej teologicznej koncepcji
historii świętej
przyniosło nową, linearną koncepcję czasu - od stworzenia świata i upadku do zbawienia i
paruzji
. Problematykę chrześcijańskiego podejścia do historii zapoczątkował
św. Augustyn
w Państwie Bożym. Koncepcja ta uznaje istnienie sensu dziejów, którym jest zbawienie (cel ten jest z góry ustalony przez
Boga
). W pierwszym tysiącleciu
chrześcijaństwa
i w
średniowieczu
pojawiały się też tendencje
millenarystyczne
.
Średniowiecze w swoim dążeniu do ładu, niezmienności i systematyzacji rzeczywistości zahamowało rozwój myślenia historycznego, kładąc nacisk na to, co wieczne. Renesans sam w sobie nie rozwinął myślenia historycznego, ale w swoim krytycyzmie wobec tego, co zastane, umożliwił udoskonalenie i rozwój badań historycznych, a w swojej tendencji do nawrócenia do tego, co dawne dał podstawy fundamentalnej w historiozofii koncepcji trójpodziału historii.
Niektóre poglądy historiozoficzne
Zobacz też
Linki zewnętrzne
-
Artykuł na temat filozofii historii
(
ang.
)
-
Filozofia dziejów
-
Portal o historii filozofii, historiografii i historii kultury.
- Wiktor Werner, Historyczność i mit. Między rozróżnieniem a samookreśleniem [w:] Bartosz Korzeniewski [red.] Narracje o Polsce, Wydawnictwo PTPN, Poznań 2008(2009), s. 85 – 96
[1]
- Wiktor Werner, Historyczność i środki jej wyrazu. Przeszłość, teraźniejszość i perspektywy przyszłości. [w:] B. Płonka-Syroka, M. Staszczak [red.] „E-Kultura, e-nauka, e-społeczeństwo.” Oficyna Wydawnicza Arboretum, Wrocław 2008, s. 15-28.
[2]