Jerzy Robert Nowak (wcześniej również Robert Nowak; ur.
8 września
1940
w
Terespolu
) – polski
historyk
,
publicysta
,
doktor habilitowany
nauk politycznych[1], specjalizujący się w problematyce
węgierskiej
.
W latach 1994–2006 profesor nadzwyczajny w
Akademii im. Jana Długosza
w
Częstochowie
. Od 2004 profesor w
Wyższej Szkole Kultury Społecznej i Medialnej
w
Toruniu
[2]. Publicysta i felietonista
Telewizji Trwam
,
Radia Maryja
, "
Naszego Dziennika
", "
Naszej Polski
", "
Tygodnika Głos
", "
Niedzieli
" i "
Mojej Rodziny
". Założyciel i prezes Ruchu Przełomu Narodowego, Klubów Patriotycznych i Komitetu Obrony Dobrego Imienia Polski i Polaków.
Autor około 50 książek i ponad 1700 publikacji prasowych (w tym około 1000 artykułów). Twórca audycji "
Minął miesiąc
" emitowanej raz w miesiącu na antenie
Radia Maryja
i
Telewizji Trwam
. Honorowy obywatel miasta
Jedwabne
.
II wojna światowa
W 1943 jego ojciec został aresztowany przez hitlerowców i wywieziony do obozu koncentracyjnego w
Auschwitz
, gdzie został zamordowany.
PRL
Do szkoły podstawowej uczęszczał w
Rumi
koło
Wejherowa
u
salezjanów
równocześnie mieszkając w zakonnym internacie.
Do
Warszawy
przyjechał w 1957 ze wsi
Łobaczew Mały
(pod Terespolem) i rozpoczął studia historyczne na
Uniwersytecie Warszawskim
[3]. W październiku 1957 brał wraz ze studentami udział w trzydniowych manifestacjach w obronie zakazanego przez cenzurę czasopisma
Po Prostu
. W czasach studenckich toczył spory z
Jackiem Kuroniem
i
Karolem Modzelewskim
na temat związków duchowieństwa z opozycją. Nowak uważał za słuszne pogłębienie współpracy z kościołem katolickim. Począwszy od listopada 1963 zaczął współpracę z czasopismem studentów Akademii Medycznej w
Warszawie
"Nowy Medyk", gdzie publikował m.in. pod pseudonimem Jerzy Kicki. W jednym z tekstów w tym piśmie opisał szczegółowo dyskusję, jaką toczyli młodzi opozycjoniści w klubie Ubab. Artykuł ten trafił do Komitetu Wojewódzkiego
PZPR
. Z pracy został wyrzucony redaktor naczelny "Medyka", a władze uczelni zakazały odtąd drukowania autorów z zewnątrz[4].
Wiosną 1964 został zatrzymany przez
SB
na 48 godzin za rozpowszechnianie m.in. razem z
Adamem Michnikiem
otrzymanego od
Słonimskiego
Listu 34
. 8 maja 1965 Prokuratura Wojewódzka w
Warszawie
umorzyła postępowanie karne[5].
Od 1965 publikował w "
Polityce
", gdzie krytykował m.in. organizację studiów historycznych (głównie za "nudę, sztampowość i brak kontrowersji w programie nauczania") postulując zarazem ograniczenie liczby godzin nauczania historii Polski[3] (szczególnie tej z XVIII w., gdyż "nazwa Polska oznaczała raczej grupę feudałów i szlachty uciskające masy nieświadomego chłopstwa") na rzecz historii ruchu rewolucyjnego ("bardzo potrzebne jest dużo szersze zapoznanie studentów z dyskusjami we współczesnej historiografii radzieckiej"). Nowak proponował też, by w końcu ujawnić całą prawdę i pokazać "problem oceny roli duchowieństwa katolickiego przyczyniającego się do ugruntowania zacofania społecznego i politycznego"[3]. W czasopiśmie publikował też teksty polityczno-ideowe (np. Od Cheopsa do Planu 6-letniego). Okres swojej pracy w Polityce opisał w książce Na przekór skorpionom - wyznania upartego Polaka, gdzie opisuje swój opozycyjny charakter publikacji twierdząc, że w swoich książkach i publikacjach przemycał informacje faktograficzne, niewygodne dla rzeczników władzy w
PRL
-u pod przykrywką w postaci tematyki węgierskiej czy hiszpańskiej[5][3]. Ostatnie teksty w "Polityce" publikował pod koniec lat 80. stawiając
PZPR
za wzór
Węgierską Socjalistyczną Partię Robotniczą
i jej reformy gospodarcze[3]. Pod koniec 1989 przeniósł się do katolickiego czasopisma "Ład", na którego łamach atakował "Politykę"[3].
W styczniu 1966 rozpoczął pracę w dziale
Polskiego Instytutu Spraw Międzynarodowych
, gdzie tłumaczył książki z języka węgierskiego, hiszpańskiego i albańskiego. W PISM pracował do 1992[5].
W 1967 KW
PZPR
zablokował mu przyznanie meldunku w Warszawie, w 1979 dostał 48-metrowe mieszkanie, ale po 13 latach oczekiwania. 9 kwietnia 1979 odrzucono jego wniosek (nr U/3337) w sprawie przyznania dewiz na prywatny wyjazd do
Francji
, a od 1981 do 1989 ani razu nie wyjechał w podróż służbową na Zachód.
W latach 1969–1972 opublikował cztery pozycje książkowe: dwie o Hiszpanii i dwie o literaturze i historii Węgier. W jednej ze swoich książek skrytykował prymasa Węgier kardynała Mindszentyego za antyradziecki nacjonalizm i pochwalił imponujące sukcesy komunistycznych władz węgierskich[5]. W styczniu 1972 obronił w PISM pracę doktorską o Węgrzech, a w 1988 pracę habilitacyjną.
Od 1 lutego 1972 do 1 lipca 1974 pracował w Ambasadzie PRL w
Budapeszcie
jako drugi sekretarz. Istnieją opinie, że praca ta była wyrazem poparcia ówczesnych władz (MSZ), ale i także, że po prostu doceniono kompetencje Nowaka, jako specjalisty od Węgier[5]. Po kłótniach z
ambasadorem
Jerzym Zielińskim
zakończył pracę w ambasadzie i wrócił do pracy w PISM[3][5]. Jak twierdzi sam Nowak, jego odejście z węgierskiej placówki miało związek z tym, że nie zgodził się wstąpić do
PZPR
, tłumacząc to względami religijnymi[6].
W 1978 opublikował książkę, wybór myśli
Cypriana Kamila Norwida
"Gorzki to chleb jest polskość" i wybór pism gen.
Ignacego Prądzyńskiego
.
W 1981 pisał do "
Tygodnika Solidarność
" pod pseudonimem "Maron". Po ogłoszeniu
stanu wojennego
ponownie publikował w "
Polityce
", "Radarze" i lewicowym "Zdaniu"[7].
Na początku lat 80. Nowak założył w Instytucie Spraw Międzynarodowych
koło Stronnictwa Demokratycznego
[3]. W latach 1981–1991 był jednym z działaczy Stronnictwa, a przez pewien okres sekretarzem komitetu ds. prasy Centralnego Komitetu SD. 20 kwietnia 1989 został wybrany do władz Stronnictwa, a w kilka dni później do jego prezydium (wiceprzewodniczący Centralnego Komitetu SD)[3]. Był głównym twórcą reformatorskiego warszawskiego programu SD składającego się z 27 punktów. Mówiły one m.in. o realizacji interesów narodowych, trójpodziale władz, uniezależnieniu
administracji państwowej
oraz zniesieniu
cenzury
. Z kolei
Maciej Łukasiewicz
(były
redaktor naczelny
"
Rzeczpospolitej
") w swej książce Weryfikacja wspomina, że Nowak jako jedyny z najwyższych kręgów SD sprzeciwił się pod koniec lat 80. jego nominacji na naczelnego "
Kuriera Polskiego
" – organu prasowego Stronnictwa. Powodem sprzeciwu Nowaka miało być to, że Łukasiewicza popierała "
Solidarność
"[5].
III Rzeczpospolita
W 1989
kandydował do Senatu
w województwie warszawskim z ramienia SD[8]. Za
rządów Tadeusza Mazowieckiego
bezskutecznie starał się o objęcie funkcji ambasadora na Węgrzech[3]. Krytycznie oceniając politykę rządu, domagał się m.in. przyspieszenia zmian politycznych i ustrojowych w Polsce. Popierał koalicję NSZZ "Solidarność"–SD–
PSL
, niechętnie odnosząc się do pomysłu sojuszu reformatorów z PZPR z częścią "Solidarności"[9]. W 1992 stracił pracę w PISM i rozpoczął wykłady w
Wyższej Szkole Pedagogicznej w Częstochowie
. W kolejnych latach próbował kariery politycznej, startował na posła w
wyborach 1993
z ramienia
Porozumienia Centrum
w Warszawie, uzyskując 244 głosów[10]. W 2001 nie został wybrany posłem
LPR
, ani w 2005 senatorem
Domu Ojczystego
[3].
Jerzy Robert Nowak związał się między innymi ze środowiskiem
Radia Maryja
. Jest stałym komentatorem wydarzeń politycznych w programie tego radia. Wypowiada się na antenie tej rozgłośni w roli eksperta. Szczególnie często zabiera głos na temat
antypolonizmu
oraz stosunków polsko-
żydowskich
. Obecnie koncentruje się na dyskusji o polityce wewnętrznej kraju i walce z katolicyzmem w mediach.
Autor artykułów w Encyklopedii białych plam. Na łamach "Dziennika Katolickiego" oraz "Naszej Polski" przedstawiał powyższe tematy zgodnie z linią polityczną Radia Maryja (Przemilczane świadectwa, Za co Żydzi muszą przeprosić Polaków). W 2003 druga z tych pozycji została wydana po angielsku przez przedstawicieli Polonii amerykańskiej.
Stały współpracownik "
Naszego Dziennika
",
Niedzieli
wydawanej przez
Kurię
Metropolitalną w
Częstochowie
, "
Naszej Polski
" i "
Tygodnika Głos
". Publikował swoje artykuły także w następujących pismach: "
Słowo-Dziennik Katolicki
", "Ład", "Wokanda" i "
Tygodnik Solidarność
". Wiele periodyków polonijnych związanych z nurtem Radia Maryja w
USA
,
Kanadzie
,
Ameryce Południowej
,
Australii
oraz
Francji
przedrukowywało artykuły Nowaka. Nowak związany jest również z konserwatywnym radiem polonijnym w
Chicago
. Zaowocowało to powtarzającymi się co dwa tygodnie występami w programie prowadzonym przez jednego z prezenterów tej stacji,
Wojciecha Wierzewskiego
. Od 2000 przygotowuje stały, cotygodniowy przegląd prasy z kraju i ze świata w tygodniku katolickim "
Niedziela
", w latach 2000–2006 noszący nazwę Pro i kontra.
W 2005 założył partię
Dom Ojczysty
i z jej ramienia bezskutecznie kandydował do
Senatu
w
wyborach parlamentarnych w tym samym roku
[11]. W 2006 jego ugrupowanie zostało wykreślone z
ewidencji
.
Na przełomie sierpnia i września 2007 w "
Naszym Dzienniku
" ukazał się trzyczęściowy dodatek pt. "Ukryte oblicze mediów"[12], w którym Nowak pisywał, że jego zdaniem media wykorzystywane są do walki z Kościołem katolickim. Pierwszą część dodatku współtworzył wraz z biskupem
Adamem Lepą
i dziekanem
WSKSiM w Toruniu
Pawłem Pasionkiem. Pozostałe części pisał już samodzielnie. Na podstawie tych publikacji w październiku 2007 ukazała się książka autorstwa Jerzego Roberta Nowaka Walka z Kościołem w mediach. Biała księga[13], w której poruszył temat ogromnej, według niego, agresji ateistycznej ostatnich lat w Polsce.
W 2007 wyrokiem Sądu Rejonowego Warszawa-Mokotów został skazany na grzywnę 400 zł za przeprowadzenie publicznej zbiórki pieniędzy bez wymaganego zezwolenia[14].
Od lutego do czerwca 2008 jeździł po
Polsce
z wykładami, na których ostro krytykował książkę "Strach"
Jana Tomasza Grossa
i mocno polemizował z treściami w niej zawartymi[15]. Jest twórcą serii artykułów ukazujących rzekomą agenturalną przeszłość
Lecha Wałęsy
[16]. Oskarżył także
Stefana Niesiołowskiego
o donoszenie na kolegów z konspiracyjnej organizacji "
Ruch
"[17].
Pod koniec listopada 2008, gdy
Jan Kobylański
wytoczył proces o zniesławienie dziewiętnastu politykom i dziennikarzom, Nowak rozpoczął wielką akcję popierającą Kobylańskiego. W jednym z wydań "
Naszego Dziennika
" ukazał się jego artykuł pt. 40 oszczerstw przeciwko Janowi Kobylańskiemu. Na antenie
Radia Maryja
obszernie relacjonuje rozprawy sądowe "ws. Kobylańskiego".
Niektóre publikacje i sprawa Jedwabnego
Książki Jerzego Roberta Nowaka wydawane są przez założone przez niego wydawnictwo Maron, w którym pracuje jego żona Maria i syn Jerzy-junior oraz przez "
Fundację Nasza Przyszłość
".
W 1994 ukazała się publikacja pt. Myśli o Polsce i Polakach, dotycząca obrazu Polski i Polaków w świecie. W 1998 wydał dwutomową książkę Zagrożenia dla Polski i polskości. W tym samym roku ukazał się pierwszy tom dwutomowej publikacji Czarny leksykon.
W 1999 ukazała się książka Przemilczane zbrodnie, opisujące zbrodnie popełnione przez zbolszewizowanych Żydów na ich polskich sąsiadach. W 2001 wydano
100 kłamstw J. T. Grossa
, będącą polemiką z publikacją
Grossa
Sąsiedzi
, opisującą
zbrodnię w Jedwabnem
.
15 stycznia 2006 podczas sesji Rady Miejskiej w Jedwabnem nadano Jerzemu Robertowi Nowakowi honorowe obywatelstwo miasta Jedwabne za "wkład w demaskowaniu kłamstw na temat zbrodni na Żydach w Jedwabnem". Z inicjatywą takiego wyróżnienia dla historyka wystąpił burmistrz Jedwabnego Michał Chajewski.
Sprawa twórczości Györgya Spiró
W 1986 Jerzy Robert Nowak zablokował wydanie w Polsce książki Iksowie
Györgya Spiró
o
Wojciechu Bogusławskim
w czasach po utracie niepodległości przez Polskę (postać aktora była pretekstem do przedstawienia beznadziejnych zmagań artystów walczących z
cenzurą
i represjami podobnie, jak walczyli pisarze w czasach "
dyktatury
proletariatu"). Nowak oskarżył węgierskiego pisarza, znawcę polskiej kultury, mającego w dorobku
przekłady
dramatów
Wyspiańskiego
i
Gombrowicza
, o
antypolonizm
[18][19][20][21]. W Polsce pisarz został oskarżony o szarganie narodowych świętości[22]. Według tłumacza Spiró Mieczysława Dobrowolnego wpływy Nowaka były dość duże, gdyż dzięki jego skargom w wydziale kultury KC
PZPR
udało mu się zablokować wydanie powieści Spiró i jego późniejszy przyjazd do Polski na
prapremierę
dramatu Szalbierz, wystawianego w warszawskim
teatrze Ateneum
. Nowak doprowadził do tego, że Spiró miał zakaz wstępu do polskich bibliotek naukowych, nie mógł też przyjeżdżać do Polski, aby prowadzić dalsze badania literackie. Spotkało go w Polsce wiele nieprzyjemności, wskutek nagonki odwrócili się od niego także jego polscy przyjaciele[23]. Na wiele lat zahamowało to zaangażowanie pisarza w badanie i popularyzację polskiej kultury[3]. Dopiero w 2007 opublikował powieść Mesjasze (wydaną w Polsce w 2009), opowiadającą historię
Andrzeja Towiańskiego
i jego sekty.
Poglądy
Jerzy Robert Nowak jest otwartym krytykiem porozumienia
Okrągłego Stołu
[24]. Opowiada się za pełnym otwarciem akt
IPN
i całkowitą dekomunizacją[25].
Jest eurosceptykiem o poglądach konserwatywno-chrześcijańskich. Nie jest jednak przeciwnikiem
Unii Europejskiej
; twierdzi, że nie ma alternatywy dla tej organizacji. Był przeciwnikiem wejścia w życie
traktatu lizbońskiego
. Sprzeciwia się przyjęciu waluty
euro
przez Polskę[26].
W swoich artykułach, felietonach i wypowiedziach broni przedstawicieli konserwatywnego skrzydła
Kościoła katolickiego
, a zwłaszcza
Radio Maryja
.
Opinie
Publicyści związani z
Gazetą Wyborczą
,
Rzeczpospolitą
, tygodnikami
Wprost
[27],
Przekrój
[28],
Polityka
[29],
Tygodnikiem Powszechnym
i
Więzią
(
Krzysztof Burnetko
i
Aleksander Hall
) określali publikacje Nowaka jako skrajne i antysemickie[30]. Podobny pogląd zaprezentował historyk
Jerzy Tomaszewski
[31], arcybiskup
Józef Życiński
[32], a także zarząd warszawskiego
Klubu Inteligencji Katolickiej
[33]. O ksenofobicznym charakterze spotkań organizowanych przez Jerzego Roberta Nowaka wypowiedziała się także
Polska Rada Chrześcijan i Żydów
[34].
Bibliografia (wybrane pozycje)
- Siły opozycyjne w Hiszpanii - Geneza i rozwój Nowej Opozycji anty
frankistowskiej
w latach 1962-1968.
Polski Instytut Spraw Międzynarodowych
. Zakład Rozwiniętych Krajów Kapitalistycznych. Warszawa 1969.
- Polityka kulturalna WSPR (Węgierskiej Socjalistycznej Partii Robotniczej) w latach 1968-1977. Warszawa: Polski Instytut Spraw Międzynarodowych. Zakład Krajów Socjalistycznych, 1978
- Powstanie Ludowej Republiki Albanii. Instytut Krajów Socjalistycznych PAN [Polskiej Akademii Nauk]. - Warszawa : INS PAN, 1983.
- Węgry 1939-1974, Wiedza Powszechna, Warszawa 1975, ISSN 0208-9653
- "Żeby Polska...", t. 1 (książka ukazująca najważniejsze postaci z historii Polski w latach 1933-1939), Maron, Warszawa 2010
- Potępiony za patriotyzm (sylwetka Jana Kobylańskiego) (wydanie edytorskie), Warszawa 2009
- Ksiądz Jankowski na przekór kłamstwom, t. 1 (wydanie II poprawione i poszerzone) Biblioteka Instytutu Świętej Brygidy Szwedzkiej, Gdańsk, 2009
- Alarm dla Polski Maron, Warszawa 2009
- Alleluja i pod prąd. Świadectwa o Radiu Maryja Maron, Warszawa 2009
- Platforma Obłudników Maron, Warszawa 2009
- O Władysławie Bartoszewskim bez mitów Maron, Warszawa 2007
- Walka z Kościołem w mediach. Biała księga Maron. Warszawa 2007
-
Nowe kłamstwa J. T. Grossa
Maron, Warszawa 2006
-
100 kłamstw J. T. Grossa o żydowskich sąsiadach i Jedwabnem
Von Borowiecky, Warszawa 2001
- Aby Polska Polską była
- Alleluja i do przodu!
- Antypolonizm - zdzieranie masek, tom 1 i 2
- Czarna legenda dziejów Polski Von Borowiecky, Warszawa, 2000
- Czarny leksykon Von Borowiecky, Warszawa, 1998
- Co Polska dała światu, tom 1 i 2
- Czerwone dynastie, Maron
- Historia literatury węgierskiej XX wieku
- Jak oszukano naród, Maron
- Kogo muszą przeprosić Żydzi, Maron
- Kościół a Rewolucja Francuska, Maron
- Ksiądz Jankowski na przekór kłamstwom, t. 1 Bernardium,
Pelplin
, 2002
- Ksiądz Jankowski na przekór kłamstwom, t. 2 Bernardium,
Pelplin
, 2002
- Myśli o Polsce i Polakach, Maron
- Na przekór skorpionom - wyznania upartego Polaka, Maron
- Norwid nasz współczesny, Maron
- Nowa cenzura, Maron
- Obłudnik Powszechny, Maron
- Polska a Unia Europejska. 44 pytania, Von Borowiecky
- Przemilczane zbrodnie, Maron
- Przemilczani obrońcy Polski, Maron
- Słowa barwne i skrzydlate, Maron
- Spory o historię i współczesność Von Borowiecky, Warszawa, 2000
- Spór o kolaboranta Brzechwę, Maron
- Tyska prowokacja przeciw wolności słowa, Maron
- W obronie polskich interesów, Maron
- Walka z Kościołem wczoraj i dziś,
Szczecinek
, 1999
- Węgry bliskie i nieznane
- Zbrodnie UB, Maron
- Życiorysy bez retuszu, Maron
- Żydzi w historii świata, Maron
Przypisy
- ↑
Jerzy Robert Nowak
w bazie ludzi nauki portalu nauka-polska.pl (
OPI
)
- ↑
Wykładowcy WSKSiM
. [dostęp 15 stycznia 2008].
- ↑ 3,00 3,01 3,02 3,03 3,04 3,05 3,06 3,07 3,08 3,09 3,10 3,11 Cezary Łazarewicz:
Dzieje kaznodziei
. Polityka.pl, 25-03-08. [dostęp 30-03-08].
Cezary Łazarewicz. Jerzy R. Nowak - życiorys splątany. „
Polityka
”. 2008. 13. S. 20. - ↑
Przeproście za Hollywood (Gazeta.pl)
- ↑ 5,0 5,1 5,2 5,3 5,4 5,5 5,6 Marcin Kowalski:
Przeproście za Hollywood
. Gazeta Wyborcza. Duży Format., 2006-04-25. [dostęp 2009-07-28].
- ↑
Jerzy Robert Nowak - Praca w Polskim Instytucie Spraw Międzynarodowych (PISM) (od stycznia 1966 r.)
- ↑
Kazimierz Koźniewski
, Słownik swoich i obcych [czyli Alfabet Koźniewskiego], Wydawnictwo "Iskry", Warszawa 1994, s. 174–175 (tu jako: Jan Robert Nowak)
- ↑ M. P. z 1989 r., Nr 21. poz. 150
- ↑ Nie powstaliśmy na trupie żadnej innej partii, Magazyn "
Ilustrowanego Kuriera Polskiego
", nr 17 (13667), 20–21 stycznia 1990, s. 3 (wywiad z Jerzym Robertem Nowakiem)
- ↑ Wyniki wyborów do Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej w dniu 19 września 1993 r. Cz. 1: Wyniki głosowania w okręgach wyborczych,
Państwowa Komisja Wyborcza
, Warszawa 1993, s. 11
- ↑
Serwis PKW – Wybory 2005
- ↑
Artykuły z serii "Ukryte oblicza mediów" na stronie Radia Maryja
- ↑
Wywiad z Jerzym Robertem Nowakiem o mediach i książce "Walka z Kościołem w mediach. Biała księga"
- ↑ Jacek Hołub:
Ideolog Radia Maryja skazany
(
pol.
). 11 września 2008. [dostęp 12 września 2008].
- ↑
Początek kampanii przeciwko Grossowi
- ↑
Jerzy Robert Nowak o "TW Bolku"
- ↑
Przypadki Stefana Niesiołowskiego – Jerzy Robert Nowak
- ↑ Jerzy Robert Nowak, Pamflet i mistyfikacja. „Zdanie” 1986, nr 2
- ↑ Jerzy Robert Nowak, Krzyk i argumenty. „Zdanie” 1986 nr 10
- ↑ Małgorzata Szpakowska. Upiorne podwórko György Spiró,
Dialog
5/1987, s. 176-180
- ↑
Csilla Gizińska, Droga dramatu węgierskiego na polską scenę teatralną od lat 60. XX wieku, s. 20
- ↑
Weronika Kasprzak, Spiró i Bogusławski
,
Miesięcznik "Teatr"
, nr 1/2009
- ↑
Iksowie
na węgierskiej Wikipedii (
węg.
)
- ↑
Jerzy Robert Nowak o "Okrągłym Stole"
- ↑
Jerzy Robert Nowak o lustracji
- ↑
Jerzy Robert Nowak i jego "Ruch Przełomu Narodowego za odrzuceniem traktatu lizbońskiego
- ↑
Wprost 24 - Na stronie - Klony ojca dyrektora
- ↑
Przekroj.pl - wydarzenia, kraj
- ↑
http://www.polityka.pl/polityka/index.jsp?place=Lead01&layout=18&news_id=249617&news_cat_id=933&page=text
- ↑
Wrocław: ideolog Radia Maryja persona non grata- Onet.pl - Wiadomości
- ↑
Jerzy Robert Nowak, 100 kłamstw J
- ↑
www.znak.org.pl
- ↑
www.znak.org.pl
- ↑
www.znak.org.pl
Linki zewnętrzne