Amerykański liberalizm (zwany także modern liberalism, nowoczesnym liberalizmem) jest jednym z głównych nurtów światopoglądowych w obecnych Stanach Zjednoczonych. Nurt ten wywodzi się z klasycznego liberalizmu, ale pod wpływem ewolucji przerodził się w XX wieku w coś, co w
Europie
określa się mianem
lewicy
. Główne siły amerykańskiego liberalizmu skupione są w
Partii Demokratycznej
. Konkurencyjna
Partia Republikańska
od czasów Lincolna systematycznie ewoluowała na
prawo
, stając się główną wyrazicielką myśli
konserwatywnej
, ale też posiada swoich liberałów (zobacz:
republikanie tylko z nazwy
).
Dziś amerykańscy liberałowie opowiadają się za pewnym udziałem
państwa
w
gospodarce
, za utrzymaniem i dalszym rozszerzaniem praw obywatelskich, programami socjalnymi, oraz
podatkiem progresywnym
.
Historia
Wczesny liberalizm
Jak na ironię wczesne ośrodki amerykańskiego liberalizmu narodziły się na południu kraju, które generalnie uchodzi za region konserwatywny, podczas gdy elementy zachowawcze skupiały się w dziś bardzo lewicowej
Nowej Anglii
.
Wyrazicielami wczesnej myśli liberalnej byli republikanie (nie mylić z dzisiejszą partią), nieco później zwani demokratycznymi republikanami, skupieni pod przewodnictwem
Thomasa Jeffersona
, jednego z ojców założycieli i autora
Deklaracji Niepodległości
. Innymi wybitnym przedstawicielem tego ruchu był zmarły w
1790
Benjamin Franklin
, jeden z czołowych ojców-założycieli, który na dotatek był rzecznikiem zniesienia niewolnictwa (Jefferson, właściciel niewolników, osobiście również był za i starał się hamować rozszerzenie niewolnictwa i handel nimi, ale swoich nie uwolnił aż do samej śmierci).
Pierwszy
prezydent USA
(
1789
-
1797
)
George Washington
był nominalnie
politykiem
bezpartyjnym, aczkolwiek wyraźnie sympatyzował z federalistami, przeciwnikami koncepcji Jeffersona. Drugim prezydentem był już jawny federalista
John Adams
(
1797
-
1801
), ale jego zastępcą,
wiceprezydentem
, został Jefferson. W wyborach roku
1800
demokratyczni republikanie przejęli pełnie władzy, którą (z dwoma czteroletnimi przerwami, kiedy ster rządów dzierżyła
Amerykańska Partia Wigów
) sprawowali aż do roku
1861
, a więc ponad 50 lat.
Podczas wyborów roku
1824
kandydaci reprezentowali wyłącznie partię demokratycznych republikanów, ale już różne jej frakcje. Prezydentem został wtedy, choć uzyskał mniejszą liczbę głosów niż
Andrew Jackson
,
John Quincy Adams
, którego wybrała
Izba Reprezentantów
.
Wtedy zwolennicy Jacksona zorganizowali się w istniejącą do dziś Partię Demokratyczną, która była bezpośrednią spadkobierczynią swej poprzedniczki, zaś Adamsa w Narodowych Republikanów, którzy rychło stali się Wigami. Jackson wygrał wybory w roku
1828
na
populistycznej
i
demokratycznej
platformie.
Spór wokół
niewolnictwa
wywołał wielkie rozdźwięki między północnymi, a południowymi demokratami i zachwiał ich liberalnym wizerunkiem, zwłaszcza że tylko oni de facto rządzili na południu. W roku
1860
kandydowało aż dwóch demokratycznych kandydatów (
Senator
Stephen A. Douglas
z północy wiceprezydent John C. Breckinrigde z południa. Wybory wygrali republikanie w osobie
Abrahama Lincolna
, którego można, jak bardzo niewielu republikańskich prezydentów, zaliczyć do liberałów.
Od Johnsona, do F. D. Roosevelta
Właściwie tym myślicielem, który dokładnie sformułował założenia liberalizmu i progresywizmu w wydaniu amerykańskim był Herbert Croly.
Następcą Lincolna został demokrata, jego wiceprezydent, lojalny wobec Unii dawny senator z
Tennessee
Andrew Johnson
. Miał on zasłużoną opinię obrońcy biedoty i polityka liberalnego.Konserwatywni przeciwnicy polityczni nazywali go brudnym radykałem społecznym i usiłowali usunąc z urzędu. Był to jedyny demokrata, który piastował urząd demokratycznego prezydenta w latach
1861
-
1885
.
Następni prezydenci nie uchodzili już za liberałów, łącznie z jedynym w okresie lat
1869
-
1913
demokratą zasiadającym w fotelu prezydenckim
Groverem Clevelandem
. Wiele lat potem
Woodrow Wilson
powiedział o nim:
Nasz kraj nie miał demokratycznej administracji od czasów wojny domowej. Być może uważacie administrację Clevelanda za demokratyczną. Nie była to administracja demokratyczna. Cleveland był konserwatywnym republikaninem
Natomiast renomę liberalnego i postępowego polityka, który nie zawahał się wydać walki
trustom
, miał republikanim
Theodore Roosevelt
, prezydent w latach
1901
-
1909
. W wyborach roku
1912
kandydował on ponownie, na czele utworzonej przez siebie Partii Postępowej, zajmując drugie miejsce za Wilsonem a przed ówczesnym prezydentem i kandydatem republikanów
Williamem H. Taftem
.
W tych wyborach prezydentem obrano
gubernatora
stanu
New Jersey
Woodrowa Wilsona
, pierwszego demokratę od czasów Clevelanda, który zajął to stanowisko. Wilson, choć w swoim czasie uchodził za konserwatystę, przy objęciu urzędu zmienił wyraźnie swe stanowisko. Wraz z późniejszym
sędzią
Sądu Najwyższego
Louisem Brandeisem sformułował program umiarkowanych reform, zwanych Nową Wolnością. Wilson był też pierwszym demokratą od czasów Jacksona, który pełnił urząd przez dwie, następujące po sobie kadencję.
Po ustąpieniu Wilsona z urzędu w roku
1921
władzę na pełne 12 lat z powrotem przejęli republikanie. Te rządy prezydentów
Warrena G. Hardinga
,
Calvina Coolidge'a
i
Herberta Hoovera
przyjęło określać się jako konserwatywne i
izolacjonistyczne
. W okresie czteroletnich rządów Hoovera wybuchł
Wielki Kryzys
, którego w oczach wielu bezpośrednią przyczyną była przestarzałość ówczesnego starego modelu gospodarczo-społecznego.
Nowy Ład i 12 lat F. D. Roosevelta
Gubernator
Nowego Jorku
Franklin Delano Roosevelt
został wybrany znaczną przewagą głosów prezydentem w roku
1932
z ramienia demokratów, którzy nie ufali już nieskutecznym rządom Hoovera. Roosevelt zainicjował program reform zwany
Nowym Ładem
(
ang.
New Deal).
Wprowadzenie doktryny Nowego Ładu jest mylnie uważane za koniec wielkiego kryzysu. Reformy New Dealu zostały zapoczątkowane już przez Prezydenta Hoovera zaś Prezydent Roosevelt kontynuował rozbudowę biurokracji, programów skupu produktów rolnych oraz osłon socjalnych. Ekonomiści tacy jak
Ludwig von Mises
czy
Murray Rothbard
udowodnili, że interwencyjny skup produktów rolnych spowodował faktyczne zwiększenie cen żywności. Udowodniono także, że koniec recesji jest naturalnym następstwem kryzysu a interwencjonizm Hoovera i Roosevelta w rzeczywistości spowalniał ten proces.
Za rządów Roosevelta nastąpiły też poważne zmiany w polityce zagranicznej kraju. Z jednej strony zaprzestano polityki interwencji w sprawy krajów
Ameryki Łacińskiej
(tzw. polityka dobrego sąsiada), a z drugiej zerwano z izolacjonizmem, co cechowało się przystąpieniem USA do
II wojny światowej
. Dzięki zwycięstwu w wojnie Stany stały się jednym z dwóch (obok
ZSRR
) światowych mocarstw. Ale sam Roosevelt tego nie dożył, gdyż zmarł na krótko przed jej zakończeniem, w kwietniu
1945
roku.
Następca Roosevelta,
Harry S. Truman
, za liberała w ogóle nie był uważany, mimo np. polityki w zakresie rozszerzenia praw obywatelskich. Choćby dlatego, że jeżeli nawet nie wspierał, to tolerował poczynania takich ludzi, jak senator
Joseph McCarthy
.
W tamtym czasie liberałowie, zarówno republikańscy, jak
Henry Cabot Lodge junior
czy
Nelson Rockefeller
, jak i demokratyczni, jak
Carl Albert
,
Lyndon B. Johnson
czy Henry Jackson, w większości popierali politykę zimnowojenną. Nielicznymi wyjątkami byli tacy politycy, jak
Henry Wallace
, były wiceprezydent w czasie trzeciej kadencji Roosevelta, który w czasie
wyborów prezydenckich w roku 1948
kandydował przeciwko Trumanowi jako kandydat niezależny.
W latach
1952
i
1956
reprezentant liberalnego skrzydła partii,
Adlai Ewing Stevenson II
przegrał wybory prezydenckie z
Dwightem D. Eisenhowerem
.
Lata 60.
W roku
1960
prezydentem został wybrany
John F. Kennedy
, dotychczasowy senator z
Massachusetts
(jednego z najbardziej liberalnych stanów USA), który sam zawsze określał się jako liberał. Kennedy jest przez wielu uważany za jednego z największych prezydentów amerykańskich, choć w opinii znacznej części ekspertów jest to opinia znacznie przesadzona. Kennedy tak naprawdę nie ma bardzo wybitnych osiągnięć na swym koncie, a i wplątał kraj w
wojnę wietnamską
. Ale i tak został uznany za liberalną ikonę.
Jego następca,
Lyndon B. Johnson
, który pełnił urząd prezydenta przez lat ponad pięć, co prawda został zmuszony do rezygnacji z ubiegania się o drugą, pełną kadencją na skutek niepopularności jego polityki w Wietnamie. Ale w historii zapisał się także jako twórca najbardziej ambitnego i skutecznego w czasach między Rooseveltem i Clintonem programu liberalnych reform: programu Wielkiego Społeczeństwa. Przeforsował też ostatecznie rozszerzenie praw obywatelskich i koniec
segregacji rasowej
na południu kraju.
W późnych latach 60. i wczesnych 70. ogromna część liberalnej elity i młodzieży protestowała przeciwko interwencji w Wietnamie.
W roku
1968
republikanie ponownie, korzystając z powszechnego niezadowolenia, przejęli władzę.
Od Johnsona do Clintona
W amerykańskiej polityce obowiązuje żelazne prawo zmiany, zwane prawem wahadła. O ile wraz z nastaniem lat 20. władzę przejęli republikańscy izolacjoniści, o tyle z początkiem 30. i 60. liberałowie.
Do takiej właśnie zmiany doszło w na przełomie lat 60. i 70., kiedy w
Białym Domu
zasiadł
Richard Nixon
. Nixon, zaliczany do republikańskiej prawicy, która stała w opozycji do "republikanów Rockefellera", zasłynął w polityce wewnętrznej m.in. doprowadzeniem do wybuchu
Afery Watergate
oraz prowadzeniem listy osobistych wrogów, na której znajdowali się m.in.
Edward Kennedy
, Carl Albert czy
Edmund Muskie
. Jednakże to Nixon zapoczątkował politykę odprężenia, przed czym wzbraniali się Kennedy i Johnson – rasowi liberałowie.
Republikański następca Nixona,
Gerald Ford
, przez niektórych był zaliczany do bardziej liberalnych republikanów, aczkolwiek przez większość raczej do
centrum
.
W roku
1976
demokraci odzyskali kontrolę nad urzędem prezydenta, ale prezydent
Jimmy Carter
, który jako gubernator
Georgii
należał do generacji liberalnej
Nowego Południa
(był też pierwszym prezydentem który publicznie poparł przestrzeganie praw mniejszości seksualnych). Carter skupił się przede wszystkim na polityce wewnętrznej i gojeniem ran (termin po raz pierwszy użyty przez Forda). Przegrał też walkę o drugą kadencję z
Ronaldem Reaganem
, republikańskim konserwatystą o poglądach zbliżonych do
Barry'ego Goldwatera
. Reagan pokonał też w roku
1984
Waltera Mondale'a
, byłego wiceprezydenta u boku Cartera, określanego jako radykał Nowego Ładu.
Michael Dukakis
, gubernator Massachusetts i kandydat prezydencki demokratów w roku
1988
miał początkowo ponad 17 procentową przewagę nad swoim oponentem, Bushem seniorem. Ale nastroje konserwatywne były jeszcze silne i Bush wygrał, głównie za pomocą bardzo brutalnej kampanii.
W tym okresie, głównie latach 80., funkcję nieformalnego lidera liberalnego skrzydła demokratów pełnił spiker Izby Reprezentantów
Tip O'Neill
.
Era Clintona i Gore'a
Wielu uważało, że pokonanie ogromnie popularnego po wygranej I wojnie w
Zatoce Perskiej
Busha, kiedy ten ubiegał się o drugą kadencję w roku 1992, jest niemożliwe. W związku z tym wielu znanych kandydatów, jak gubernator Nowego Jorku
Mario Cuomo
, lider większości w Izbie
Dick Gephardt
czy senatorowie
Al Gore
i
Jay Rockefeller
postanowiło nie kusić losu. Otworzyło to drzwi mniej znanym politykom, jak gubernator
Arkansas
Bill Clinton
.
Clinton sformułował na potrzeby kampanii koncepcję tzw. trzeciej drogi, czyli trzymania się umiarkowanego centrum. Swoim kandydatem na wiceprezydenta uczynił Gore'a, który dotąd uchodził za bardziej konserwatywnego demokratę z południa (dokładniej z
Tennessee
). Clinton i Gore (który został jednym z najbardziej wpływowych wiceprezydentów w historii USA) wygrali na niezadowoleniu z polityki wewnętrznej Busha, właśnie na platformie reform i centryzmu. Ale mimo to nie da się zaprzeczyć, że obaj byli zdecydowanie bardziej liberałami niż konserwatystami, mimo pewnego przesunięcia się w stronę środka.
8-letnie (1993-2001) rządy tej administracji zaznaczyły się umocnieniem pozycji Ameryki w świecie w nowej sytuacji, po zakończeniu zimnej wojny oraz bezprecedensowym wzrostem gospodarczym.
Podczas wyborów prezydenckich w roku 2000 Gore uzyskał ponad pół miliona głosów więcej niż republikanin
George W. Bush
, ale przegrał w kolegium elektorskim (decydujące wyniki wyborów w stanie
Floryda
wciąż są przez wielu kontestowane).
Obecnie
Liberalne skrzydło republikanów, wobec opanowania kierownictwa partii przez radykalnych neokonserwatystów, jest słabe i wyizolowane. Należą do niego tacy politycy, jak senatorowie
Lincoln Chafee
z
Rhode Island
czy
Susan Collins
z
Maine
. Skrzydło liberalne demokratów jest znacznie silniejsze. Należą do niego m.in. kongresman
Nancy Pelosi
(liderka mniejszości w Izbie), senatorowie
Barbara Boxer
i
Patty Murray
. W 2009 roku zmarł demokrata, jeden z najbardziej znanych amerykańskich polityków o poglądach liberalnych
Edward Kennedy
.
Po zwycięstwie republikanów w wyborach prezydenckich i kongresowych w roku 2004, "wahadło" było po stronie konserwatystów, choć wyniki wyborów uzupełniających w 2005 roku i sondaże zaczęły wykazywać początek odmiennej tendencji, której odzwierciedlenie było widać podczas wyborów w 2008 roku, które wygrali demokraci. Ponownie jednak coraz więcej osób zaczyna popierać republikanów, głównie po programie pomocy podupadłym bankom i wprowadzeniu obowiązkowego ubezpieczenia zdrowotnego.
Niektóre punkty programów amerykańskich liberałów
- Poparcie dla programów społecznych i pewnego interwencjonizmu państwa w gospodarkę (m.in. regulacja biznesu)
- Wspieranie edukacji publicznej
- Ogólne poparcie dla idei praw obywatelskich, m.in. wspieranie praw znoszących dyskryminację mniejszości (rasowych, wyznaniowych, seksualnych etc. etc.)
- Położenie nacisku na ochronę środowiska
- Wspieranie publicznego transportu
- Sprzeciw wobec
kary śmierci
(nie wszyscy) (zobacz:
kara śmierci w USA
)
- Poparcie dla podatków progresywnych
- Poparcie dla praw i etycznego traktowania zwierząt
- Ograniczenie prawa do posiadania broni (co, warto nadmienić, silnie popierali wcześni, jeffersonowscy, liberałowie)
Wybitni myśliciele liberalni w USA
Zobacz też