Chrystian III Odlenburg z łaski Bożej król Danii i Norwegii, książę Szlezwika i Holsztynu, etc.
król Danii
Okres panowania	od 1534 do 1559
Poprzednik	Fryderyk I Oldenburg
Następca	Fryderyk II Oldenburg
król Norwegii
Okres panowania	od 1534 do 1559
Poprzednik	Fryderyk I Oldenburg
Następca	Fryderyk II Oldenburg
Dane biograficzne
Dynastia	Oldenburgowie
Urodzony	12 sierpnia 1503
Zmarł	1 stycznia 1559
Ojciec	Fryderyk I Oldenburg
Matka	Anna Hohenzollern
Żona	Dorota saska
Dzieci	Fryderyk II Oldenburg , Magnus Inflancki

Chrystian III Oldenburski (ur. 12 sierpnia 1503 w pałacu Gottorp w Szlezwiku , zm. 1 stycznia 1559 w Koldinghus, Kolding ) - król Danii i Norwegii od 1534 , z dynastii oldenburskiej .

Panowanie

Odgórna reformacja

W październiku 1536 na sejmie Chrystian III ogłosił luteranizm religią państwową Danii, usunął dotychczasowych biskupów ze stanowisk i zajął dobra ziemskie Kościoła . Wzorem króla szwedzkiego Gustawa I większość pozyskanych w ten sposób gruntów zatrzymał w rękach Korony, pozostałe nadał wiernej sobie szlachcie. Król stał się największym posiadaczem ziemskim w kraju, co służyło wzmocnieniu jego władzy. W 1537 roku król wprowadził Ordynację Kościelną, formując tym samym duński Kościół narodowy, podporządkowany Koronie. W 1539 roku luteranizm ogłoszono w Norwegii, a w 1541 roku na Islandii . Tu także władca przejął większość ziem Kościoła. Rozwiązywał też zakony, biskupów zastępował protestanckimi nadintendentami, czyli królewskimi namiestnikami.

Wymuszona zmiana wyznania nie znalazła jednak powszechnego poparcia. W listopadzie 1536 roku Chrystian musiał siłą (z pomocą niemieckich najemników) zmusić opornych wobec reformacji członków Rigsraad (rady królewskiej) do posłuszeństwa. Trzech katolickich biskupów zasiadających w radzie aresztowano i usunięto z jej składu. W całym państwie stosowano represje wobec nieustępliwych hierarchów. Jeszcze w 1537 roku z Norwegii wyjechał arcybiskup Trondheim, Olaf . Na Islandii biskup Hólar , Jón Arason zorganizował bunt, jednak został pokonany w 1550 roku pod Sauðafell i stracony. W 1542 zmarł w więzieniu Mogens Lauritssøn, biskup Hamar. W 1550 roku wydano duńskie tłumaczenie Biblii , które stosowano także w Norwegii i na Islandii. Opozycja w tych dwóch ostatnich krajach była szczególnie silna, gdyż tam ucisk wyznaniowy towarzyszył ograniczaniu swobód i podporządkowywaniu krajów Duńczykom.

Polityka wewnętrzna

Chrystian III opierał się na doradcach niemieckich z ojczystego Holsztynu , co wywołało ostry sprzeciw ze strony możnych duńskich. Podczas jednego z sejmów przeforsowali oni uchwałę mówiącą, że tylko Duńczycy mogą zajmować najwyższe urzędy państwowe. Pod koniec lat trzydziestych król, w obawie przed współdziałaniem opozycji z jego przeciwnikiem, cesarzem rzymsko-niemieckim Karolem V Habsburgiem , Chrystian wprowadził Duńczyków do swojego ścisłego otoczenia. Z czasem zyskał sobie zaufanie duńskich elit na tyle, że w 1542 roku Herredag (rada panów, czyli zjazd stanu szlacheckiego) wyraził zgodę na wprowadzenie wysokiego podatku na pokrycie królewskich długów w Niemczech : przeznaczono na aż 1/20 z każdego szlacheckiego majątku. Likwidacja zewnętrznych zobowiązań króla działała na rzecz suwerenności państwa.

W 1537 pod naciskiem szlachty duńskiej i w reakcji na zbrojny opór Norwegów przeciwko reżimowi wyznaniowemu, Chrystian podporządkował Norwegię duńskim instytucjom państwowym, czyniąc ją faktyczną prowincją Danii. Norweska rada państwa (Riksrådet) uległa likwidacji, a zdominowana przez Duńczyków administracja narzucała język duński jako urzędowy . Chrystian III rozbudował flotę duńską i uporządkował sieć królewskiej administracji, rozwinął też system kontroli nad majątkami i lennami królewskimi.

Polityka zagraniczna

W 1538 roku Chrystian, który jako władca Szlezwika i Holsztynu miał status księcia Świętego Cesarstwa Rzymskiego , przystąpił do Związku Szmalkaldzkiego, ligi protestanckich książąt niemieckich sprzymierzonych w walce przeciw kontrreformacyjnej polityce cesarza rzymsko-niemieckiego i króla Hiszpanii Karola V Habsburga . W 1541 roku zawarł przymierze z królem Francji Franciszkiem I , głównym wrogiem cesarza, który przygotowywał się właśnie do nowej wojny z Habsburgami . W tym samym roku podpisał z królem Szwecji, Gustawem Wazą traktat w Brösembro. Władcy postanowili w nim pomagać sobie w razie buntów poddanych lub obcego ataku, rozwiązywać wzajemne spory pokojowo i ustanowić swobodny handel poddanych obu monarchów na terenie całej Skandynawii . W 1544 roku, po zakończeniu wojny francusko-habsburskiej także podpisał Chrystian podpisał pokój z Karolem V w Spirze , na mocy którego zezwolił statkom z należących do Hiszpanii Niderlandów na żeglugę przez cieśninę Sund . W konsekwencji tego układu, kupcy holenderscy dość szybko zdominowali handel bałtycki, w którym wcześniej czołowe miejsce zajmowała niemiecka Hanza . Po 1544 roku Chrystian nie ingerował w życie polityczne Rzeszy Niemieckiej.

Po śmierci Chrystiana III pochowano w Katedrze w Roskilde, a królem Danii i Norwegii został jego syn, Fryderyk II .

Panowanie Chrystiana III to okres narodzin nowożytnej Danii. Wysiłek, jako podjął król i duńskie elity zmierzały ku likwidacji zagrożenia ze strony obalonego Chrystiana II i zabezpieczenia kraju przez ingerencjami zewnętrznych, głównie niemieckich potęg (cesarz, Lubeka ). Dania obroniła swą niezależność i mogła przystąpić do rywalizacji o dominację nad Morzem Bałtyckim . Rozwinięty przez Chrystiana aparat władzy i flota wojenna dały podstawę dla duńskiej potęgi gospodarczej i militarnej w II połowie XVI i I połowie XVII wieku.

Pełna tytulatura

Chrystian, z łaski Bożej król Danii, Norwegii, Gotów i Wenedów, książę Szlezwika, Holsztynu, Stormarn i Dithmarschen, hrabia Oldenburga i Delmenhorst.

Małżeństwo i potomstwo

Chrystian III w 1525 roku ożenił się z Dorotą Saską i miał z nią piątkę dzieci:

• Anna (1532 - 1585) - żona elektora saskiego Augusta I Wettina.
• Fryderyk II (1534 - 1588), król Danii i Norwegii.
• Magnus Inflancki (1540 - 1583) - król Inflant .
• Jan II (1545 - 1622) - książę Schleswig-Holstein-Sonderburg-Plön.
• Dorota (1546 - 1617) - żona Williama, księcia Brunswick-Lüneburg.

Poprzednik Fryderyk I

król Danii 1534 – 1559

Następca Fryderyk II