|
Хуссар Ирыстон სამხრეთ ოსეთი Osetia Południowa |
|
Język urzędowy
|
osetyjski
,
gruziński
|
Stolica
| Kurta¹ |
Głowa państwa
| przewodniczący administracji Dimitri Sanakojew |
Jednostka monetarna
|
lari
(GEL) |
¹do wojny
2008
roku siedziba władz progruzińskiej Tymczasowej Administracji Południowej Osetii, oficjalną stolicą pozostaje Cchinwali. W sierpniu 2008 roku Kurta została zajęta przez oddziały osetyńskie i rosyjskie. |
Mapa Osetii Południowej, tereny kontrolowane przez Gruzję przed wojną 2008 roku (zaznaczone kolorem zielonym)
Osetia Południowa (
gruz.
: სამხრეთ ოსეთი –
trl.
: Samxret’ Oset’i,
trb.
: Samchret Oseti;
oset.
: Хуссар Ирыстон –
trl.
: Hussar Iryston,
trb.
: Chuszszar Iryszton;
ros.
Южная Осетия –
trl.
: Ûžnaâ Osetiâ,
trb.
: Jużnaja Osietija) – rejon w północnej
Gruzji
obejmujący tereny istniejącego do
1991
roku
Południowoosetyjskiego Obwodu Autonomicznego
, wchodzącego w skład ówczesnej
Gruzińskiej SRR
. Zajmuje powierzchnię 3,9 tys. km².
Zgodnie z
prawem międzynarodowym
Osetia Południowa stanowi integralną część
Gruzji
. W
1991
lokalne władze utworzyły Republikę Południowej Osetii, która ogłosiła
niepodległość
, chcąc uniezależnić się od Gruzji i połączyć z sąsiednią
Osetią Północną
. Republika ta jest de facto
niepodległa
, stanowi
państwo nieuznawane
pozostające w silnej zależności od
Rosji
. Jej
niepodległość
uznają jedynie
Rosja
,
Nikaragua
,
Wenezuela
,
Nauru
oraz
Abchazja
i
Naddniestrze
.
Władze Republiki Południowej Osetii do czasu wojny z
Gruzją
w sierpniu
2008
, nie sprawowały kontroli nad całym obszarem dawnego Południowoosetyjskiego Obwodu Autonomicznego – obszary zamieszkane w większości przez
Gruzinów
pozostawały pod kontrolą władz Gruzji, która na tych terenach powołała w kwietniu
2007
własne władze osetyjskie: tymczasową Administrację Południowej Osetii (
gruz.
: სამხრეთ ოსეთის ადმინისტრაცია –
trl.
: Samxret’ Oset’is Administrac’ia,
trb.
: Samchret Oseti Administracia). Obecnie władze osetyjskie kontrolują cały obszar kraju. Gruzja oficjalnie uważa ten teren za znajdujący się pod okupacją rosyjską.
Geografia
Osetia Południowa leży w północnej
Gruzji
, w środkowej części
Wielkiego Kaukazu
; jej granica przebiega około 40 km na północny zachód od
Tbilisi
, od północy graniczy z
rosyjską
Republiką Osetii Północnej
. Powierzchnia wynosi 3,9 tys. km². Stolicą jest
Cchinwali
. Powierzchnia górzysta,
klimat
górski, główna rzeka
Wielka Liachwi
.
Demografia
Liczba ludności w
1990
r. – około 100 tys., z czego 67,5% stanowili
Osetyjczycy
, 28% –
Gruzini
, 2,5% –
Rosjanie
, zaś 1,5% –
Ormianie
. W wyniku wojen
1990
-
1992
i
2008
Osetię opuściła trudna do oszacowania liczba Gruzinów i Osetyjczyków. W wyniku przegranej wojny 2008 roku Osetię opuściło około 15 tysięcy Gruzinów.
| 1926 | 1939 | 1959 | 1970 | 1979 | 1989 | 2008 |
---|
Osetyńcy
| 60 351 (69,1%) | 72 266 (68,1%) | 63 698 (65,8%) | 66 073 (66,5%) | 65 077 (66,4%) | 65 200 (66,2%) | 45 000 (64,3%)¹ |
Gruzini
| 23 538 (26,9%) | 27 525 (25,9%) | 26 584 (27,5%) | 28 125 (28,3%) | 28 187 (28,8%) | 28 700 (29,0%) | 17 500 (25,0%)¹ |
Rosjanie
| 157 (0,2%) | 2 111 (2,0%) | 2 380 (2,5%) | 1 574 (1,6%) | 2 046 (2,1%) | | 2 000 (2,8%)¹ |
Ormianie
| 1 374 (1,6%) | 1 537 (1,4%) | 1 555 (1,6%) | 1 254 (1,3%) | 953 (1,0%) | | 850 (1,21%)¹ |
Żydzi
| 1 739 (2,0%) | 1 979 (1,9%) | 1 723 (1,8%) | 1 485 (1,5%) | 654 (0,7%) | | 600 (0,9%)¹ |
inni | 216 (0,2%) | 700 (0,7%) | 867 (0,9%) | 910 (0,9%) | 1 071 (1,1%) | 5 100 (4,8%) | 4 100 (5,8%)¹ |
Razem | 87 375 | 106 118 | 96 807 | 99 421 | 97 988 | 99 000 | 70 000¹ |
---|
Historia
Osetyjczycy
wywodzą się najprawdopodobniej od koczowniczego ludu
Alanów
. We wczesnym średniowieczu posiadali oni swoje państwo na północ od Kaukazu – Alanię. W Alanii naprzemiennie dominację zyskiwały wpływy
chazarskie
,
bizantyjskie
i
gruzińskie
. Po upadku
Chazarii
państwo stopniowo wpadało w orbitę wpływów gruzińskich. Około XI wieku zostało ostatecznie schrystianizowane pod wpływem
Gruzinów
lub
Abchazów
.
W
XIII wieku
pod naporem
Mongołów
Osetyjczycy zostali wyparci znad
Donu
w góry
Kaukazu
. Historycy różnią się co do osetyjskiej bytności po południowej stronie Kaukazu. Zdaniem części, już w XIII wieku ich grupa osiedliła się na południe od Kaukazu, w dzisiejszej Osetii Południowej. Inni utrzymują, że osadnictwo osetyjskie w tym rejonie jest znacznie młodsze i liczy góra dwa, trzy wieki. Gruzińska historiografia określa to zjawisko mianem osianoba (gr. osetyjskość) i tłumaczy rosyjskim planem kolonizacji ziem Kartli Wewnętrznej (zwłaszcza północnej jej części, zw. od nazwy tamtejszego rodu magnackiego – Samaczablo), mającym na celu osłabienie wpływów ludności gruzińskiej.
Zwolennicy pierwszego poglądu, przekonują że pierwsza fala kolonizacji osetyjskiej była związana z najazdami
Tamerlana
. Osetyjscy chłopi, uciekający przed mongolskimi hordami, mieli być sprowadzani z dzisiejszej Osetii Północnej, przez gruzińskich możnych (najczęściej z rodów Maczabeli i Eristawi) w celu gospodarczej kolonizacji. Jak zaś podaje Bacha Gamkrelidze procesy te nie miały charakteru masowego, którego nabrały dopiero w wieku XVI. Zależność między gruzińskim panem była natury pół-feudalnej czy wręcz umowy dzierżawczej. Poddany chłop osetyjski – chizan był zobowiązany do płacenia panu określonego podatku, ale w każdej chwili mógł umowę poddańczą zerwać, podobnie zresztą jak pan. Osetyńscy nie stanowili jednak jakichś większych, zwartych grup, najczęściej szybko asymilując się z miejscową ludnością gruzińską.
Osetia Południowa XIX i XX wieku
W
1801
obszar dzisiejszej Osetii Południowej wraz z Gruzją został zajęty przez Rosję. W
1846
roku władze carskie utworzyły okręg osetyjski. Istniał on dość krótko (do
1859
), ale jego powstanie można uznać za narodziny Osetii Południowej. Ludność osetyjska nie stanowiła jednak przez długi czas większości na tym terenie, o czym niech będzie świadczyć fakt, iż jeszcze w początkach XX w.
Cchinwali
było miastem o zdecydowanej większości żydowsko-gruzińskiej. Pierwszy raz osetyjska ludność Samaczablo wystąpiła przeciw gruzińskiej władzy, tuż po upadku Imperium Rosyjskiego. Wówczas na Kaukazie, korzystając z walk prowadzonych między
Białoarmistami
a Rewolucjonistami, powstały cztery organizmy państwowe: Azerbejdżanu, Republiki Północnokaukaskiej, Armenii oraz Demokratycznej Republiki Gruzji.
Tylko w latach
1918
-
1920
, wybuchły trzy powstania bolszewickie, w ramach
wojny gruzińsko-osetyjskiej 1918-1920
. Organizowane były one przy znacznej pomocy bolszewików z Rosji i miały na celu oderwanie się od Gruzji, przyłączenie do radzieckiej Rosji, a skierowane w mienszewicki rząd
Noego Żordanii
. Dochodziło do licznych pacyfikacji wsi, prowadzonych przez Gruzinów. Jednak ze względu na sytuację wewnętrzną i walki z Polską
Włodzimierz Lenin
zdecydował się zaprzestać wspierania rebeliantów.
Okres gruzińskiej niepodległości trwał jedynie trzy lata, kończąc się w roku
1921
, ofensywą bolszewicką. Jak się jednak okazało władze radzieckie nie przyznały Osetii Południowej, wcześniej obiecanego, statusu republiki związkowej, ani nie połączyły jej z Osetią Północną, przyznając w
1922
jedynie autonomię w ramach Gruzińskiej SRR (początkowo w ramach Zakaukaskiej Federacyjnej SRR ) i ustanawiając Południowoosetyjski Obwód Autonomiczny. Władze gruzińskiej SRR od samego początku próbowały zatrzeć odrębność tych terytoriów, m.in. stymulując gruzińskie osadnictwo czy przemianowując Cchinwali na Staliniri, co powodowało rosnącą frustrację miejscowej ludności osetyjskiej[1].
Wojna w Osetii Południowej 1991-1992
Do następnych wystąpień antygruzińskich, doszło w okresie budzenia się sentymentów narodowych czasu
Pierestrojki
. Wówczas, w 1988 roku dwie osetyjskie organizacje, złożone z intelektualistów – południowy Adamon Nychas i północny Adamon Cadisz wystąpiły pod hasłem „Jeden naród – Jedna republika” i zażądały połączenia obu ziem osetyjskich pod zwierzchnictwem Moskwy. Rada Obwodu 10 listopada 1989 roku ogłosiła zmianę statusu na republikę autonomiczną. Istnieją wątpliwości co do całkowitej niezależności tych ruchów i kwestii zaangażowania radzieckich organów bezpieczeństwa w podsycanie konfliktu, który miał pomóc zatrzymać Gruzję w ZSRR[]. Władze gruzińskie świadome strategicznego znaczenia Osetii Południowej, nie mogły się na to zgodzić. Osetia Południowa leży w miejscu dla Gruzji newralgicznym. Dodatkowo granice obwodu biegną 35 km. od rogatek Tbilisi, nieomal ocierając się o jedyny, w praktyce funkcjonujący, szlak między Gruzją a Północnym Kaukazem tj. tzw. Gruzińską Drogę Wojenną oraz dzieląc kraj na Gruzję wschodnią i zachodnią, nastawiając na główną oś transportowo-komunikacyjną kraju tj. doliny rzek
Mtkvari
i
Rioni
. Dlatego też w odpowiedzi parlament gruziński odmówił tym działaniom jakichkolwiek podstaw prawnych, a opozycja zapowiedziała demonstrację w Cchinwali, do której jednak nie doszło, wskutek działań Osetyjczyków. Reakcją Tbilisi były zmiany kadrowe, na najwyższych szczeblach władz w obwodzie – nie wywarło to jednak zbyt wielkiego wrażenia na Osetyjczykach.
Pierwsze walki wybuchły w
1990
, między paramilitarnymi oddziałami kierowanymi przez opozycyjne Towarzystwo Meraba Kostawy z Ważą Adamią na czele oraz oddziałami samoobrony osetyńskiej, dowodzonymi przez gen. Kima Cagałowa.
W
1990
roku zaszły jednak poważne zmiany na gruzińskiej scenie polityczne, które zakończyły się krótkim rozejmem. Rządy w pierwszych demokratycznych wyborach po obaleniu komunistów objął intelektualista oraz dysydent –
Zwiad Gamsachurdia
, który doszedł do władzy dzięki hasłom narodowym. Jego sztandarowym sloganem był: Gruzja dla Gruzinów. Gamsachurdia, choć początkowo zapewniał, że nie zlikwiduje istniejących na terenie Gruzji jednostek autonomicznych, pozwolił by parlament
11 grudnia
1990
(w dwa dni po wygranych przez niego wyborach) zlikwidował POA, a w dwóch centralnych rejonach Osetii (cchinwalskim i drawskim) wprowadzono stan wyjątkowy. Rozpoczęto równolegle blokadę energetyczną zbuntowanej prowincji. Regularne walki rozpoczęły się 6 stycznia 1991 roku, z czego ich apogeum przypada na wiosnę i późną wiosnę tego samego roku. W tym okresie z terenów objętych ruchami zbrojnymi wyemigrowała większość Gruzinów i część Osetyńcow (szacuje się ok. 100 tys. ludzi). Bilans strat wyglądał następująco: 93 wsie spalone, zburzenie (choć nie zdobycie) Cchinwali, śmierć 100 Osetyjczyków oraz podobnej ilości Gruzinów.
14 maja
1992
roku zawarto rozejm, by po jedenastu dniach –
25 maja
rozpocząć walki na nowo. Osetyńcy, którzy oskarżyli o rozerwanie rozejmu Gruzinów, w odwecie przerwali na trzy tygodnie dostawy rosyjskiego gazu płynące gazociągiem do Armenii. Konflikt ostatecznie zakończono
25 czerwca
1992
porozumieniem w Dagomysie – podpisanym przez prezydenta Federacji Rosyjskiej
Borysa Jelcyna
i Gruzji
Eduarda Szewardnadzego
.
Na mocy postanowień z Dagomysu, w Osetii Południowej zaczęły stacjonować siły pokojowe złożone z batalionów: osetyńskiego, rosyjskiego i gruzińskiego. Ich rozmieszczenie pokrywało się niemal z tym, w jakim zastał siły osetyńskie i gruzińskie rozejm.
Okres pokoju 1992-2008
W miarę stabilny rozejm utrzymał się do
2004
, kiedy to w wyniku pogorszenia relacji rosyjsko-gruzińskich (po wyborze Saakaszwilego na prezydenta Gruzji) zaczęły się sporadyczne incydenty zbrojne. Niespełna miesiąc przed podpisaniem zawieszenia broni Osetia Południowa ogłosiła niepodległość. Na terytorium Południowej Osetii przeprowadzono 2 kolejne niepodległościowe referenda (ostatnie w
2006
roku w których przygniatająca większość głosujących opowiedziała się za niepodległością. Władze Gruzji nie uznały wyników referendów gdyż nie uczestniczyli w nich Gruzini.
W
2007
władze Gruzji zaproponowały utworzenie Autonomicznej Republiki Południowej Osetii wchodzącej, podobnie jak
Adżaria
, w skład Gruzji.Władze Południowej Osetii natychmiast tę propozycję odrzuciły powołując się na wyniki referendum. W kwietniu 2007 parlament Gruzji powołał na terenie Południowej Osetii w wiosce Kurta "Tymczasową Jednostkę Terytorialną" wraz z "Tymczasową Administracją Południowej Osetii". Jednostronne ogłoszenie przez
Kosowo
niepodległości w lutym 2008 i stworzony tym samym
precedens
pierwszej po
1945
roku jednostronnej, siłowej zmiany granic państwowych w Europie zachęciło Osetyjczyków do ponownego ogłoszenia formalnego oderwania się od terytorium Gruzji i prezydent
Eduard Kokojty
zapowiedział domaganie się od Trybunału Konstytucyjnego Rosji uznania swojej republiki za część terytorium Federacji Rosyjskiej. Progruzińskie władze Osetii Południowej swoją siedzibę miały w miejscowości Kurta położonej 9
kilometrów
na północny wschód od
Cchinwali
, na terenie Osetii zajmowanym do niedawna przez siły gruzińskie. W sierpniu
2008
w czasie wojny w Osetii Południowej Kurta została zdobyta przez osetyjskie wojska a siły gruzińskie całkowicie wyparte z Osetii Południowej.
Wojna w Osetii Południowej 2008
W sierpniu
2008
, po załamaniu rozmów gruzińsko-osetyjskich i wielokrotnym ostrzeliwaniu przez Osetyjczyków terenów znajdujących się pod kontrolą sił gruzińskich (faktowi temu zaprzecza strona osetyjska i rosyjska) oraz wielokrotnym ostrzeliwaniu Osetii Południowej przez Gruzję (czemu zaprzeczała strona gruzińska), Gruzja przystąpiła do
zbrojnego zajęcia
separatystycznego obszaru. Główne działania zbrojne rozpoczęły się wieczorem 7 sierpnia, a 8 sierpnia wojska gruzińskie wkroczyły do Cchinwali. Strony gruzińska i rosyjska wzajemnie przypisują sobie wrogie działania [2]. 9 sierpnia siły rosyjskie wyparły Gruzinów ze stolicy Osetii i odsunęły ich pozycje poza teren sporny. Jakkolwiek Rosjanie stali na stanowisku, iż wypełniali mandat ONZ i byli siłami bezpieczeństwa[3] w Osetii Południowej, do opinii publicznej dociera dużo informacji o działaniach zaczepnych na terenie Gruzji, a w szczególności w okolicach jej stolicy
Tbilisi
.
25 sierpnia
parlament rosyjski (Rada Federacji i Duma Państwowa) uznał niepodległość Południowej Osetii oraz
Abchazji
a
dzień później
to samo zrobił prezydent
Dmitrij Miedwiediew
. Strona Gruzińska odebrała to jako "jawną aneksję" tych obszarów i
29 sierpnia
zerwała stosunki dyplomatyczne z Rosją. We wrześniu 2008 Rosja podpisała z Abchazją i Południową Osetią międzypaństwowe umowy o przyjaźni, współpracy i pomocy wzajemnej. Umowy zawarte na 10 lat (z możliwością ich przedłużenia) przewidują m.in. wzajemną pomoc wojskową w przypadku zewnętrznej agresji oraz wspólną ochronę granic. Umowy te zostały ratyfikowane przez parlamenty państw-sygnatariuszy. 15 października wszelkie rosyjskie siły zbrojne wycofały się z Gruzji na stałe.
Państwa uznające niepodległość Osetii Południowej
Rosja otworzyła w Abchazji i Południowej Osetii swoje ambasady.
Ponadto niepodległość Osetii Południowej uznały, jeszcze w 2006, dwie inne nieuznawane na arenie międzynarodowej republiki -
Abchazja
i
Naddniestrze
. Poparcie dla niepodległości Osetii Południowej udzieliły również różne inne niepaństwowe jednostki, m.in.
Krym
i
Gagauzja
.
Zobacz też
Przypisy
Bibliografia
- Krzysztof i Bogdan Baranowscy, Historia Gruzji, Wrocław 1987
- Andrzej Furier, Droga Gruzji do niepodległości, Poznań 1999
Linki zewnętrzne