Skrzyżowanie naw na planie typowego średniowiecznego kościoła
Skrzyżowanie naw – w
architekturze sakralnej
obszar na przecięciu
nawy głównej
i
prezbiterium
z
transeptem
(nawą poprzeczną); występuje w świątyniach wzniesionych na planie
krzyża
.
W architekturze sakralnej krajów łacińskich doby
średniowiecza
, gdzie obowiązywało
orientowanie
kościołów, skrzyżowanie naw stanowiło punkt wyjścia w kierunku zachodnim (nawa główna), wschodnim (prezbiterium) oraz północnym i południowym (transept). Skrzyżowanie naw jest dominantą w układzie przestrzennym kościołów, największe przęsło wewnątrz budynku. Znaczenie tego miejsca podkreśla w wielu przypadkach umiejscowienie pośrodku tej części centrum kultu religijnego, skupiającego wiernych wokół świętych, stąd też na skrzyżowaniu naw umieszczano relikwie, a nawet szczątki świętego.
Najczęściej skrzyżowanie naw ma plan
czworoboku
, głównie
kwadratu
. W dobie
romanizmu
i
gotyku
punkt ten był
modułem
wyznaczającym ogólny porządek przestrzenny planu kościoła. Często stanowi klucz do określenia
proporcjonalnego
układu. W ten sposób wymiary
przęseł
nawy głównej, prezbiterium i transeptu są połową, natomiast wymiary naw bocznych jedną czwartą długości i szerokości skrzyżowania naw.
Akcentowanie tego miejsca nie ograniczało się wyłącznie wewnątrz. Na podstawie czterech masywnych filarów narożnych wznosi się
wieża
,
wieżyczka na sygnaturkę
, lub preferowana w architekturze nowożytnej
kopuła
.
W kulturze anglo-saskiej w dobie romanizmu i gotyku wznoszono w tym miejscu wysokie kwadratowe wieże zwane lantern tower, które wewnątrz są sklepienie wyżej w stosunku do wysokości sklepień reszty wnętrza, ponadto wnętrze jest oświetlane z dużych okien umieszczonych u nasady sklepienia. Niekiedy wieże osiągają wysokość przekraczającą 100 metrów (np. wieże katedr w Salisbury i Norwich). We Francji i krajach
Rzeszy
w okresie romańskim wznoszono wieże, głównie na planie ośmioboku, wznoszące się bezpośrednio ponad skrzyżowań naw. Na terenie
Owernii
powszechny był tzw. massif barlong – kubiczna nadbudówka na planie prostokąta o dłuższych bokach na osi północ-południe, powyżej której pośrodku wznoszono oktogonalną wieżę. W
Akwitanii
w tym miejscu wznoszono kopuły. W architekturze gotyckiej najczęstszym rozwiązaniem zwieńczenia skrzyżowania naw była wieżyczka na sygnaturkę. W krajach Rzeszy w czasach
Ottonów
,
salickich
i
Hohenstaufów
największe świątynie mają układ dwuchórowy, niektóre z nich posiadają dwa transepty, stąd też oba skrzyżowania naw są zwieńczone oktogonalnymi kopułami. Na ziemiach polskich, zarówno w dobie romanizmu, jak i gotyku, akcentowanie skrzyżowania naw w ograniczało się do wzniesienia wieżyczki na sygnaturkę.
Galeria
Skrzyżowanie naw katedry w Amiens | Wnętrze lantern tower katedry w York | Kościół Św. Godeharda w Hildesheim | |
Kościół Św. Sernina w Tuluzie | | Massif barlong na przykładzie kościóła Saint-Nectaire w Owernii | |
Zobacz też