książę
książę - tytuł monarchów państw nie będących królestwami, tytuł feudalny władców wielkich jednostek terytorialnych w ramach monarchii, podległych królowi lub cesarzowi, tytuł członków rodziny monarchy i tytuł arystokratyczny. Jego źródłosłów związany jest ze staropolskim słowem kniądz (ksiądz), staroruskim kniaź, czeskim knieze czy południowosłowiańskim knez. Książę różnił się od króla tym, że nie był koronowany. Książę może władać lub być właścicielem księstwa. Na terenie pogańskiej Słowiańszczyzny wyraz książę oznaczał po prostu władcę terytorialnego lub plemiennego, bez jakiegokolwiek odniesienia do godności chrześcijańskich książąt (princepsów, duksów), królów (reksów) i cesarzy (cezarów, imperatorów).
Polskiemu słowu książę (w staropolszczyźnie też ksiądz, kniaź) odpowiada w innych językach kilka różnych znaczeń. Z pewnym uproszczeniem można wydzielić dwie podstawowe grupy książąt funkcjonujące w językach europejskich, wywodzące się od dwóch łacińskich słów princeps i dux.
Princeps
Princeps łac. – pierwszy, w znaczeniu pierwszy wśród równych, pierwotnie w starożytnym Rzymie oznaczało przywódców senatu – Princeps senatus, później przejęte jako tytuł cesarzy. Stąd wywodzą się słowa we współczesnych językach europejskich: fr., ang. – prince, niem. – Fürst, Prinz, hiszp. – príncipe, oznaczające:
-
władców niepodległych państw, nie będących królestwami – np. książęta (prince) Monako lub Liechtensteinu. Tytułem princeps określano także niekoronowanych władców Polski, np. Mieszka I. Tytuł księcia dawniej niezależnych księstw, później wchodzących w skład większych monarchii, z zachowaniem tradycji odrębności terytorialnej i niekiedy pewnej suwerenności, bywa stosowany jako tytuł następcy tronu np. książę Walii, książę Asturii lub książę Oranii, związany w tym przypadku z feudalną władzą terytorialną. Do tej kategorii książąt należy też zaliczyć potomków lokalnych dynastii panujących w księstwach włączonych do Rosji i Wielkiego Księstwa Litewskiego. Należy do niej większość kniaziowskich rodzin dawnej Rzeczypospolitej.
- członków rodzin królewskich lub cesarskich, jako tytuł honorowy, bez odniesienia do feudalnej władzy terytorialnej. Stosowane tu bywają ściślejsze rozróżnienia pokrewieństwa z suwerenem – np. Książę Krwi Królewskiej lub Książę krwi. Tytuł używany także przez niekoronowanych mężów królowych.
- wielkich panów feudalnych, podległych bezpośrednio cesarzowi lub królowi. W Świętym Cesarstwie Rzymskim do kategorii Fürst zaliczali się książęta (Herzog), margrabiowie, landgrafowie i palatyni. Szczególną rangę zajmowali tu książęta elektorzy, mający prawo wyboru cesarza. Tytuł Fürst przysługiwał też arcybiskupom, biskupom i niektórym opatom. Na Śląsku biskupowi wrocławskiemu przysługiwał tytuł księcia Nysy (Fürst von Neisse). W Wielkiej Brytanii kurtuazyjny tytuł księcia stosowany jest w szczególnie oficjalnych sytuacjach także wobec markizów i earlów (Most Noble and Puissant Prince).
- tytuł arystokratyczny, zazwyczaj niższy rangą od księcia – diuka (Herzog, duke), bez faktycznej feudalnej władzy terytorialnej, czysto honorowy, nadawany od XVI w., m.in. w Niemczech (np. Fürst von Bismarck), Francji (Prince de Polignac), Rosji (książę Potiomkin) czy w Polsce, tuż przed rozbiorami (książę Poniński).
Dux
Dux łac. – wódz, pierwotnie dowódcy w armii rzymskiej, później stosowany także na określenie wodzów barbarzyńskich wojowniczych plemion okresu wędrówki ludów. W cesarstwie Karolingów tym tytułem określano wodzów plemion niefrankońskich – np. Alemanów, Bawarów czy Akwitanów. W IX/X wieku przekształcił się w tytuł dziedzicznych władców plemiennych, później władców terytorialnych. Jako książąt określano niepodległych władców plemion słowiańskich (m.in. Meklemburgii, Pomorza). Dla władców Czech i Polski był to krok w kierunku otrzymania korony królewskiej. Tytuł Wielkiego Księcia (łac. Magnus Dux) przysługiwał władcom Litwy. W zachodniej Europie niektórzy książęta również uzyskiwali suwerenność, zwłaszcza po 1815 roku. Księstwem tej klasy jest np. Wielkie Księstwo Luksemburga.
Od łacińskiego słowa "dux" wywodzą się określenia w językach m.in. angielskim – duke, francuskim – duc, włoskim – duca, doge. Dosłownymi tłumaczeniami z łaciny są tytuł polskiego, czeskiego i węgierskiego wojewody oraz niemieckiego Herzoga. W Polsce tytuł wojewody przekształcił się w tytuł wysokiego urzędnika, zwierzchnika administracji województwa, o ograniczanych z czasem funkcjach wojskowych. W Czechach i na Węgrzech tytuł ten pozostał odpowiednikiem zachodnioeuropejskich tytułów księcia.
Obecnie jest używany na określenie:-
władców księstw, które uzyskały po kongresie wiedeńskim suwerenność – w Niemczech np. Szlezwik-Holsztyn, Anhalt, Nassau, we Włoszech m.in. Modena, Parma, Lukka, w wyższej randze Wielkiego Księcia – dla władców m.in. Litwy, Luksemburga, Oldenburga. Tytuł weneckiego doży również ma tą samą etymologię.
- władców księstw lennych, podległych większemu suwerenowi – np. większość księstw Rzeszy (podległych cesarzowi), księstwa (województwa) Siedmiogrodu, Mołdawii, Wołoszczyzny (podległe sułtanowi) lub dzielnicowych książąt polskich.
- royal dukes – w Zjednoczonym Królestwie tradycyjnie przysługujący członkom rodziny królewskiej (m.in. Duke of Gloucester, Duke of Kent, Duke of Edinburgh, Duke of York), bez faktycznej władzy terytorialnej, jako tytuł honorowy.
Inne hasła zawierające informacje o "książę":
Mieszko II Lambert
r., zm.
10
lub
11 maja
1034
r.) –
król
Polski
1025
-
1031
,
książę
Polski
1032
-
1034
z dynastii
Piastów
, drugi syn
Bolesława I Chrobrego
, a ...
Brno
poetaJosef Stejskal - poeta, projektant plakatówAnna Ticho - malarkaAlexander Ypsilantis - grecki książę wołoski i mołdawski
Lucie Šafářová
- tenisistka
Franz Bardon
- pochowany tutaj
Miroslav Verner
...
Uznam
a na jej miejsce napływają
Słowianie
. HistoriaW roku
1128
władający wyspą
pomorski książę
Warcisław I
przyjął chrzest z rąk
Ottona z Bambergu
. Ok.
1155
...
Iwan IV Groźny
dynastii
Rurykowiczów
, syn
Wasyla III
i
Heleny Glińskiej
.Od
4 grudnia
1533
wielki książę moskiewski
,
car
Wszechrusi
w latach
1547
-
1584
. Był pierwszym władcą Rosji, który ...
XVI wiek
sir. Johna Seymoura46
Joanna Grey
12 października 153712 lutego 1554Tower1553Henry Grey (ok. 1515-1554), 1 książę SuffolkFrances Brandon (1517-1559), c. Charles Brandona, 1 ks. Suffolk47
Maria I Krwawa
18 ...
Wittenberga
wybudowano nowy most na Łabie a w 1490 rozpoczęto budowę nowej rezydencji książęcej, kościoła Wszystkich Świętych oraz umocnień obronnych. ReformacjaNa początku XVI w. Wittenberga ...
1398
prawa miejskie. Wydarzenia na świecie12 października:
Pokój na wyspie Salin
:
Witold
, wielki książę
litewski
, przekazał
Krzyżakom
Żmudź
.Państwo
Bułgarów
utraciło niezależność i stało się częścią ...
1362
buski. Wydarzenia na świecie
28 września
–
Urban V
został wybrany na papieża.Wielki książę litewski
Olgierd
pokonał wojska
Złotej Ordy
w
bitwie nad Sinymi Wodami
. ...
1361
Urodzili się
26 lutego
–
Wacław IV Luksemburski
(zm.
1419
),
król rzymsko-niemiecki
,
czeski
, książę
Luksemburga
Zmarli
24 marca
– Henryk z Grosmont, książę Lancaster,
angielski
żołnierz ...
Karl Philipp Schwarzenberg
18 kwietnia
1771
w
Wiedniu
, zm.
15 października
1820
w
Lipsku
) – książę,
austriacki
feldmarszałek, dyplomata.Do wojska wstąpił w
1787
, w
1788
walczył w ...
Inne lekcje zawierające informacje o "książę":
11 LISTOPADA (plansza 1)
...
016d. Polska Piastów (plansza 5)
...
016b. Polska Piastów (plansza 9)
Bezprym książę Polski
Polska Piastów
Gdy Mieszko II dowiedział się o śmierci Bezpryma, ...
|