Róg, inna nazwa waltornia – muzyczny
instrument dęty blaszany
. Do tej samej rodziny instrumentów należą między innymi
trąbka
,
puzon
oraz
tuba
. Strój rogu jest nieco niższy niż puzonu i obejmuje zakres
dźwięków muzycznych
od B1 (B1 brzmiącego – oktawy kontra dla rogu podwójnego, współcześnie używanego F/B) do f2 (f dwukreślnej oktawy brzmiące dla rogu F/B). Istnieją również inne odmiany rogu/waltorni o wyższej skali i/lub nieco odmiennej barwie dźwięku.
Najbardziej pierwotną formą rogu był prawdopodobnie róg pochodzenia zwierzęcego, przeważnie bawoli lub barani. Świadczy o tym jego nazwa i to nie tylko w języku polskim. Także we francuskim cor, włoskim corno, hiszpańskim cuerno, angielskim horn, niemieckim Horn lub Waldhorn (z tego ostatniego wywodzi się alternatywna nazwa polska – waltornia). Z powodu prymitywnej budowy i braku ustnika skala takiego rogu była niewielka, ograniczająca się do jednego lub najwyżej kilku dźwięków. Z czasem zaczynały powstawać rogi metalowe, używane przez pasterzy i myśliwych, a także wykonane z metali szlachetnych – złota i srebra oraz z kości słoniowej, z których korzystało rycerstwo i możni na polowaniach.
Metalowy róg zbudowany z rury zakończonej kielichowym rozszerzeniem tradycyjnie przyjął formę okrągłej, pojedynczej lub podwójnej pętli. Instrument posiadał różne rozmiary i stroje. Początkowo róg używany był do polowań. Zaczęto ich także używać w produkcjach teatralnych do tworzenia dźwiękowych elementów specjalnych.
Technika gry na tym instrumencie wymaga, aby jednocześnie dmuchać przez odpowiednio ułożone wargi, obsługiwać wentyle i manipulować ręką w czarze głosowej instrumentu.
Historia rogu jako instrumentu muzycznego rozpoczęła się w 1680 r. za sprawą księcia Franza Antona von Spork. Odwiedzając on Francję zainteresował się instrumentem. Zachwycony jego czystym i donośnym brzmieniem polecił dwóm swoim przybocznym muzykom nauczyć się grać na tym instrumencie. Tymi osobami byli Wenzel Sweda i Peter Röllig, których można uznać za pierwszych profesjonalnych instrumentalistów grających na rogach. Za ich pośrednictwem róg dotarł do Niemiec i Austrii.
W pierwszych latach XVIII wieku róg stał się już ważnym instrumentem w muzyce niemieckiej. Pierwszym wirtuozem i twórcą techniki gry za pomocą dźwięków "zatkanych" był Anton Hampel (1705-1768). Był on także pomysłodawcą przedłużek dla rogów, dodatkowych rurek, które w łatwy i szybki sposób można było dołączać do rogu przedłużając jego całkowitą długość, a co zatem idzie, zmieniając strój. Najbardziej znanym uczniem Hempela był Johann Wenzell Stich, znany także jako Giovanni Punto. Zdobył on uznanie jako wirtuoz i zainspirował takich kompozytorów jak
Ludwig van Beethoven
(Sonata F-dur op. 17 dedykowana Punto),
Wolfgang Amadeusz Mozart
, czy
Joseph Haydn
do komponowania muzyki na ten instrument. Mozart skomponował cztery koncerty na ten instrument, a Haydn dwa. Kolejnym momentem przełomowym, wspólnym dla całej grupy instrumentów dętych blaszanych, był rok 1814, kiedy to został wynaleziony zawór tłoczkowy, tzw. wentyl, używany w instrumentach dętych. Z miejsca znalazł on zastosowanie w rogu. W 1832 zawór tłoczkowy w rogach zastał zastąpiony przez wiedeńskiego wynalazcę Josepha Riedla zaworem rotacyjnym. W ten sposób powstał standard rogu, używany do dziś w praktyce symfonicznej.
Za jednego z najwybitniejszych waltornistów w historii powszechnie uznawany jest Dennis Brain.
Do najlepszych waltornistów XX i XXI wieku należą m.in. Alesio Allegrini, Barry Tuckwell, Radek Baborák, Hermann Baumann, Peter Damm,
Stefan Dohr
, Radovan Vlatković.
Z instrumentalistów polskich:
Maksymilian Zimoląg
,
Edwin Golnik
, Józef Brejza, Alfred Kasprzok, Henryk Kaliński, Zbigniew Żuk,
Linki zewnętrzne