Zdjęcie lotnicze pl. M. Lutra - centrum Bielskiego Syjonu

Kościół ewangelicki pw. Zbawiciela

Pomnik Marcina Lutra

Wyższa Szkoła Administracji

Gimnazjum i Liceum Towarzystwa Szkolnego im. M. Reja

Brama Starego Cmentarza Ewangelickiego

Bielski Syjon – część Górnego Przedmieścia (historyczna dzielnica Bielska-Białej ), położona między ulicą W. Orkana a A. Frycza-Modrzewskiego. Jego centralną część stanowi pl. M. Lutra.

Bielski Syjon powstał w końcu XVIII w. na terenie wydzielonym z dolnego pastwiska miejskiego na potrzeby miejscowej gminy ewangelickiej . Umożliwił to patent tolerancyjny ogłoszony 13 października 1781 r. przez cesarza Józefa II .

W XVI w. bielska gmina protestancka należała do najsilniejszych na Śląsku Cieszyńskim . W latach 1630-1634 siłą odebrano ewangelikom wszystkie świątynie i zmuszono do odprawiania nabożeństw w górach Beskidu Śląskiego (pozostałością są tzw. leśne kościoły ). Mimo to w latach 80. XVIII w. w Bielsku aż 2299 osób było wyznania ewangelickiego , a 2231 katolickiego i 86 żydowskiego .

Patent tolerancyjny umożliwił protestantom budowę skromnej świątyni (dzisiejszy kościół Zbawiciela ) i szkoły. Budowę tychże obiektów rozpoczęto równolegle w marcu 1782 r. na północ od miasta (na części dolnego pastwiska miejskiego). To klasycystyczne założenie urbanistyczne powstało w ciągu 10 lat w kształcie rezydencjonalnym (podkowy).

Mimo że wszystkie budowle wykonano skromnie, niewielkim nakładem środków, Bielski Syjon stał się dla ewangelików symbolem przetrwania i odrodzenia. Nazwa "Bielski Syjon", przywołująca na pamięć Syjon w Jerozolimie jako prawzór świętego miejsca i skupionej wokół niego społeczności wiernych, została po raz pierwszy użyta w 1782 r. przez pastora Jana Traugotta Bartelmusa

Po Wiośnie Ludów ( 1848 r.) protestanci w monarchii habsburskiej uzyskali równouprawnienie i wtedy dopiero możliwa została przebudowa dotychczasowego Domu Modlitwy na typowy kościół z gotycką wieżą oraz budowa nowych gmachów szkolnych.

W obrębie Bielskiego Syjonu znajdują się:

• Kościół ewangelicki pw. Zbawiciela – zbudowany w latach 1782 - 1790 wg projektu Szymona Bogumiła Zuga ; w XIX w. był czterokrotnie przebudowany: w latach 1808, 1849-1852, 1881-1882 oraz 1895-1896; jest siedzibą władz diecezjalnych diecezji cieszyńskiej ;

• Pomnik Marcina Lutra – jedyny w Polsce pomnik Marcina Lutra ; wykonany został w 1900 r. z brązu przez Franza Vogla;

• Gmach Wyższej Szkoły Administracji – dawna ewangelicka szkołą męska i seminarium nauczycielskie; budynek został wybudowany w latach 1863 - 1865 w stylu neorenesansowym wg projektu Emanuela Rosta;

• Gmach Szkoły Podstawowej nr 2 – budynek d. szkoły żeńskiej, zbudowany wg proj. Maurycego Thiena w 1896 r.;

• Stary Cmentarz Ewangelicki – założony w 1833 r.; pochowanych jest na nim wielu zasłużonych mieszkańców Bielska, m.in. Theodor Sixt , Karl Samuel Schneider , Teodor Haase i Gustaw Josephy

• Plebania Katedry Zbawiciela – budynek powstał w 1794 r. jako "nowa" szkoła ewangelicka; obecnie siedziba biskupa diecezji cieszyńskiej ;

• Gimnazjum i Liceum Towarzystwa Szkolnego im. M. Reja – d. Alumneum im. P. E. Lauerbacha zbudowane w 1870 r.;

• Studnia Pastorów – granitowa tumba , stanowiąca niegdyś część grobowca Fredländerów na "starym" cmentarzu; przed gmachem dzisiejszej SP nr 2 została umieszczona w 1934 r.; na jej bokach umieszczono nazwiska czterech zasłużonych pastorów bielskich: Johanna Georga v. Schmitza, Karla Samuela Schneidera , Lukasa Wenceliusa i Jerzego Trzanowskiego

• Budynek Ośrodka Wydawniczego Augustana – powstał w stylu postmodernistycznym w 1991 r. na miejscu tzw. "starej" szkoły ewangelickiej; przed jego zachodnią elewacją ustawiony został w 2000 r. symboliczny milenijny kamienny stół dłuta B. i W. Arminajtis;

• Pomnik Wdzięczności i Miłości – klasycystyczny nagrobek pastora Georga Nowaka (zm. 1818 ), przeniesiony na obecne miejsce w 1916 r. z cmentarza przy kościele św. Trójcy.

• Dom Opieki SOAR – zbudowany w latach 1906 - 1907 jako sierociniec ewangelicki;

• Prokuratura Okręgowa – gmach zbudowany w 1905 r. jako Śląski Ewangelicki Dom Diakonis ( sióstr zakonnych )

Bielski Syjon zdobi ponadto zabytkowy starodrzew: lipy , kasztanowce , magnolie , limby i tuje .

Bibliografia

• Jerzy Polak: Przewodnik po Bielsku-Białej. Bielsko-Biała: Towarzystwo Miłośników Ziemi Bielsko-Bialskiej, 2000. . 
• Jan Leszek Ryś. Jak powstał Bielski Syjon?. „Kalendarz Beskidzki 2003”. Ss. 142-145. 

Na mapach: 49°49'21.5″N 19°02'26″E / 49.822639, 19.04056