Jerzy I (urodzony jako Jerzy Ludwik, ur.
28 maja
1660
w
Hanowerze
, zm.
11 czerwca
1727
w
Osnabrück
) – pierwszy
król
Wielkiej Brytanii
i
Irlandii
z
dynastii hanowerskiej
(od
1 sierpnia
1714
). Był również
elektorem
Hanoweru
.
Wczesne lata życia
Od urodzenia był dziedzicem ojca w Hanowerze i Brunszwiku. Po matce (córce
Elżbiety Stuart
) był prawnukiem
króla Anglii
i
Szkocji
-
Jakuba I Stuarta
. W
1682
ożenił się z
Zofią Dorotą z Celle
i miał z nią dwoje dzieci. Małżonkowie nie przepadali za sobą i Jerzy wolał towarzystwo swojej wieloletniej kochanki
Melusine von der Schulenburg
, którą później mianował księżną Munster i Kendal w parostwie Irlandii. Miał z nią co najmniej troje dzieci.
W międzyczasie Zofia Dorota wdała się w romans ze szwedzkim hrabią Philipem Christophem von Köningsmarck. Wywołało to skandal na hanowerskim dworze i gniew Jerzego, który postanowił zabić kochanka żony. Königsmarck został zabity w lipcu
1694
, a jego ciało wrzucono do rzeki. W morderstwie hrabiego brało udział czterech dworzan Jerzego. Jeden z nich otrzymał za to sumę 150 000 talarów, w owych czas roczne wynagrodzenie wysoko postawionego ministra. W grudniu
1694
Jerzy wziął rozwód z Zofią i nie ożenił się ponownie.
Działając w porozumieniu ze swoim ojcem, Jerzy osadził byłą żonę w zamku
Ahlden (Aller)
niedaleko jej rodzinnego
Celle
. Zabroniono jej kontaktowania się z dziećmi i ojcem. Zakazano jej również ponownie wyjść za mąż. Na jej utrzymanie przeznaczono pewne sumy i pozwolono jej na krótkie wyjazdy z zamku, jednak zawsze pod specjalnym nadzorem. Mogła również posiadać służbę i mały dwór. Zofia Dorota zmarła w
1726
.
Rządy w Hanowerze
W
1698
r. Ernest August zmarł i Jerzy został kolejnym księciem brunszwickim na Lüneburgu. Odziedziczył też wszystkie ziemie ojca, oprócz biskupiego księstwa
Osnabrück
(tytuł książęcy nie był tytułem dziedzicznym; jego posiadacz był każdorazowo wybierany w taki sposób, aby na zmianę był to protestant albo katolik). Jerzy został również Wielkim Chorążym Rzeszy i księciem-elektorem. Na jego dworze w
Hanowerze
przebywało wiele wybitnych umysłów epoki, takich jak
matematyk
Gottfried Wilhelm Leibnitz
, czy
kompozytor
Georg Friedrich Händel
.
Kilka lat po wstąpieniu Jerzego na tron Hanoweru w
Anglii
Parlament uchwalił
Act of Settlement
(
1701
r.), w którym ustalał sukcesję do brytyjskiego tronu. Po obecnie panującym monarsze,
Wilhelmie III
, i jego szwagierce
Annie
i ich potomstwu, tron miał przypaść matce Jerzego, Zofii Dorocie, i jej potomstwu. Było to spowodowane faktem, że Zofia Dorota była najbliższą protestancką krewną brytyjskiej rodziny panującej. Rozwiązanie takie nie spodobało się wszystkim w Anglii.
Torysi
sprzeciwiali się powołaniu obcokrajowca na tron,
wigowie
byli skłonni zaakceptować każdego protestanta. Był jeszcze katolicki pretendent,
Jakub Franciszek Edward Stuart
, przebywający we
Francji
i tytułujący się Jakubem III. Jerzy nie był zachwycony, kiedy dowiedział się, że ma szansę być królem Anglii, jednak jego doradcy przekonali go, że sojusz z Anglią będzie korzystny dla Hanoweru i zabezpieczy jego niemieckie posiadłości.
Niedługo po wstąpieniu Jerzego na tron wybuchła
wojna o sukcesję hiszpańską
. Ostatni
król Hiszpanii
z
Domu Habsburgów
,
Karol II
, wyznaczył na jedynego dziedzica ogromnego hiszpańskiego imperium księcia
Filipa Andegaweńskiego
, wnuka
króla Francji
Ludwika XIV
. W rażący sposób naruszało to równowagę sił w Europie więc przeciwko Francji zawiązała się koalicja, w skład której weszło Cesarstwo, Anglia, Hanower i wiele innych państw niemieckich. Zobowiązali się oni popierać austriackiego pretendenta do hiszpańskiej korony, młodszego syna
cesarza
Leopolda I
,
arcyksięcia
Karola
.
Postawa Jerzego w zaczynającej się wojnie przydała mu trochę sympatii wśród Anglików, ale nie wywarła żadnego wrażenia na Szkotach. W
1704
r. szkocki Parlament wymusił na królowej Annie podpisanie Act of Security, który pozwalał Szkotom na wybór nowego monarchy spośród protestanckich potomków Domu Stuartów. Zachodziła obawa, że Szkoci mogą wybrać innego króla niż Anglicy, co doprowadzi do rozpadu unii, a samodzielność Szkocji może spowodować odrodzenie "Starego Sojuszu" szkocko-francuskiego. Wówczas Anglicy, stosując ekonomiczną presję, wymogli na Szkotach zacieśnienie unii.
1 maja
1707
r. wszedł w życie Akt o Unii, który w miejsce Anglii i Szkocji powoływał do istnienia królestwo Wielkiej Brytanii. Mimo to w Szkocji żywe pozostało poparcie dla Domu Stuartów, a rządy dynastii hanowerskiej nie będą się tam cieszyć popularnością. Liczni Szkoci jeszcze przez wiele lat będą wznosić toasty na cześć "króla za morzem".
W
1706
r.
książę-elektor Bawarii
Maksymilian II Emanuel
porzucił obóz cesarski i przeszedł na stronę Francji. W odpowiedzi cesarz
Józef I
odebrał mu godność Wielkiego Skarbnika Rzeszy i powierzył ją właśnie Jerzemu. W
1710
r.
Reichstag
zatwierdził elektorski tytuł Jerzego. W
1713
r. zakończyła się wojna o sukcesję hiszpańską
pokojem w Utrechcie
. Korona hiszpańska pozostała przy Filipie V, ale musiał on zrezygnować ze swoich praw do francuskiego tronu.
Król Wielkiej Brytanii
Wstąpienie na tron
Herb władców Wielkiej Brytanii i Hanoweru
Matka Jerzego, księżna Zofia Dorota, zmarła
8 czerwca
1714
r.
1 sierpnia
tego samego roku zmarła królowa Anna Stuart. Jerzy został więc uznany królem Wielkiej Brytanii. W owym czasie dysponował silnym poparciem ze strony wigów, ale większość w Parlamencie stanowili torysi. Do Wielkiej Brytanii przybył dopiero
18 września
(w czasie jego nieobecności regencję sprawował
lord Macclesfield
) i
20 października
został ukoronowany w
Opactwie Westminsterskim
.
Wraz ze wstąpieniem Jerzego na tron zmianie uległa tytulatura członków rodziny królewskiej. Do tej pory tytuł "księcia" (prince) przyznawano tylko najstarszemu synowi panującego monarchy, a tytuł "księżniczki" (princess) najstarszej córce. Pozostali członkowie domu panującego nosili tytuły "lorda" i "lady". Jerzy I przeniósł na grunt brytyjski zwyczaje niemieckie. Tytuły "księcia" i "księżniczki" miały przypadać od tej pory dzieciom i wnukom panującego monarchy z tytułem "Ich Królewskich Wysokości" (Royal Highness) oraz prawnukom i prawnuczkom z tytułem "Ich Wysokości" (Highness).
Jerzy I wiele czasu spędzał w Wielkiej Brytanii, ale często podróżował do
Hanoweru
. Podczas nieobecności króla w Wielkiej Brytanii władzę sprawował jego najstarszy syn,
Jerzy August, książę Walii
, lub komitet "Strażników i Obrońców Królestwa". Sprawy Hanoweru zajmowały poczesne miejsce w polityce króla Jerzego, król otaczał się także pochodzącymi stamtąd osobami. Nigdy nie nauczył się
angielskiego
, mówił po
niemiecku
i
francusku
, ze swoimi ministrami porozumiewał się kiepską
łaciną
. Ociężały i leniwy monarcha nie znał się na sprawach brytyjskich i był stopniowo odsuwany od rządzenia.
Wojny i rebelie
Gruszek w popiele nie zasypiali również
jakobici
, którzy wciąż cieszyli się poparciem w Szkocji i Anglii, a po cichu wspierała ich także większość torysów. Jakobicki pretendent, Jakub Franciszek Edward Stuart, zwany Jakubem III lub Starszym Pretendentem, postanowił zbrojnie upomnieć się o jemu przynależny tron. W
1715
r. wybuchła Pierwsza Wielka Rebelia (zwana również "pierwszym jakobickim powstaniem" lub "powstaniem 15. roku"). Zaczęło się od zwołania przez hrabiego Mar wodzów
klanów szkockich
na wielkie polowanie do Beamar. Tam Mar okrzyknął Jakuba III prawowitym suwerenem Szkocji. Jakub przybył do Szkocji z francuskimi posiłkami. Wkrótce powstańcy zdobyli
Perth
i ruszyli w głąb Anglii. Tam jednak spotkała ich klęska pod
Preston
. Oznaczało to faktyczny koniec rebelii.
13 listopada
1715
r. wojska
księcia Argyll
odbiły Perth.
4 lutego
1716
r. Jakub III odpłynął do Francji.
Kolejną próbę jakobici podjęli w
1719
r. Przy wsparciu okrętów hiszpańskich jakobici próbowali wysadzić desant w północnej Szkocji. Jednak burza na kanale
La Manche
spowodowała rozproszenie floty. Ostatecznie
13 kwietnia
wylądowało tylko 300 ludzi do których dołączyły niewielkie posiłki. Zawiodło wsparcie klanów i oddziały hanowerskie nie miały problemu z pokonaniem powstańców
5 czerwca
pod
Glen Shiel
.
Po wstąpieniu Jerzego I na tron brytyjski pogorszyły się jego relacje z synem. Dom następcy tronu, Leicester House, stał się miejscem spotkań polityków opozycji. W
1717
r. narodziny wnuka stały się przyczyną kłótni Jerzego I z synem. Książę i księżna Walii zostali w efekcie wyrzuceni z królewskiej rezydencji. Jerzy doszedł jednak w końcu z synem do porozumienia, ale król nie ufał już swojemu następcy.
W
1717
r. Jerzy I doprowadził do zawarcia Potrójnego Sojuszu między Wielką Brytanią, Francją i
Republiką Zjednoczonych Prowincji
. Po przystąpieniu do sojuszu
Austrii
w
1718
r. zyskał on nazwę Poczwórnego Sojuszu. Był on wymierzony przeciwko Hiszpanii, gdyż Filip V nie pogodził się z utratą praw do francuskiego tronu, co niepokoiło regenta Francji, księcia
Filipa Orleańskiego
. Torpedowaniu hiszpańskich ambicji miał właśnie służyć ten sojusz.
Król i jego ministrowie
Król od samego początku popierał wigów, nie przepadając za torysami, których posądzał, nie bez racji, o sympatie jakobickie. W
1717
r. wigowie uzyskali przewagę w Parlamencie. Najbardziej wpływowymi ministrami byli
Robert Walpole
,
Charles Townshend, 2. wicehrabia Townshend
,
James Stanhope, 1. hrabia Stanhope
, oraz
Charles Spencer, 3. hrabia Sunderland
. Ci dwaj ostatni wkrótce usunęli z gabinetu Walpole'a i Townshenda, i przejęli kontrolę nad gabinetem.
Pozycja Sunderlanda zaczęła się chwiać w
1719
r., kiedy próbował przeforsować Peerage Act, który ograniczał liczbę parów zasiadających w
Izbie Lordów
. Projekt ten został storpedowany przez torysów. Dodatkowo wypłynęła sprawa Kompanii Mórz Południowych (South Sea Company), powołanej w
1711
r., która prowadziła wymianę handlową z Ameryką Północną. W
1720
r. Parlament dał Kompanii monopol na ten handel, w zamian za pokrycie długu państwowego (który wynosił 30 981 712 funtów). Spekulacje giełdowe w krótkim czasie doprowadziły do kryzysu, krachu na giełdzie, strat akcjonariuszy, wykrycia nadużyć i korupcji wśród najwyższych urzędników państwowych.
Kryzys ten (zwany South Sea Bubble) przyczynił się do spadku poparcia dla Jerzego i jego ministrów. Stanhope zmarł w
1720
r., Sunderland
rok później
złożył rezygnację. Kierowanie wigowskim gabinetem wziął w swoje ręce Robert Walpole, który jest uznawany za pierwszego brytyjskiego premiera. Nigdy nie otrzymał on takiego tytułu, pozostał Pierwszym Lordem Skarbu. Jednak to on, wobec nieobecności króla, spowodowanej brakiem zainteresowania tematyką brytyjską i jego nieznajomością języka, przewodził gabinetowi. Walpole nie wahał się przekupywać oponentów, czemu sprzyjało przedłużenie kadencji
Izby Gmin
z 3 do 7 lat. Na prośbę Walpole'a król Jerzy reaktywował zapomniany już
Order Łaźni
, który Walpole mógł nadawać swoim stronnikom.
Gabinet Walpole'a całkowicie kontrolował politykę wewnętrzną państwa. W znacznej części kształtował też politykę zagraniczną, aczkolwiek tu król miał jeszcze coś do powiedzenia. On to odpowiadał za ratyfikację traktatu hanowerskiego, który miał chronić brytyjski handel. Niektórzy następcy Jerzego I (np.
Jerzy III
), próbowali odzyskać część utraconej pozycji na scenie politycznej w Anglii, ale zapoczątkowanego już procesu powstawania rządów parlamentarno-gabinetowych nie dało się już zatrzymać.
Ostatnie lata i dziedzictwo
Król Jerzy zmarł w Osnabrück
11 czerwca
1727
r. z powodu ataku apopleksji. Został pochowany w kaplicy pałacu Herrenhausen w swoim rodzinnym Hanowerze. Trony Wielkiej Brytanii i Hanoweru objął jego jedyny syn, Jerzy II. Jerzy I jest założycielem dynastii, która rządziła w Wielkiej Brytanii do
1901
r., a po kądzieli rządzi do tej pory.
Jerzy nie cieszył się popularnością w społeczeństwie. Nie lubiano go za nieznajomość angielskiego, przedkładanie spraw niemieckich nad angielskie, postępowanie z żoną, czy też otaczanie się Niemcami. Większość Anglików wolała jednak Jerzego od katolickiego Starszego Pretendenta.
William Makepeace Thackeray
pisał o królu: Jego serce było w Hanowerze. Miał ponad 54 lata, kiedy zaczął u nas panować. Wybraliśmy go, ponieważ właśnie jego chcieliśmy, ponieważ reprezentował on nasz punkt widzenia. Śmieliśmy się z jego niemczyzny i ignorowaliśmy go. Był cyniczny i samolubny, ale mimo wszystko był lepszy niż ten król z St Geramains, Starszy Pretendent, z rozkazami francuskiego króla w kieszeni, otoczony
jezuitami
.
Rodzina
21 listopada
1682
r. poślubił
Zofię Dorotę
(
15 września
1666
-
13 listopada
1726
), córkę Jerzego Wilhelma,
księcia brunszwickiego na Lüneburgu
, i Eleonory, hrabiny Williamsburg, córki Alexandra II d'Olbreuse, markiza de Desmiers. Małżeństwo to zakończyło się rozwodem
28 grudnia
1694
r. Jerzy i Zofia mieli razem syna i córkę:
Król miał również co najmniej troje nieślubnych dzieci ze związku z
Melusine von der Schulenburg
, księżną Munster i Kendal:
Bibliografia
- G. Brown, Georg I Ludwig,
2004
r.