Język aragoński
Język aragońskiJęzyki i dialekty Półwyspu Iberyjskiego Język aragoński – to
język zachodnioromański
używany obecnie przez około 11 tysięcy osób mieszkających w prowincji
Huesca
na obszarze automicznego regionu
Aragonii
w północnej
Hiszpanii
, oraz 20 tysięcy osób jako drugi język[1]. Z powodu długiego braku formy standardowej nazywany był i jest dialektem aragońskim[2], niektóre źródła natomiast kwalifikują go jako odmianę
języka hiszpańskiego
[3][4]. HistoriaAragoński wyodrębnił się, około ósmego wieku naszej ery, z jednego z dialektów
łaciny
używanego w
Pirenejach
, posiadającego liczne zapożyczenia z
języka baskijskiego
. Dzięki rozwojowi terytorialnemu królestwa
Aragonii
język ten rozprzestrzeniał się (głównie w kierunku południowym). Połączenie z Aragonią obszarów
Katalonii
spowodowało dwujęzyczność królestwa (na zachodzie mówiono aragońskim, a na wschodzie –
katalońskim
). Co więcej, kataloński był częściej przejmowany przez nowe obszary królestwa (takie jak choćby
Baleary
) niż aragoński. Unia Aragonii i Kastylii spowodowało dalszy zanik języka aragońskiego. Choć porozumiewało się nim wiele osób, jego użycie ograniczało się jedynie do sytuacji nieformalnych. Nowa władza chciała pokazać swą siłę poprzez narzucenie swej mowy. Najbardziej tragicznym momentem w historii aragońskiego był okres dyktatury generała
Franco
w dwudziestym wieku. Dzieci w szkołach bito za mówienie w tym języku, a prawo zabraniało używania jakiegokolwiek języka innego niż
hiszpański
. Kres rządów generała Franco doprowadził do zwiększenia się liczby dzieł literackich w aragońskim. Przeprowadzono także wiele badań lingwistycznych. Mimo to, wkrótce może okazać się, że język ten wyginie. Czasy obecneW dzisiejszych czasach, aragoński ciągle jest używany na obszarze z którego się wywodzi, gdzie żyje około 10 tysięcy osób posługujących się nim jako pierwszym językiem. Dodatkowo, kolejne 20 tysięcy osób uczy się aragońskiego jako drugiego języka. Aragońskim posługuje się więc około 30 tysięcy ludzi. Dialekt Ribagorçan posiada cechy zarówno
języka katalońskiego
, jak i aragońskiego Obszar użycia języka aragońskiegoAragoński używany jest niemal wyłącznie w północnym obszarze regionu
Aragonii
w północnej
Hiszpanii
. Jest to obszar
Pirenejów
, na którym ten język wykształcił się w okolicach VIII wieku naszej ery. Języki używane na obszarze Aragonii Modlitwa "Ojcze Nasz" w języku aragońskimaragoński: - Pai nuestro, que yes en o zielo, satificato siga o tuyo nombre, bienga ta nusatros o reino tuyoy se faiga la tuya boluntá en a tierra como en o zielo. O pan nuestro de cada diya da-lo-mos güei, perdona las nuestras faltas como tamién nusatros perdonamos a os que mos faltan, no mos dixes cayer en a tentazión y libera-mos d'o mal. Amén.
dla porównania
hiszpański (kastylijski)
: - Padre nuestro que estás en el cielo, santificado sea tu Nombre; venga a nosotros tu reino; hágase tu voluntad en la tierra como en el cielo. Danos hoy nuestro pan de cada día; perdóna nuestras ofensas, como tambien nosotros perdonamos a los que nos ofenden; no nos dejes caer en la tentación, y líbranos del mal. Amén.
Język aragoński a języki zachodnioromańskie Różnice w słownictwieJęzyk aragoński jest blisko spokrewniony z językiem
hiszpańskim
(kastylijskim),
katalońskim
i
oksytańskim
, jednak miały na niego wpływ także inne języki. Dlatego też wiele słów aragońskich ma inny źródłosłów niż hiszpańskie. Inne mogą mieć ten sam źródłosłów, ale nie przeszły do aragońskiego z hiszpańskiego. Zdarza się też, że mają swoje odpowiedniki w języku hiszpańskim, ale rzadziej używane. Przykłady: aragoński | kataloński | hiszpański | znaczenie oraz uwagi |
---|
polideza | bellesa | belleza | "piękno", "piękność" | esporte | esport | deporte | "sport" | amostrar, amostranza | ensenyar, ensenyament | enseñar, enseñanza | "uczyć", "nauczanie" | esdebenidero | futur | futuro | "przyszłość" | trucazo, trucar | cop, copejar | golpe, golpear | "cios", "uderzać" | charrar/parlar | parlar | hablar | "mówić" | mesmo | mateix | mismo | "sam" | traza (r.ż) | manera | modo (r.m) | "sposób" | parola | paraula | palabra | "słowo" | velocidat | velocitat | rapidez | "szybkość" | garra | cama | pierna | "noga" | polaco | polonés | polaco | "polski" | branca | branca | rama | "gałąź", "dziedzina" | chenullo (r.m.) | genoll | rodilla (r.ż) | "kolano" | puet estar que | potser | tal vez | "być może" | zaguero | darrer | último | "ostatni" | emplegar | utilitzar | usar, utilizar | "używać" | vegata | vegada | vez | "raz" |
Różnice w gramatyce RodzajnikJęzyk aragoński | Język kataloński | Język hiszpański |
---|
o, lo/ro, el | el | el | a, la/ra | la/sa | la | os, los/ros, es | els | los | as, las/ras | les | las |
Rodzajniki określone liczby pojedynczej skracają się do l' przed wyrazem zaczynającym się samogłoską. Dłuższych formy rodzajników określonych używa się po wyrazach zakończonych samogłoską, zwłaszcza po przyimku á Rzeczownik- Odmiana rzeczownika
Przyimek drugiego przypadka de w aragońskim skraca się do d' przed wyrazem zaczynającym się samogłoską. Dotyczy to szczególnie rodzajników: hiszp. del (=de el) – arag. d'o, hiszp. de la – arag. d'a. Hiszpańskiemu przyimkowi trzeciego przypadka a odpowiada aragoński á, który nie łączy się z rodzajnikiem określonym: hiszp. al, a la – arag. á lo/á ro, á la/á ra. Inne przyimki: hiszpański | aragoński | forma gramatyczna |
---|
desde | dende | "od" | hasta | dica | "do" | para | ta, t' (przed wyrazem zaczynającym się samogłoską) | "dla" | por | por/ta | "przez", "po", "z" | según | seguntes | "według" | sobre | sopre | "na", "nad" |
- Liczba mnoga
Hiszpańskie rzeczowniki i przymiotniki liczby mnogiej, zakończone na -les, -nes, -res po samogłosce, mają aragońskie odpowiedniki -ls, -ns, -rs: hiszp. sociales, religiones, escritores – arag. sozials, relichions, escritors. Czasownik- Odmiana czasownika "być" (niektóre formy)
- Większość dialektów języka aragońskiego nie posiada dwóch czasowników odpowiadających słowu "być", jak hiszpańskie ser i estar
hiszpański | aragoński | forma gramatyczna |
---|
ser/estar | estar | bezokolicznik | es/está | ye | tryb oznajmujący, czas teraźniejszy, 3. osoba, l. pojedyncza | son/están | son | tryb oznajmujący, czas teraźniejszy, 3. osoba, l. mnoga | era/estaba | yera | czas przeszły niedokonany, 3. osoba, l. pojedyncza | fue/estuvo | estió | czas przeszły dokonany prosty, 3. osoba, l. pojedyncza | sido/estado | estato | imiesłów przeszły |
- Odmiana czasownika "mieć" (niektóre formy)
hiszpański | aragoński | forma gramatyczna |
---|
haber | aber | bezokolicznik | ha | ha | tryb oznajmujący, czas teraźniejszy, 3. osoba, l. pojedyncza | han | han | tryb oznajmujący, czas teraźniejszy, 3. osoba, l. mnoga |
- Odmiana czasownika "móc" (niektóre formy)
hiszpański | aragoński | forma gramatyczna |
---|
puede | puet/pué | tryb oznajmujący, czas teraźniejszy, 3. osoba, l. pojedyncza | pueden | pueden | tryb oznajmujący, czas teraźniejszy, 3. osoba, l. mnoga |
- Odmiana czasownika "robić" (niektóre formy)
hiszpański | aragoński | forma gramatyczna |
---|
hacer | fer | bezokolicznik | hace | fa | tryb oznajmujący, czas teraźniejszy, 3. osoba, l. pojedyncza | hecho | feito | imiesłów przeszły |
- Czas teraźniejszy:
- Czasowniki zakończone w bezokoliczniku na -ar mają w czasie teraźniejszym te same końcówki w obu językach, z wyjątkiem 2. osoby liczby mnogiej – w hiszpańskim -áis , w aragońskim -as.
- Imiesłowy zakończone w hiszpańskim na -do, -da itp., w aragońskim kończą się na -to, -ta: hiszp. unido, nombrado – arag. unito, nombrato. Podobnie i rzeczowniki z tą końcówką: hiszp. estados – arag. estatos.
W obu językach partykuła przecząca ma postać no. SpójnikiJęzyk hiszpański | Język aragoński | Znaczenie |
---|
aunque | anque | "chociaż" | cuando | cuan | "kiedy", "gdy" | o | u | "lub" | y | e/y | "i" |
ZaimkiZaimki osobowe: Język hiszpański | Język aragoński | Znaczenie |
---|
yo | yo | "ja" | tu | tu | "ty" | él, ella, Usted | el/er, ella/erra, Busté | "on", "ona", "pan" | nosotros | nusatros | "my" | vosotros | busatros | "wy" | ellos, ellas | ellos/ers, ellas/eras | "oni", "one" |
Zaimki osobowe zależne, w trybie rozkazującym, bezokoliczniku i imiesłowie współczesnym (gerundio) w obu językach stoją po czasowniku, jednak w hiszpańskim łączą się z nim jako przyrostek, a w aragońskim są oddzielone łącznikiem: hiszp. referirse – arag. referir-se. W języku aragońskim, zaimki dzierżawcze są poprzedzone rodzajnikiem określonym: hiszp. su – arag. o suyo (r. męski), a suya (r. żeński). Analogicznie w liczbie mnogiej: hiszp. sus – arag. os suyos (r. męski), as suyas (r. żeński). Zaimek osobowo-zwrotny se w języku aragońskim skraca się do s' przed wyrazem zaczynającym się samogłoską. Inne zaimki: Język hiszpański | Język aragoński | Znaczenie |
---|
cada una | cadaguna | "każda" | cualquier | cualsiquier | "każdy" | este, esta | iste, ista | "ten", "ta" |
Przysłówki- Podobnie jak w hiszpańskim, w aragońskim przysłówki sposobu tworzy się od form przymiotnikowych, dodając do przymiotnika użytego w rodzaju żeńskim przyrostek: w hiszpańskim -mente, w aragońskim -ment/-mén.
- Inne przysłówki:
Język hiszpański | Język aragoński | Znaczenie |
---|
ahí, allí | astí | "tam" | así | asinas | "tak", "w ten sposób" | como | como | "jak" | después | dimpués | "potem" | donde | an que | "gdzie" | hoy | güe | "dziś" | jamás | xamás | "nigdy" | mientras, durante | mientres | "tymczasem" | siempre | perén | "zawsze" | sólo | nomás | "tylko", "jedynie" | también | tamién | "także" |
Przypisy Linki zewnętrzne
Inne hasła zawierające informacje o "Język aragoński":
Podróżnik
...
Rodzimy Kościół Polski
...
Jonas Basanavičius
...
Szkoci
...
1362
...
1361
...
Wnioskowanie
...
Włosi
...
Nowa Anglia
...
Maine
...
Inne lekcje zawierające informacje o "Język aragoński":
Rozprawa z rozprawką (plansza 7)
...
010c. Rzym (plansza 5)
...
019. Wielkie formy ukształtowania powierzchni Ziemi (plansza 4)
...
|