Anime (
jap.
アニメ – anime) – skrócone
angielskie
słowo animation (
jap.
アニメーション, animēshon) oznaczające
film animowany
. W
Japonii
terminem tym określa się wszystkie filmy i seriale animowane, bez względu na kraj ich pochodzenia. Poza Japonią słowo anime służy wyłącznie do określenia japońskiej animacji[1]. Istnieje także teoria, że termin anime pochodzi od
francuskiego
słowa animé (animowany) lub les dessins animés (animowane obrazy). Obie formy – pierwotna animēshon i skrócona anime – są rozpoznawane przez Japończyków[2][3]. Po raz pierwszy terminu anime użył japoński teoretyk filmowy Taihei Imamura w latach 40.
XX wieku
, zastępując nim dotychczasowe określenie mangaeiga (
jap.
漫画映画, mangaeiga).
Historia anime
Historia japońskiej animacji sięga początków
XX wieku
, kiedy to japońscy filmowcy eksperymentowali z technikami animacji znanymi we
Francji
,
Niemczech
,
Stanach Zjednoczonych
i
Rosji
. Za pierwszy światowy sukces uznana została animacja Kitayamy Seitarō: Momotarō z 1918 roku. W okresie
militaryzmu
- od połowy
lat 30. XX wieku
i podczas
II wojny światowej
- anime służyły japońskiemu rządowi do celów
propagandowych
umacniających
nacjonalizm
i kult cesarza w społeczeństwie. Kultową animacją okazały się opowieści o Momotarō autorstwa Mitsuyo Seo.
Po wojnie i w
latach 50.
nastąpił zastój w japońskim przemyśle filmowym głównie z powodu popularności produkcji amerykańskich, pochodzących z wytwórni
Walt Disney
,
Metro-Goldwyn-Mayer
i
Warner Bros.
Na ten okres przypada jednak rozwój komiksu określanego w
Japonii
mianem
mangi
. W
latach 60.
nastąpił ponowny rozwój produkcji animowanych (głównie seriali telewizyjnych). Symbolami sukcesu okazały się:
Astro Boy
Tezuki Osamu, Sally czarownica, Czarodziejskie zwierciadełko i Biały lew Kimba.
W
latach 70.
popularność anime gwałtownie wzrosła i zaczęły powstawać (w dużej części na podstawie mang) filmy animowane wyróżniające się spośród innych produkcji. Anime kierowane było coraz częściej do młodzieży i dorosłych. Powstały nowe gatunki, takie jak
mecha
opowiadający o humanoidach i robotach,
tokusatsu
o herosach czy
science fiction
. Następujące wówczas w krajach rozwiniętych: gwałtowna
modernizacja
, postęp techniczny,
konsumpcjonizm
, nowe ruchy religijne i
zmiany obyczajowe
, znajdowały swoje odbicie także w powstających anime. Reżyserzy coraz częściej uwypuklali indywidualizm i niezależność bohaterów, których cele i idee nie zawsze pokrywają się z celami większości. Modne też stały się fantastyczne światy, magia, nadprzyrodzone zdolności, przemoc, brutalizm i epatowanie seksualnością. Z tych stylów narodziły takie seriale animowane, jak: Tygrysia maska,
Generał Daimos
,
Bia - czarodziejskie wyzwanie
, Magiczne igraszki,
Yattaman
czy
Fantastyczny świat Paula
.
W
latach 80.
filmy anime podbiły rynki poza granicami kraju (zwłaszcza w
Australii
,
USA
,
Kanadzie
,
Francji
,
Belgii
i
Włoszech
), a w Japonii zostały uznane za jeden z najważniejszych nurtów produkcji filmowej. Anime stały się wytworami współczesnej kultury japońskiej, ale także odzwierciedleniem dokonujących się w niej przemian, a dzięki promocji i ekspansji eksportowej rozwinęły się w osobną branżę gospodarki przynoszącą Japonii ogromne dochody. Od
lat 90.
anime zaczęły podbijać także rynki wielu krajów Azji Wschodniej, Ameryki Południowej i Europy Wschodniej.
Anime w języku polskim
W
języku polskim
słowo anime występuje jako
rzeczownik
rodzaju nijakiego (to anime lub te anime). Jest wyrazem nieodmiennym, zarówno w liczbie pojedynczej, jak i mnogiej. Niepoprawna jest zatem pisownia anime'ami, anime'ów itp., ponieważ e na końcu jest wymawialne. Przykładowe stwierdzenie oglądam anime może odnosić się zarówno do jednego konkretnego anime, oglądanego w danym momencie, jak i stwierdzenia ogólnego 'oglądam japońskie animacje'.
Synonimy
W krajach anglojęzycznych anime bywa czasami nazywane
portmanteau
japanimation, ale obecnie termin ten wychodzi z użycia. Określenie japanimation używane było najczęściej w latach 70. i 80., wraz z pierwszą i drugą falą
fandomu
, ale w połowie lat 90. zaczęło być wypierane przez anime. Termin ten częściej używany jest w Japonii. Odkąd słów anime i animēshon zaczęto używać do określania wszystkich typów animacji, terminem japanimation odróżnia się japońskie filmy animowane od pozostałych.
Dawniej w krajach europejskich anime określano także terminem manga, co może wiązać się z użyciem tego słowa w Japonii, gdzie mangą nazywa się czasem zarówno animację, jak i komiks. Mimo wszystko animacja zostaje tam nazywana mangą głównie przez ludzi niezorientowanych w temacie. W Polsce najczęściej używany jest termin anime, chociaż dużą popularnością cieszy się także japońska animacja.
Wyróżniki
Japońska animacja cechuje się rozmaitością stylów, które skierowane są do ogromnego grona odbiorców – kobiet i mężczyzn, dziewczyn i chłopców, osób w każdym wieku, o każdej
orientacji seksualnej
, biznesmenów i robotników, gospodyń domowych i kobiet robiących karierę itd. Cechą charakterystyczną większości anime jest styl rysowania. Postacie anime mają duże oczy, a włosy cieniowane są w charakterystyczny sposób. Inną cecha charakterystyczną są pojawiające się w niektórych produkcjach bardzo uproszczone wizerunki bohaterów (tzw.
Super deformed
).
Niegdyś wiele anime powstawało jedynie przy użyciu tradycyjnych metod animacji, jednak w ostatnich latach do produkcji coraz większej części z nich używa się
komputerów
. Komputery wykorzystywane są w różnym stopniu: w niektórych filmach ich praca jest praktycznie niezauważalna, ponieważ twórcy ograniczyli ich użycie do minimum, np. pomagając sobie przy co trudniejszych animacjach. Inne z kolei anime, bardzo dużo zawdzięczają komputerom – animacja do
Appleseed
powstawała przy pomocy
grafiki trójwymiarowej
oraz techniki
motion capture
. Ostatnim serialem anime, który powstaje wyłącznie przy użyciu tradycyjnych metod, jest
Sazae-san
[4].
Gatunki i podgatunki
Istnieje wiele gatunków anime, w tym także odpowiednich dla tradycyjnego kina aktorskiego. Owe gatunki mogą zawierać w sobie elementy
akcji
,
przygody
, historii dla dzieci,
komedii
,
dramatu
,
erotyzmu
(
hentai
),
średniowiecznego
fantasy
,
okultyzmu
,
horroru
,
romansu
,
science fiction
itd.
Większość anime łączy w sobie elementy kilku różnych gatunków, jak i wiele różnych tematów, co utrudnia jednoznaczne ich kategoryzowanie. Może wydawać się, że dane anime ma prostą fabułę, ale jednocześnie może cechować się ono o wiele większą złożonością, głębokością przedstawionej historii oraz jej bohaterów. Przykładowo, w jakimś anime największy nacisk położono na akcję, np. efektowne bijatyki lub pościgi, ale jednocześnie w tym samym filmie (serialu) znaleźć można elementy m.in. humoru
Nazwy i krótkie opisy gatunków charakterystycznych dla anime i
mangi
:
- anime progresywne – "film artystyczny", produkcja łamiąca jakieś kanony; termin trudny do jednoznacznego zdefiniowania, stąd też nie można podać konkretnych przykładów anime progresywnych, ale wymienia się wśród nich m.in.
Furi kuri
, Mind Game, Meikyū monogatari czy
Wirtualną Lain
-
bishōjo
– jap. 'piękna dziewczyna'; anime, w którym ważną rolę odgrywają piękne dziewczyny,
-
bishōnen
– jap. 'piękny chłopak', np.
Tajemnica przeszłości
-
ecchi
– anime o podtekstach erotycznych, niewybrednym humorze erotycznym, aczkolwiek bez pokazywania stosunków płciowych, np.
Chobits
,
Green Green
-
hentai
– jap. 'zboczeniec' erotyczne i pornograficzne, w Japonii termin nie jest stosowany, a samo słowo jest odbierane negatywnie np. Chōjin densetsu Urotsukidōji
-
yaoi
– erotyczne bądź romantyczne anime
gejowskie
,
-
yuri
– erotyczne bądź romantyczne anime
lesbijskie
-
shōtacon
lub
shōtakon
– od shōtaro complex; erotyczne anime z młodymi chłopcami
-
lolicon
lub rorikon – od lolita complex; erotyczne anime z młodymi dziewczętami
-
josei
– jap. 'młoda kobieta'; anime przeznaczone dla młodych kobiet, rzadko spotykane,
-
mecha
– anime z wielkimi robotami lub
humanoidami
-
moe
– anime lub manga zawierające postaci bardzo zuchwałe lub słodkie np.
Lucky Star
-
seinen
– anime przeznaczone dla starszej młodzieży, np. V
-
sentai
,
super sentai
– jap. 'walcząca drużyna'; anime, które wśród głównych postaci zawiera drużynę superbohaterów
-
shōjo
– jap. 'młoda panienka' lub 'mała dziewczynka'; anime przeznaczone dla dziewczyn, np.
Kaichō wa Maid-sama!
-
shōnen
– jap. 'chłopiec'; anime przeznaczone dla chłopców, np.
Dragon Ball
,
Naruto
,
Bleach
-
mahō shōjo
(magical girls) – anime o nastoletnich bohaterkach, posiadających nadprzyrodzone moce. np
sailor moon
- mahō shōnen (magical boys) – odpowiednik mahō shōjo z chłopcami
-
shōjo-ai
– jap. 'dziewczęca miłość'; anime o romansach między żeńskimi postaciami, np.
Rewolucjonistka Utena
; termin nie obowiązuje w Japonii, utworzony został na Zachodzie na wzór shōnen-ai, aby odróżnić lesbijski romans od erotyki
-
shōnen-ai
(lub BL, boys love) – jap. 'chłopięca miłość'; anime o romansach między męskimi postaciami, np.
Gravitation
,
Ai no kusabi: Miłość na uwięzi
Niektóre anime powstają dla specjalnej grupy odbiorców, węższej nawet niż niektórych z podanych powyżej. Przykładowo, Initial D i éX-Driver skupiają się na wyścigach samochodowych i
tuningu
(swoiste odpowiedniki filmów w rodzaju
Szybkich i wściekłych
), Ashita no Jō opowiada o
boksie
, a Hanaukyō meido tai (Hanaukyō Maid Team) bazuje na fantasy o francuskich pokojówkach.
W roku
2006
National Child Exploitation Coordination Centre of Canada sklasyfikowało cały ogół anime jako
hentai
, niewłaściwie określając treści większości serii anime i mang. Skargi na zawartość artykułu i niewłaściwe sformułowania zmusiły NCECC do sprawdzenia owych sformułowań, ale nie jego zawartości. Obecnie dokument został usunięty.
Muzyka
Bardzo ważnym elementem anime jest
muzyka
.
Ścieżki dźwiękowe
do anime często tworzone są przez znanych muzyków,
kompozytorów
oraz gwiazdy muzyki. Seriale rozpoczynające się specyficzną czołówką (po angielsku opening) wykorzystują otwierającą piosenkę jako szybkie wprowadzenie do programu. Tło muzyczne wykorzystuje się, aby nadać odpowiednie tempo akcji.
Openingi zwykle odpowiadają tonowi, w jakim utrzymane jest dane anime i mają zachęcić widza do dalszego oglądania. Wykorzystane utwory oraz piosenka kończąca odcinek (ending) mogą stanowić komentarz do ogólnej fabuły całości lub wysuwać na pierwszy plan szczególnie ważny dla serialu element. Openingi i endingi (a także utwory w samym anime) nierzadko wykonywane są przez popularnych muzyków. Dodatkowo do niektórych anime wydawane są specjalne płyty z
seiyū
, nazywane image albumami. Pomimo użycia słowa image (obraz), płyty zawierają jedynie muzykę lub "wiadomości głosowe", w których to seiyū rozmawiają z publicznością lub mówią o samych sobie, co wywołuje u słuchacza wrażenie, że postać śpiewa. Innym rodzajem płyt są drama
CD
, na których znajdują się piosenki i opowiadane przez seiyū historie, niekoniecznie związane z głównym wątkiem danego anime.
Typy produkcji
Większość anime można podzielić na następujące kategorie:
-
filmy
, trafiające głównie do kin, charakteryzują się najwyższym budżetem, a co za tym idzie – najlepszą techniczną jakością. Niektóre filmy anime przynoszą olbrzymie dochody, np.
Akira
,
Ghost in the Shell
czy
Spirited Away: W krainie bogów
. Część anime prezentowanych jest jedynie na festiwalach filmowych (lub filmów animowanych); są one krótsze od zwykłych filmów, przykładami mogą być Fuyu no hi czy Mori no densetsu
Osamu Tezuki
. Innym typem produkcji są filmowe kompilacje, powstające z połączenia fragmentów serialu i zaprezentowane w kinach z różnych powodów.
-
seriale telewizyjne
, emitowane regularnie w
telewizji
. Większość odcinków trwa około dwudziestu trzech minut, które wraz z przerwą na reklamy zapełniają pół godziny czasu antenowego. Pełny sezon to dwadzieścia sześć odcinków, wiele tytułów liczy jednak połowę sezonu, czyli trzynaście epizodów. Większość seriali posiada opening i ending oraz tzw. eyecatche – bardzo krótkie scenki, często humorystyczne lub głupie, sygnalizujące początek lub koniec przerwy na reklamę. Eyecatche często pojawiają się w serialach, generalnie związane są z serią. Po endingu zazwyczaj pojawia się zapowiedź następnego odcinka.
-
OAV
(original animated video; czasami nazywane także OVA), porównywane z
miniserialami
. Mogą mieć dowolną ilość odcinków i długość; jednoodcinkowe OAV są szczególnie krótkie, zazwyczaj krótsze od filmu pełnometrażowego. Zazwyczaj wypuszczane bezpośrednio na
DVD
(dawniej
kasetach video
). Przeważnie są dobrej jakości technicznej, zbliżonej do filmów. Czasami pojawiają się w nich opening, ending i eyecatche.
Ilość odcinków serialu bądź OAV może być naprawdę bardzo duża. Częste w przypadku
shōnenów
i
shōjo
jest tworzenie długich serii, np.
Dragon Ball Z
liczył 291 odcinków, co wraz z pozostałymi dwiema seriami daje łącznie 508 odcinków; pięć serii
Czarodziejki z Księżyca
to 200 odcinków. Rekordzistami są jednak następujące tytuły (podana ilość odcinków obejmuje jedną serię):
-
Sazae-san
(
1969
-do dziś) – ponad 2000 odcinków (6200+ jeśli doliczyć podczęści, z których składa się cały odcinek).
-
Doraemon
(1973; 1979-2005; 2005-do dziś) – 1049 odcinków (najdłuższa seria); 26 odcinków (seria z 1973); 200+ odcinków (seria rozpoczęta w 2005 roku, emitowana do dziś).
-
Anpanman
(1988-do dziś) - ponad 1000 odcinków.
-
Bajki japońskie
(
1976
-
1994
) – 1471 odcinków.
- Hoka hoka kazoku (
1976
-
1982
) – 1428 odc.
- Kirin ashita no calendar (
1980
-
1984
) – 1306 odc.
- Sekai monoshiri ryoko (
1971
-
1974
) – 1006 odc.
Lista 10 obecnie emitowanych anime z największą liczbą odcinków
Nieznana jest dokładna liczba odcinków
Shin-chana
, który powstaje od
1992
roku – według niektórych źródeł serial liczy ponad dwa tysiące odcinków. Najbardziej obszernym
OAV
jest natomiast Ginga eiyū densetsu – w latach
1988
-
1997
wydano 110 dwudziestoczterominutowych odcinków.
Dystrybucja poza Japonią
Zainteresowanie anime
Zróżnicowanie gatunkowe powoduje, że anime znajduje wielu fanów, co pozwoliło na powstanie fandomu poza Japonią. W wielu krajach zachodnich japońskie animacje są bardzo opłacalne, podobnie jak wczesne zachodnie ich adaptacje, np. Tetsuwan Atomu.
Licencja
Poza Japonią anime wydawane są w odpowiedniej dla danego kraju formie. Nagrana zostaje między innymi
dubbingowana
ścieżka dialogowa, którą wstawia się w miejsce oryginalnych dialogów. Dystrybutor może edytować anime w taki sposób, aby zastąpić rzeczy niezrozumiałe dla widza spoza Japonii oraz potencjalnie nieodpowiednie bądź obraźliwe, nawet poprzez wycięcie lub przerobienie niektórych scen. W taki sposób Amerykanie
ocenzurowali
np.
Wojnę planet
czy
Teknomana
, aby nadawały się one na rynek amerykański. Proces ten był szczególnie intensywny dawniej, kiedy na zachodzie anime było jeszcze mało znane, ale obecnie dystrybutorzy coraz rzadziej decydują się na cenzurę, ze względu na coraz większe zapotrzebowanie rynku na anime w oryginalnej wersji. Na cenzurę dystrybutor decyduje się najczęściej ze względu na mocne sceny erotyczne w produkcjach dla starszych widzów. Jeśli anime jest przeznaczone dla dzieci, dystrybutor często decyduje się na wycięcie co brutalniejszych scen – w anime rany i obrażenia są naturalnym następstwem przemocy.
Dystrybucja anime w Polsce
W polskich kanałach telewizyjnych emitowane są głównie anime dla dzieci lub młodszej młodzieży, które czasem poddane cenzurze przez Amerykanów lub Brytyjczyków. Niektórych przypadkach następowało amerykanizowane serii i najczęściej dotyczyła ona imion (np. Satoshi, główny bohater Pokémonów, w Polsce ma imię z angielskiego dubbingu –
Ash
, rodzice
Shin-chana
natomiast nazywali się Harry i Mitsy, podczas gdy w oryginalnej wersji - Hiroshi i Misae).
Anime regularnie emitowane są przez stację telewizyjną
Polsat
,
Jetix
,
TV 4
i
Cartoon Network
, seriale dla starszych widzów oglądać można na kodowanych kanałach
Hyper
i
Canal+
. Dystrybucja kinowa również jest ograniczona, w ciągu ostatnich lat do kin weszło zaledwie kilka anime. Były to głównie filmy bazujące na
Pokémonach
i
Dragon Ballu
, a także filmy
Hayao Miyazakiego
–
Księżniczka mononoke
,
Spirited Away: W krainie bogów
i
Ruchomy zamek Hauru
. Księżniczkę Mononoke wydano jedynie w wersji z
amerykańskim
dubbingiem i polskim lektorem, pozostałe dwa filmy zostały zdubbingowane na język polski.
Fansuby
Mimo że jest to pogwałceniem
praw autorskich
wielu krajów, niektórzy fani oglądają
fansuby
(nagrania serii lub filmów ze stworzonymi przez fanów napisami). Oglądanie oryginalnych japońskich wersji z napisami, niekoniecznie fansubów, jest formą preferowaną przez wielu entuzjastów. Etyczny aspekt tworzenia, dystrybuowania i oglądania fansubów jest przedmiotem wielu dyskusji i kontrowersji.
Kontrowersje
Czasami pojawiają się kontrowersje dotyczące zakresu definicji słowa anime. Wynikają one stąd, że w odniesieniu do anime panuje wiele
stereotypów
. Z anime kojarzone są np. duże oczy postaci, pozwalające łatwo wyrażać ich odczucia, smukłe sylwetki, a także często szczegółowe tła. Dlatego też wiele osób nie chce wierzyć, że niektóre filmy animowane (jak np.
Pszczółka Maja
) zostały wyprodukowane w
Japonii
. Z tego powodu słowo anime może być używane w trzech znaczeniach:
- do określenia wszystkich filmów animowanych – znaczenie to stosowane jest jedynie przez Japończyków,
- do określenia japońskich filmów animowanych – to definicja najbardziej rozpowszechniona poza Japonią,
- do określenia filmów animowanych (niezależnie od kraju produkcji) nawiązujących do stereotypów związanych z japońskim komiksem i animacją.
Ze względu na to, że bez trudu można znaleźć produkcje anime nie pasujące do stereotypów, trzecia definicja nie może być uznana za dominującą, może jedynie pełnić rolę pomocniczą. Animowane produkcje czerpiące z anime bądź produkowane w takim stylu potocznie określa się terminem
amerime
, a należą do nich np.
Odlotowe agentki
.
Amerime
to także japońska wersja amerykańskiej bajki, jak np.
Demashita! Powerpuff Girls Z
– japońska wersja przygód
atomówek
w konwencji
mahō shōjo
.
Popularność anime w Japonii
We wrześniu
2005
r. japoński kanał TV Asahi przeprowadził ogólnokrajową
ankietę
pisemną oraz internetową[5], w której pytał Japończyków o ulubione seriale animowane (w grupie wiekowej: nastolatków, 20-latków, 30-, 40-, 50-, 60-latków i starszych). Ankieta nie ograniczała się jedynie do filmów japońskich, jednak, jak się okazało, z tytułów niejapońskich na listę trafili jedynie
Tom i Jerry
. Wyniki ankiety zostały wyemitowane w specjalnym programie nadanym
23 września
. Wyniki ankiety internetowej były nieco inne, najwięcej głosów zebrała seria
Fullmetal Alchemist
, która w ogólnokrajowej ankiecie znalazła się na 20. miejscu. Prawdopodobnie zadecydował o tym inny profil
demograficzny
głosujących.
Przypisy
Źródła
- Sandra Buckley: The Encyclopedia of Contemporary Japanese Culture, Taylor and Francis,
2009
Zobacz też
Terminologia
Licencja i dystrybucja
Linki zewnętrzne
- recenzje
-
Azunime
– recenzje anime i kina azjatyckiego, galeria i słownik anime, katalog stron
-
Tanuki Anime
– recenzje anime