Aleksander Głowacki |
| Prus |
Prus
|
|
Rodzina
|
Głowacki
|
Rodzice | Antoni Głowacki Apolonia Trembińska |
Małżeństwo | Oktawia Trembińska |
Bolesław Prus, właściwie Aleksander Głowacki
herbu
Prus
(ur.
20 sierpnia
1847
w
Hrubieszowie
, zm.
19 maja
1912
w
Warszawie
) – polski
pisarz
, prozaik, nowelista i
publicysta
okresu
pozytywizmu
, współtwórca polskiego
realizmu
,
kronikarz
Warszawy
,
myśliciel
i popularyzator wiedzy, działacz społeczny, propagator turystyki pieszej i rowerowej.
Życiorys
Dzieciństwo i młodość
Urodził się 20 sierpnia 1847 roku o godzinie 23:00[1] w
Hrubieszowie
na Lubelszczyźnie, w rodzinie Antoniego Głowackiego, dworskiego ekonoma o
szlacheckich
korzeniach (swój późniejszy pseudonim literacki Aleksander Głowacki zaczerpnął z nazwy rodowego herbu
Prus I
), oraz Apolonii z Trembińskich. Osierocony w wieku 3 lat przez matkę, a w wieku lat 9 przez ojca, przeszedł pod opiekę babki Marcjanny Trembińskiej mieszkającej w
Puławach
. Po jej śmierci zamieszkał u ciotki Domiceli z Trembińskich Olszewskiej w
Lublinie
, gdzie uczęszczał do Powiatowej Szkoły Realnej (przez 4 lata od roku
1857
). Następnie znalazł się w
Siedlcach
(
1861
) pod opieką starszego o 13 lat brata
Leona Głowackiego
, pracującego jako nauczyciel historii. Wraz z bratem przeprowadził się w
1862
roku do
Kielc
, gdzie rozpoczął naukę w gimnazjum.
Dom w którym urodził się B.Prus. Obecnie plebania pobliskiego kościoła
Tablica na domu w którym urodził się B.Prus
Pod wpływem starszego brata Leona, działacza frakcji "
Czerwonych
", Aleksander Głowacki w roku
1863
, mając 16 lat, przerwał naukę w gimnazjum i wziął udział w
powstaniu styczniowym
.
1 września
został ranny podczas potyczki we wsi
Białki
, oddalonej o 4 km od Siedlec. Dostał się do rosyjskiej niewoli, jednak ze względu na młody wiek oraz dzięki wstawiennictwu ciotki, po wyjściu ze szpitala pozwolono mu wrócić do Lublina i zamieszkać z rodziną.
10 stycznia
1864
roku opublikowano w "Kurierze Niedzielnym" jego wiersz Do Pegaza, podpisany pseudonimem Jan w Oleju[2].
20 stycznia
1864 roku Głowacki został aresztowany za udział w powstaniu. Od stycznia do kwietnia przebywał w więzieniu na Zamku Lubelskim oraz w budynku koszar (dzisiaj gmach Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego). Sąd wojskowy pozbawił go szlachectwa, a także oddał pod opiekę wuja Klemensa Olszewskiego, gdyż opiekujący się dotychczas młodszym bratem Leon Głowacki cierpiał na nieuleczalną chorobę psychiczną. Po zwolnieniu z więzienia Aleksander kontynuował naukę w lubelskim gimnazjum, które ukończył ostatecznie
30 czerwca
1866
roku z wynikiem celującym. Interesowały go studia w
Petersburgu
, na które nie mógł sobie jednak pozwolić z powodów finansowych. Tak więc w październiku wstąpił do
Szkoły Głównej w Warszawie
na Wydział Matematyczno-Fizyczny. W
Warszawie
, zdany na własne siły, zarabiał na studia jako
guwerner
i korepetytor, co nie przynosiło jednak znacznych zysków. W wolnych chwilach pisywał listy do "Kuriera Świątecznego", które wciąż podpisywał pseudonimem Jan w Oleju. Trudności materialne sprawiły, że będąc na trzecim roku zmuszony był przerwać studia (
1869
). Następnie przeniósł się do Puław, gdzie podjął naukę na Wydziale Leśnym
Instytutu Gospodarstwa Wiejskiego i Leśnictwa
, jednak już we wrześniu
1870
roku wrócił do Warszawy, gdyż popadł w konflikt z jednym z rosyjskich profesorów.
Próbował różnych zawodów, dzięki którym mógłby zarobić na życie; był m.in. fotografikiem, ulicznym mówcą, ślusarzem w fabryce
Lilpopa i Raua
. W roku
1871
przetłumaczył i napisał streszczenie dzieła angielskiego filozofa
Johna Stuarta Milla
Logika. Po raz pierwszy spróbował też sił jako dziennikarz.
Dziennikarstwo i beletrystyka
Za debiut prasowy Aleksandra Głowackiego uważa się zamieszczony w 22. numerze czasopisma "Opiekun domowy" z
29 maja
1872
roku artykuł społeczny Nasze grzechy. Tego samego roku w czasopiśmie "
Niwa
" opublikowany został jego pierwszy artykuł popularnonaukowy O elektryczności. Na łamach "Opiekuna domowego" w 1872 roku ukazywały się też felietony Głowackiego Listy ze starego obozu, które autor po raz pierwszy podpisał pseudonimem Bolesław Prus. Aleksander Głowacki postanowił bowiem wówczas używać prawdziwego nazwiska do podpisywania jedynie poważnych artykułów.
Głowacki rozpoczął również współpracę z satyrycznymi pismami "Mucha" (od
1873
roku) i "Kolce" (od
1874
roku), dla których pisał prześmiewcze Szkice społeczne i liczne
humoreski
(najbardziej znane z nich to Kłopoty babuni oraz To i owo). Także w "Niwie" ukazywał się jego stały felieton Sprawy bieżące. Wszystkie publikacje zamieszczane w tych gazetach, ze względu na rozrywkowy charakter artykułów, autor podpisywał nazwiskiem Prus.
Również w roku 1874 Głowacki związał się z "
Kurierem Warszawskim
", na łamach którego ukazała się seria siedmiu utworów z cyklu Szkice warszawskie. Ta sama gazeta od roku
1875
zaczęła zamieszczać Kartki z podróży (felietony i reportaże pisane podczas licznych wędrówek reporterskich po kraju) oraz Kronikę tygodniową, która wówczas przyniosła Prusowi największą popularność. W artykułach tych poruszał on sprawy polityczne, społeczne i moralne, przyciągając czytelników trafnymi spostrzeżeniami oraz odważnymi polemikami.
Kariera felietonisty w kilku czasopismach, którą początkowo traktował drugorzędnie (miał stałą pracę kasjera w banku), przyniosła Prusowi znaczne dochody i czasowo zapewniła stabilizację finansową. Pozwoliło mu to na zrealizowanie planów małżeńskich.
14 stycznia
1875
roku Aleksander Głowacki w lubelskim kościele pw. Ducha Świętego wziął ślub z Oktawią Trembińską, daleką kuzynką ze strony matki. Żona czuwała od tego czasu nad jego zdrowiem (Prus cierpiał na
agorafobię
). Para nigdy nie doczekała się własnego potomstwa, natomiast ich przybrany syn Emil w wieku 18 lat popełnił samobójstwo z powodu nieszczęśliwej miłości.
W
1876
roku Prus rozpoczął współpracę z czasopismem "Ateneum" (do którego pisał głównie Kroniki miesięczne), natomiast w
1877
z tygodnikiem "Nowiny". W
1882
objął redakcję tej gazety. Na jej łamach zamieścił m.in. kontrowersyjny dokument Szkic programu w warunkach obecnego rozwoju społeczeństwa. W tym samym czasie rozwijała się coraz bardziej jego działalność
beletrystyczna
. W roku
1879
Prus wkroczył w dojrzały okres swojej twórczości nowelistycznej, który trwał aż do roku
1885
. Nigdy nie porzucił jednak dziennikarstwa. W
1881
roku związał się z "
Tygodnikiem Ilustrowanym
", a w
1887
z "Kurierem Codziennym". Większość jego
opowiadań
,
nowel
, a później
powieści
była po raz pierwszy publikowana na łamach gazet, z którymi współpracował.
Gdy w roku
1883
prowadzone przez Prusa czasopismo "Nowiny" upadło, pisarza znowu dotknęły problemy finansowe. Poświęcił się on wówczas głównie pracy nad powieściami. Prus nawiązał również stałą współpracę z wydawanym w Petersburgu polskim tygodnikiem "Kraj", dla którego pisał Korespondencję z Warszawy. W
1885
roku Prus poznał znanego malarza
Stanisława Witkiewicza
, który był wówczas współredaktorem czasopisma "Wędrowiec". Dzięki znajomości z Witkiewiczem, Prus przez krótki czas związany był z "Wędrowcem", na łamach którego opublikował kilka nowel i opowiadań oraz pierwszą w literaturze polskiej powieść naturalistyczną – Placówkę.
Życie prywatne
W 1882 roku Prus po raz pierwszy wyjechał na wczasy do
uzdrowiskowej
miejscowości
Nałęczów
. Od tamtej pory miasteczko to stało się jego ulubionym miejscem wypoczynku, które odwiedzał przez kolejne 30 lat, czyli do swojej śmierci. Dziś w Nałęczowie znajduje się
muzeum
Bolesława Prusa, które stanowi jedną z części Pałacu
Małachowskich
.
W
1892
roku wystąpił w charakterze świadka na ślubie
Stefana Żeromskiego
z Oktawią Rodkiewiczową. Prus był zaprzyjaźniony z młodą parą, którą poznał podczas jednego z wyjazdów do Nałęczowa; opiekował się także początkującym pisarzem.
W roku
1895
Prus odbył swoją jedyną podróż zagraniczną do
Niemiec
,
Szwajcarii
i
Francji
. Pisarz odwiedził m.in.
Berlin
,
Drezno
,
Karlsbad
,
Raperswil
(gdzie spotkał się z Żeromskimi) i
Paryż
.
Ostatnie lata
Portret Bolesława Prusa z pierwszego wydania
Lalki
Pod koniec życia, dzięki ożywionej działalności publicystycznej (głównie w latach
1904
–
1905
) Prus stał się wielkim autorytetem w oczach opinii publicznej. Postrzegano go jako wzorowego reprezentanta postawy zgodnej z założeniami
pracy organicznej
i
utylitaryzmu
. Do końca życia pisarz chętnie brał udział w akcjach społecznych i obejmował patronat wielu inicjatyw oraz przedsięwzięć. Został opiekunem sierot z Towarzystwa Dobroczynności, brał udział w spółce zakładającej Seminarium dla Nauczycieli Ludowych w
Ursynowie
, był prezesem Stowarzyszenia Kursów dla Analfabetów Dorosłych. W swoim testamencie ufundował stypendia dla utalentowanych dzieci pochodzących z ubogich wiejskich rodzin. Księgozbiór zapisał Towarzystwu Biblioteki Publicznej w Warszawie. W ostatnim okresie życia (na pewno w roku
1911
) przyjeżdżał na wypoczynek do
Milanówka
.
Zmarł na atak serca w wieku 64 lat. Jego pogrzeb, który odbył się
22 maja
1912
roku, zgromadził tłumy wielbicieli talentu pisarza i przerodził się w wielką manifestację mieszkańców Warszawy. Prus został pochowany na cmentarzu na
Powązkach
, gdzie na pomniku, wykonanym przez
Stanisława Jackowskiego
, znajduje się napis "Serce serc".
Twórczość
Twórczość prozatorska Bolesława Prusa należy do największych osiągnięć literatury polskiej. Najbliższa jest pracom takich pisarzy jak
Karol Dickens
i
Anton Czechow
.
Tematem jego wczesnej twórczości było przedstawienie krzywdy społecznej skontrastowanej z jałowością życia zamkniętego w swoim świecie ziemiaństwa (Dusze w niewoli, Anielka).
W tym czasie Prus był świadkiem tragedii losów ludzkich i niesprawiedliwości społecznej, spowodowanych w znacznej części zderzeniem z wczesnokapitalistyczną gospodarką (Powracająca fala). Zachodzące zjawiska społeczno-gospodarce Prus poddawał w swojej twórczości analizie i ocenie.
Jego pierwszą dużą powieścią była
Placówka
(
1885
–
1886
) – ukazująca się początkowo na łamach czasopisma "Wędrowiec". Następnie powstała jego epicka panorama ówczesnej Warszawy z lat
1878
–
1879
– powieść
Lalka
(
1887
–
1889
w "Kurierze Codziennym", wydanie książkowe
1890
). Prus napisał także powieść społeczno-obyczajową Emancypantki (1890–
1893
w "Kurierze Codziennym", wydanie książkowe
1894
). W swojej jedynej powieści historycznej
Faraon
(
1895
–
1896
w "Tygodniku Ilustrowanym", wydanie książkowe
1897
) przedstawił, na tle fragmentu historii starożytnego Egiptu, mechanizmy władzy, państwa i społeczeństwa. Następnie w roku
1909
wydał jeszcze jedną powieść Dzieci (
1908
w "Tygodniku Ilustrowanym", wydanie książkowe
1909
), w której poddał krytyce
rewolucję rosyjską 1905 roku
. Śmierć pisarza przerwała prace nad ostatnią, niedokończoną powieścią Przemiany (
1911
–
1912
w "Tygodniku Ilustrowanym").
W latach
1953
–
1970
ukazało się w 20 tomach wydanie Kronik.
Dzieła
Nowele i opowiadania
Powieści
- Dusze w niewoli (debiut powieściowy Prusa; wyd. książkowe 1877)
- Anielka (jako Chybiona powieść w 1880; ostateczna wersja w 1885; zaliczana często do opowiadań)
-
Placówka
(wyd. książkowe 1886)
-
Lalka
(wyd. książkowe 1890)
-
Emancypantki
(wyd. książkowe 1894)
-
Faraon
(wyd. książkowe 1897)
- Dzieci (wyd. książkowe 1909)
Przypisy
Linki zewnętrzne