Eduard Szewardnadze (
gruz.
ედუარდ შევარდნაძე,
ros.
Эдуа́рд Шевардна́дзе; ur.
25 stycznia
1928
) –
gruziński
polityk, minister spraw zagranicznych
ZSRR
za rządów
Michała Gorbaczowa
(
1985
-
1990
), prezydent
Gruzji
od
1995
do
23 listopada
2003
, gdy ustąpił po nieudanej próbie sfałszowania wyniku wyborów.
Kariera w czasach ZSRR
Szewardnadze w wieku 18 lat został instruktorem
komsomołu
i dwa lata później wstąpił do
partii komunistycznej
. W
1959
został członkiem Rady Najwyższej
Gruzińskiej Socjalistycznej Republiki Radzieckiej
, w
1965
został ministrem porządku publicznego Gruzińskiej SRR, a w
1968
spraw wewnętrznych i generałem milicji. Zasłynął wtedy walką z korupcją, doprowadzając do skazania wielu urzędników. W
1972
zastąpił na stanowisku I Sekretarza KC Komunistycznej Partii Gruzji skompromitowanego w aferach korupcyjnych Wasyla Mżawanadze. Na tym stanowisku kontynuował walkę ze skorumpowanymi urzędnikami, lecz także z dysydentami. W
1976
został członkiem Komitetu Centralnego, a w
1978
Biura Politycznego
KC KPZR. W
1985
został ministrem spraw zagranicznych ZSRR, dołączając do grona względnie młodych reformatorów skupionego wokół Gorbaczowa. Odegrał bardzo ważną rolę w upadku imperium sowieckiego, odmawiając pomocy
komunistycznym
reżimom w Europie Środkowej i umożliwiając tym samym demokratyczną i pokojową kontrrewolucję. W
1987
r. wyraził w imieniu ZSRR wstępną zgodę na zjednoczenie państw niemieckich,
RFN
i
NRD
. Pod koniec
lat 80.
jego droga rozeszła się z Gorbaczowem, który dążył do zachowania
socjalizmu
i ZSRR. W
1990
- na parę miesięcy przed nieudanym komunistycznym
puczem
w Moskwie - przewidując nadchodzący wstrząs polityczny, podał się do dymisji. Swoją rezygnację określił jako protest przeciwko "rodzącej się dyktatury". W lutym
1991
powrócił na krótki czas na stanowisko, po czym podał się do dymisji razem z Gorbaczowem, po formalnym rozwiązaniu Związku Sowieckiego.
Prezydentura Gruzji
Pierwszym prezydentem nowo niepodległej Gruzji został
Zwiad Gamsachurdia
(syn słynnego pisarza gruzińskiego,
Konstantyna Gamsachurdii
), dysydent więziony przez Szewardnadze w
latach 70
. Został on jednak obalony w wyniku puczu w styczniu
1992
i musiał zbiec do
republiki Czeczenii
. Władzę przejął Szewardnadze, który w
1995
został wybrany na prezydenta większością 70% głosów. W
2000
zdołał zapewnić sobie drugą kadencję fałszując wynik wyborów. Szewardnadze przeżył dwie próby zamachów na swe życie (w
1995
i
1998
). Za jego prezydentury, na tle terytorialno-nacjonalistycznym oraz w wyniku licznych prowokacji ze strony Gruzji, wybuchł konflikt wojenny na terenie Abchazji, który doprowadził do utraty kontroli nad
Abchazją
i później
Osetią Południową
oraz silnych tendencji separatystycznych w
Adżarii
. Wkroczenie wojsk Gossowietu Gruzji na teren Abchazji spowodowało śmierć 10 tys. ludzi, a 280 tys. uchodźców gruzińskich uniemożliwiła powrót do domów.
By przeciwstawić się rosyjskim wpływom, Szewardnadze obrał kurs prozachodni, nastawiając się na współpracę z
USA
i strategiczne partnerstwo z
NATO
i
UE
.
Szewardnadze cieszył się reputacją zaciekłego wroga korupcji, bardzo w kraju rozpowszechnionej. Zdymisjonował i doprowadził do umieszczenia w zakładach karnych setek oficieli. Jednakże nigdy nie udało mu się całkowicie wyplenić tego zjawiska.
Odejście z życia politycznego
2 listopada
odbyły się w Gruzji wybory parlamentarne, których wynik został sfałszowany przez rząd. Doprowadziło to do masowych protestów w
Tbilisi
i całym kraju. Na inauguracyjnej sesji nowego parlamentu
21 listopada
, protestujący wtargnęli na posiedzenie, zmuszając prezydenta do opuszczenia sali. Szewardnadze wprowadził stan wyjątkowy i początkowo odmawiał ustąpienia, ostatecznie jednak zgodził się to uczynić po spotkaniu z liderami opozycji oraz konsultacjach z ministrami spraw zagranicznych
USA
–
Collinem Powellem
i Rosji –
Igorem Iwanowem
. Krok ten został entuzjastycznie przyjęty przez społeczeństwo, zaś całe zdarzenie nazwano
rewolucją róż
przez analogię do
portugalskiej
rewolucji goździków
.
Na język polski została przetłumaczona autobiografia Szewardnadzego, Przyszłość należy do wolności, tł. Krystyna Damm, Warszawa 1992.
Życie prywatne
Od 2004 r. jest wdowcem. Jego żoną od
1951
roku była
Nanuli Cagareiszwili
, z którą ma syna i córkę. Razem doczekali się pięciorga wnucząt.