Kotowate, koty (Felidae) – rodzina
ssaków
z rzędu
drapieżnych
(Carnivora).
Charakterystyka
Zwierzęta o uzębieniu tnąco-kruszącym, z silnie rozwiniętymi kłami i łamaczami. Dobrze wykształcone
zmysły
, zwłaszcza
wzroku
i
słuchu
. Głowa zaokrąglona, ciało wydłużone, pysk krótki, najczęściej długi ogon. Kończyny przednie pięciopalczaste, z
chowanymi pazurami
(poza
gepardem
). Kończyny tylne czteropalczaste. Owłosienie miękkie, zazwyczaj równomierne (wyjątkiem samiec lwa), ubarwienie zmienne, często w plamy, pręgi lub cętki.
Siatkówka
oczu kotowatych jest niezwykle czuła dzięki warstwie guaninowej powodującej charakterystyczne "świecenie oczu" pod wpływem światła.
Zamieszkują wszystkie
strefy klimatyczne
. Występują na wszystkich kontynentach poza
Australią
(brak rodzimych kotowatych, występuje tam jednak
kot domowy
) i
Antarktydą
. Zależnie od gatunku prowadzą nocny lub dzienny tryb życia, wspinają się na drzewa, niektóre bardzo szybko biegają (
gepard
), inne polują z zasadzki. Żyją przeważnie samotnie, znacznie rzadziej w grupach rodzinnych lub niewielkich
stadach
. Rozmnażają się 1–2 razy w roku, młode przychodzą na świat ślepe.
Większość kotowatych ma 38 (19 par)
chromosomów
, z wyjątkiem kilku gatunków południowoamerykańskich, u których liczba chromosomów 2n=36[1].
W Polsce żyją dwa gatunki z rodziny kotów:
ryś
i
żbik
(nie licząc najpopularniejszego kota domowego).
Wielkie i małe koty
Wielkie koty (Pantherinae) nie mogą mruczeć, są za to w stanie ryczeć. Wiąże się to z budową
kości gnykowych
u podstawy języka. U tych dużych kotów kość o nazwie epihyoideum została w toku ewolucji zastąpiona cienkim więzadłem, łączącym luźno
język
i
krtań
z podstawą czaszki.
Źrenica
dużych kotów jest okrągła.
Małe koty (Felinae), jak kot domowy i inne koty z rodzaju Felis oraz większość niewielkich kotowatych, mają rozbudowane kości gnykowe i wydają pomruki, a ich źrenice są pionowe. Czasami wyróżniana jest jeszcze podrodzina gepardów (Acinonychinae) na podstawie bardzo charakterystycznych i unikalnych wśród kotowatych cech. Niedawno przeprowadzone badania genetyczne udowodniły jednak, że gepard jest silnie zmodyfikowanym przedstawicielem Felininae, a jego najbliższymi krewniakami są
puma
i
jaguarundi
[].
Historia ewolucyjna
Lwy – jedyne kotowate żyjące w stadzie
Historia
ewolucyjna
kotów sięga końca
eocenu
. Wywodzą się prawdopodobnie z jednej z gałęzi
łaszowatych
(Viverridae). Do dziś niektórzy przedstawiciele tej rodziny, jak np.
żenety
lub
fossa
, wykazują wiele cech wspólnych z kotowatymi. Może to być przykład
konwergencji
ewolucyjnej lub też spadek po wspólnym przodku. Pierwsze prawdziwe kotowate pojawiły się w
oligocenie
. Najstarszy opisany kot to pochodzący z
oligocenu
Proailurus lemanensis
odkryty w Europie. Był to niewielki drapieżnik, prowadzący tryb życia prawdopodobnie zbliżony do dzisiejszego
margaja
. Wiele czasu spędzał na drzewach, gdzie zdobywał pokarm i ukrywał się przed większymi drapieżnikami. Od późniejszych kotowatych różni się wyraźnie częściowo stopochodnymi łapami tylnymi, dłuższym pyskiem i większą ilością zębów policzkowych. Następnym kotem był
Pseudaelurus
, który zróżnicował się na co najmniej kilkanaście gatunków i prawdopodobnie dał początek wszystkim późniejszym gałęziom kotowatych. Pseudaelurus dał początek dwóm najważniejszym grupom kotowatych, szablastozębnym
machajrodontom
(Machairodontinae) oraz stożkozębnym felininom (Felinae). Wśród tych ostatnich wyodrębniła się potem jeszcze jedna gałąź – panterininy (Pantheriinae), do których zalicza się potocznie duże kotowate.
Badania genetyczne wykazały, że
ostatni wspólny przodek
żyjących dziś gatunków kotów żył około 10,8 miliona lat temu. Rodzaj ten rozprzestrzenił się z Europy na tereny Azji, Ameryki Północnej i prawdopodobnie Afryki. Podrodzina Pantherinae wyodrębniła się około 6,4 miliona lat temu[2] z kolei rodzaj
Panthera
pojawił się około 3,8 miliona lat temu[3]. Aż 60% dzisiejszych gatunków kotowatych wyodrębniło się w ciągu ostatniego miliona lat[4].
Systematyka
Do kotowatych zalicza się 37 gatunków, z czego 16 jest zagrożonych wyginięciem[5]
- Podrodzina Felinae G. Fischer, 1817
- Podrodzina Pantherinae Pocock, 1917
- Podrodzina †Machairodontinae -
machajrodonty
Zobacz też
Przypisy
- ↑
Strona University of California, San Diego
- ↑ Johnson, W.E., Eizirik, E., Pecon-Slattery, J., Murphy, W.J., Antunes, A., Teeling, E. & O'Brien, S.J.. The Late Miocene radiation of modern Felidae: A genetic assessment.. „
Science
”. 311, ss. 73–77 (2006).
doi:10.1126/science.1122277
(
ang.
).
- ↑ Turner A (1987) New fossil carnivore remains from the Sterkfontein hominid site (Mammalia: Carnivora). Ann Transvall Mus 34:319–347
- ↑
Cats Climb New family Tree
. National Geographic News, January 11, 2006. [dostęp 2006-07-15].
- ↑ "Wielkie koty" praca zbiorowa Elipsa Warszawa 1992
Bibliografia
- Wilson Don E. & Reeder DeeAnn M. (red.)
Felidae.
w: Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3.) [on-line]. Johns Hopkins University Press, 2005. (
ang.
) [dostęp 22 stycznia 2009]