Maria Salomea[1] Skłodowska-Curie[2] (ur.
7 listopada
1867
r. w
Warszawie
, zm.
4 lipca
1934
r. w
Passy
) –
fizyk
i
chemik
polskiego pochodzenia. Większość życia spędziła we
Francji
, tam też rozwinęła swoją karierę naukową. Prekursorka nowej gałęzi chemii –
radiochemii
. Do jej dokonań należą: opracowanie teorii
promieniotwórczości
, technik rozdzielania
izotopów
promieniotwórczych oraz odkrycie dwóch nowych
pierwiastków
–
radu
i
polonu
. Pod jej osobistym kierunkiem prowadzono też pierwsze badania nad leczeniem
raka
za pomocą promieniotwórczości. Dwukrotnie wyróżniona
Nagrodą Nobla
za osiągnięcia naukowe, po raz pierwszy w
1903
z fizyki wraz z mężem i
Henrim Becquerelem
za badania nad odkrytym przez Becquerela zjawiskiem promieniotwórczości, po raz drugi w
1911
z chemii za wydzielenie czystego radu. Do dziś pozostaje jedyną kobietą, która tę nagrodę otrzymała dwukrotnie, a także jedynym uczonym w historii uhonorowanym Nagrodą Nobla w dwóch różnych dziedzinach nauk przyrodniczych[3].
Żona
Pierre'a Curie
, matka
Eve Curie
i
Irène Joliot-Curie
.
Życiorys
Drzewo genealogiczne
Dzieciństwo i młodość w Polsce
Maria Skłodowska urodziła się jako piąte dziecko w znanej rodzinie nauczycielskiej, wywodzącej się z drobnej
szlachty
. Jej rodzina miała prawo do posługiwania się herbem
Dołęga
. Jej dziadek
Józef Skłodowski
był szanowanym lubelskim pedagogiem. Ojciec Władysław Skłodowski był nauczycielem
matematyki
i
fizyki
oraz dyrektorem kolejno dwóch warszawskich gimnazjów męskich, prowadził również w domu stancję dla chłopców. Matka zaś, Bronisława Boguska, była dyrektorką prestiżowej warszawskiej pensji dla dziewcząt z dobrych domów. Chorowała na
gruźlicę
i zmarła, gdy Maria Skłodowska-Curie miała 11 lat. Ojciec był
ateistą
, matka zaś głęboko wierzącą katoliczką[4].
Gdy miała 10 lat, Maria Skłodowska rozpoczęła naukę na pensji dla dziewcząt, którą wcześniej prowadziła jej matka, gdy była jeszcze zdrowa; następnie kształciła się w gimnazjum dla dziewcząt, które ukończyła 12 czerwca
1882
r otrzymując złoty medal. Kolejny rok spędziła dość beztrosko na
wsi
u
ziemiańskiej
rodziny jej ojca, a następnie przy boku ojca w Warszawie, gdzie trudniła się okazjonalnym udzielaniem korepetycji.
Krakowskie Przedmieście 66, Warszawa. Tu mieściło się
Muzeum Przemysłu i Rolnictwa
, w którym Skłodowska prowadziła pierwsze swe prace naukowe.
W tym czasie zawarła ze swoją starszą siostrą Bronisławą umowę, że będzie ją wspierać finansowo w trakcie jej studiów medycznych w
Paryżu
, w zamian za podobne wsparcie za 2 lata[5]. W związku z tym została guwernantką najpierw w prawniczej rodzinie z
Krakowa
, a następnie u ziemiańskiej rodziny Żórawskich, krewnych jej ojca, z którą to rodziną związała się na 2 lata. W trakcie pracy u rodziny Żórawskich zakochała się z wzajemnością w
Kazimierzu Żórawskim
, przyszłym wybitnym matematyku, jednak jego rodzice stanowczo odrzucili pomysł ślubu ich syna z ubogą krewną, a sam Kazimierz nie potrafił się im przeciwstawić, co skończyło się dla Marii Skłodowskiej utratą pracy[6]. Maria Skłodowska znalazła pracę u rodziny Fuchsów w
Sopocie
, gdzie spędziła kolejny rok, stale wspierając finansowo siostrę Bronisławę.
Na początku
1890
r., zgodnie z wcześniejszą umową, Bronisława, która kilka miesięcy wcześniej poślubiła
Kazimierza Dłuskiego
, zaprosiła ją do swojego paryskiego mieszkania, oferując wikt i opierunek. Marii Skłodowskiej nie było jednak stać na czesne, poza tym liczyła wciąż na ślub z Kazimierzem Żórawskim, z którym widywała się w Warszawie. Z obu względów wróciła do ojca, u którego przebywała do jesieni
1891
r., dorabiając sobie korepetycjami. Wreszcie, po ustawicznych naleganiach siostry i otrzymaniu listu od Kazimierza, w którym stanowczo z nią zerwał, zdecydowała się w październiku tego roku na wyjazd do Francji[7].
Studia na Sorbonie
W Paryżu w
1891
r. Maria Skłodowska zdała jako pierwsza kobieta w historii egzaminy wstępne na wydział fizyki i chemii
Sorbony
. W dzień studiowała, a wieczorami pracowała jako korepetytorka, z trudem zarabiając na utrzymanie. W
1893
r. uzyskała
licencjat
z fizyki i zaczęła pracować jako laborantka w przemysłowym laboratorium zakładów Lippmana. W tym czasie dalej studiowała na Sorbonie, uzyskując drugi licencjat z matematyki w
1894
r.
Rad i polon
Również w 1894 r. poznała swojego przyszłego męża, Francuza
Pierre'a (Piotra) Curie
, który był w tym czasie
doktorantem
w laboratorium
Becquerela
. Po zrobieniu
doktoratu
przez Pierre'a Curie, Maria Skłodowska poślubiła go w
1895
r.
Pierre Curie zarekomendował Marię Skłodowską H. Becquerelowi, który zaproponował jej podjęcie studiów doktoranckich pod jego opieką. Becquerel zaproponował jej pozornie mało atrakcyjny i pracochłonny temat zbadania, dlaczego radioaktywność niektórych rodzajów
rudy
uranowej
jest znacznie wyższa, niż wynikałoby to z udziału w niej czystego uranu.
Maria Skłodowska, początkowo z pomocą robiącego licencjat młodego chemika
André-Louis Debierne
'a, rozpoczęła żmudną pracę rozdzielania rudy uranowej na pojedyncze związki chemiczne i poszukiwanie związku powodującego jej wysoką radioaktywność. Do zespołu tego dołączył później Pierre Curie. Badania te po 4 latach doprowadziły do odkrycia najpierw polonu, następnie dużo bardziej radioaktywnego radu, a także do wyjaśnienia prawdopodobnych przyczyn zjawiska radioaktywności jako efektu rozpadu
jąder atomów
. W
1903
r. Maria Skłodowska-Curie jako pierwsza kobieta w historii otrzymała stopień doktora fizyki i w tym samym roku przyznano jej też Nagrodę Nobla.
Laboratorium w Sorbonie
Po otrzymaniu Nagrody Nobla Maria i Pierre Curie stali się nagle bardzo sławni. Pierre'owi Curie władze Sorbony przyznały stanowisko profesora i zezwoliły na założenie własnego laboratorium, w którym Maria Skłodowska-Curie została kierownikiem badań. W tym też czasie urodziła dwie córki
Eve
i
Irène
.
19 kwietnia
1906
r. Pierre Curie zginął, przejechany przez konny wóz ciężarowy. Maria Skłodowska-Curie straciła towarzysza życia i pracy. 13 maja tego samego roku rada wydziałowa postanowiła utrzymać katedrę, stworzoną dla Pierre'a Curie, i powierzyła ją Marii Skłodowskiej-Curie wraz z pełnią władzy nad laboratorium. Umożliwiło to wyjście Marii Skłodowskiej-Curie z cienia. Stała się w ten sposób pierwszą kobietą profesorem Sorbony. Parę lat później, w
1911
r., tylko dwóch głosów zabrakło jej do tego, aby stała się jednym z czterdziestu członków
Académie française
i jedynym płci żeńskiej. Według niektórych ocen zadziałała
ksenofobiczna
postawa wobec cudzoziemców. Warto tu wspomnieć, że pięćdziesiąt jeden lat później pierwszą członkinią Akademii Francuskiej została
Marguerite Perey
, była doktorantka Polki.
Skandal z Paulem Langevinem
Wkrótce po porażce w Akademii ujawniony został romans Marii Skłodowskiej-Curie z fizykiem francuskim
Paulem Langevinem
, który trwał około roku, w l.
1910
/
11
. Langevin był żonaty i porzucił swoją rodzinę. Maria Skłodowska-Curie w oczach prasy, zwłaszcza
brukowej
, była osobą rozbijającą rodzinę Langevinów, w dodatku była od Paula o 4 lata starsza, a poza tym była cudzoziemką.
Jako że była zadeklarowaną
ateistką
i pochodziła z Polski, która dla większości Francuzów była utożsamiana z bliżej nieokreślonym terytorium pod berłem
rosyjskiego
cara
, gdzie znaczny procent ludności stanowili
Żydzi
— snuto przypuszczenia, że jest Żydówką (co w tamtych czasach było w ksenofobicznych kręgach Francji uważane za mocno podejrzane — nie ucichły bowiem jeszcze resentymenty, które kilkanaście lat wcześniej doprowadziły do
sprawy Dreyfusa
), pomimo że w rzeczywistości pochodziła ze szlacheckiego polskiego rodu
Dołęga
-Skłodowskich, a w dzieciństwie została
ochrzczona
w wierze
katolickiej
. Domniemania paryskich brukowców oparte były na tym, że Maria Skłodowska-Curie nosiła po babce drugie imię
Salomea
, które w Polsce było popularnym imieniem chrześcijańskim, zaś we Francji kojarzyło się z Salomé, używanym przez Żydówki.
Michel Langevin, wnuk Paula, ożenił się wiele lat później z
Hélène Joliot
(ur. w
1927
r.), wnuczką Marii Skłodowskiej-Curie. Oboje byli, podobnie jak ich rodzice i dziadkowie, naukowcami (w ich przypadku — fizykami nuklearnymi). Hélène Langevin-Joliot jest obecnie emerytowanym dyrektorem badań w
Centre national de la recherche scientifique
w Paryżu.
Instytut Radowy
Dyplom Nagrody Nobla z 1911 r.
Pod koniec 1911 r. otrzymała drugą Nagrodę Nobla, dzięki której przekonała rząd Francji do przeznaczenia środków na budowę prywatnego Instytutu Radowego – Institut du radium (obecnie Institut Curie), który został zbudowany w
1914
r. i w którym prowadzono badania z zakresu chemii, fizyki i
medycyny
. Instytut ten stał się kuźnią noblistów — wyszło z niego jeszcze czterech laureatów nagrody Nobla, w tym córka Marii Skłodowskiej-Curie, Irène, i jej zięć
Fryderyk Joliot
.
I wojna światowa
W czasie
I wojny światowej
Maria Skłodowska-Curie została szefem wojskowej komórki medycznej zajmującej się organizowaniem polowych stacji
rentgenograficznych
, które w sumie obsłużyły ponad trzy miliony przypadków urazów wśród francuskich
żołnierzy
.
Czasy powojenne
Po wojnie uczona nadal szefowała Instytutowi Radowemu w
Paryżu
i jednocześnie jeździła po świecie, gdzie pomagała poprzez swoją fundację zakładać medyczne instytuty leczenia chorób nowotworowych. W
1932
r. z pomocą
Prezydenta RP
Ignacego Mościckiego
jeden z pierwszych takich instytutów został założony w Warszawie (obecnie
Centrum Onkologii — Instytut im. Marii Skłodowskiej-Curie w Warszawie
). Jego pierwszym szefem została siostra Marii Skłodowskiej-Curie, Bronisława. Maria ofiarowała nowej placówce gram
radu
, będący jej własnością. Był on podstawą rozpoczęcia działalności Instytutu.
Maria Skłodowska-Curie zmarła
4 lipca
1934
roku w alpejskiej klinice Sancellemoz w
Passy
na
białaczkę
spowodowaną najprawdopodobniej wysokimi dawkami promieniowania pochłoniętymi podczas badań nad promieniotwórczością.
W roku 1995 Maria Skłodowska-Curie została pierwszą kobietą pochowaną pod kopułą paryskiego
Panteonu
w uznaniu jej zasług. Odznaczona została
Legią Honorową
.
Profesor Skłodowska-Curie została uhonorowana
doktoratami honorowymi
:
Politechniki Lwowskiej
1912,
Uniwersytetu Poznańskiego
1922,
Uniwersytetu Jagiellońskiego
1924 i
Politechniki Warszawskiej
1926.
Filmy o życiu uczonej
Do tej pory powstało kilka filmów biograficznych o Marii Skłodowskiej-Curie.
Galeria
| Pomnik Marii Curie-Skłodowskiej w
Lublinie
| Awers medalu poświęconego Marii Curie Skłodowskiej (proj.
W. Gosławska
) | Rewers medalu poświęconego Marii Curie Skłodowskiej (proj.
W. Gosławska
) |
Przypisy
- ↑
Znalazł grób babki podwójnej noblistki
- ↑ Pisownia jej nazwiska jest przedmiotem sporu: podpisywała się i Marie Curie (w tej wersji jest wypisany dyplom Nagrody Nobla z 1903) i Maria Skłodowska-Curie lub Marie Sklodowska-Curie (w tej ostatniej wersji jest wypisany dyplom Nagrody Nobla z 1911), czy wreszcie Maria Curie-Skłodowska (m.in. w korespondencji z władzami polskimi po odzyskaniu niepodległości przez Polskę).
- ↑ Dwie nagrody Nobla dostali też:
Linus Pauling
, ale jedną pokojową i jedną z chemii;
John Bardeen
– dwukrotnie z fizyki,
Frederick Sanger
– dwukrotnie z chemii.
- ↑ Ewa Curie, Maria Curie str. 5-30
- ↑ Maria Curie, Autobiografia, str. 14
- ↑ Susan Quinn, Życie Marii Curie, str. 104
- ↑ Ewa Curie, Maria Curie, str. 100-101
- ↑
Madame Curie (1943)
- ↑
Filmweb.pl - łeb pełen filmów!
- ↑
filmpolski.pl: W STULECIE WIELKIEJ UCZONEJ
- ↑
filmpolski.pl: MARIA SKŁODOWSKA-CURIE (Grabowski Stanisław)
- ↑
"Marie Curie" (1977)
- ↑
Filmweb.pl - łeb pełen filmów!
- ↑
filmpolski.pl: MARIE CURIE. UNE FEMME HONORABLE
- ↑
filmpolski.pl: MARIA
- ↑
filmpolski.pl: MARIA SKŁODOWSKA-CURIE (Rączkowski Bohdan)
Bibliografia
- Ève Curie: Maria Curie. Warszawa: Wydaw. Naukowe PWN, 1997. .
- Françoise Giroud: Maria Skłodowska-Curie. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1987. . (cykl: Biografie Sławnych Ludzi)
- Helena Bobińska, Maria Skłodowska-Curie, Czytelnik, Warszawa 1965
- Denis Brian: Rodzina Curie. Warszawa: "Amber", 2006. .
- Susan Quinn: Życie Marii Curie. Warszawa: Prószyński i S-ka, 1997. .
- Barbara Goldsmith: Geniusz i obsesja : wewnętrzny świat Marii Curie. Wrocław: Wydawnictwo Dolnośląskie, 2006. .
Linki zewnętrzne