Nizina Środkowoeuropejska (według: Bolesław Augustowski Wielkie regiony naturalne Europy w: Antoni Wrzosek (red.) Geografia powszechna - tom III, Warszawa 1965)
Nizina Środkowoeuropejska (
31
, dawniej Niż Środkowoeuropejski[1];
niem.
Nordeuropäische Tiefebene;
nid.
Noord-Europese Laagvlakte;
duń.
Nordeuropæiske Lavland) -
prowincja fizycznogeograficzna
Europy Zachodniej
.
Nizina Środkowoeuropejska stanowi pas
nizin
, leżących na północ od
Ardenów
,
Średniogórza Niemieckiego
,
Masywu Czeskiego
i
Wyżyn Polskich
a na południe od mórz
Północnego
i
Bałtyckiego
. O ile północna i południowa granica Niziny są jasno określone przez pasma gór i wyżyny oraz wybrzeża mórz, o tyle jej granica zachodnia, a zwłaszcza wschodnia, nie mają wyraźnego wyznacznika i są przedmiotem dyskusji. Według najczęściej spotykanej klasyfikacji do Niziny Środkowoeuropejskiej zalicza się, licząc od zachodu, Nizinę Flandryjską,
Nizinę Holenderską
,
Nizinę Północnoniemiecką
,
Półwysep Jutlandzki
wraz z wyspami duńskimi oraz
Nizinę Polską
. Tak rozumiana Nizina Środkowoeuropejska ma kształt klina o długości około 1500 km i szerokości od 150 km na zachodzie do 350 km na wschodzie. Na wschodzie przedłużeniem Niziny Środkowoeuropejskiej jest wielka
Nizina Wschodnioeuropejska
, kończąca się na
Uralu
.
Nizina Środkowoeuropejska leży na obszarze wielkiego zapadliska
tektonicznego
, które w
mezozoiku
i w
trzeciorzędzie
zostało zapełnione osadami, a następnie w
czwartorzędzie
zostało pokryte utworami polodowcowymi. Starsze podłoże krystaliczne wychodzi na powierzchnię tylko na północnej i południowej krawędzi Niżu.
Rzeźba
przeważającej części powierzchni Niziny została ukształtowana podczas
zlodowacenia
plejstoceńskiego
przez
lodowiec
skandynawski
. Na obszarach Niziny, do których sięgnęły tylko starsze zlodowacenia, rzeźba ta została już zatarta, jednak istnieje dotychczas na obszarze Niżu
duńskiego
oraz północnej części Niżu
niemieckiego
i
polskiego
. Przez Nizinę przebiega
równoleżnikowo
kilka pasm
moren czołowych
, odzwierciedlających poszczególne stadia zlodowacenia. Po wewnętrznych stronach moren czołowych ciągną się pagórkowate powierzchnie
moren dennych
, a po zewnętrznych stronach moren czołowych leżą wielkie
równiny sandrowe
, przed którymi biegną
pradoliny
. Rzeźba Niziny nie jest więc monotonna.
Płaskość powierzchni Niziny umożliwia masom morskiego powietrza przemieszczanie się z zachodu daleko na wschód. Zachodnia część Niziny ma
klimat oceaniczny
, zaś wschodnia - przejściowy między klimatem oceanicznym a
kontynentalnym
.
Charakter
sieci rzecznej
Niziny Środkowoeuropejskiej jest zdeterminowany przez dwa czynniki: rzeźbę polodowcową i nachylenie powierzchni na północ. Rzeki Niziny płyną więc z południa na północ, jednak zmieniają kierunek na bardziej równoleżnikowy (zachodni) tam, gdzie korzystają z sieci pradolin. Odcinki
południkowe
stanowią natomiast przełomy przez wały morenowe.
Reżim
rzek Niziny jest typowo atlantycki na zachodzie i staje się coraz bardziej wschodnioeuropejski w miarę posuwania się na wschód.
Pierwotną formacją roślinną Niziny Środkowoeuropejskiej były lasy - na zachodzie liściaste (bukowe i dębowe), na wschodzie mieszane iglasto-liściaste (z udziałem sosny i świerka). Na terenach piaszczystych ustępowały miejsca borom sosnowym i wrzosowiskom. Stan ten został niemal zupełnie zmieniony wskutek długotrwałej działalności człowieka - dziś puszcze mają charakter reliktowy, zwłaszcza na zachodzie Niziny.
Regionalizacja Niziny Środkowoeuropejskiej:
Przypisy