Gerhart Hauptmann ok. 1905

Gerhart (Gerhard) Johann Robert Hauptmann (ur. 15 listopada 1862 w Bad Salzbrunn , zm. 6 czerwca 1946 w Jagniątkowie , wówczas czasowo zwanym Agnieszków) – niemiecki dramaturg i powieściopisarz , laureat Nagrody Nobla w 1912 r., przedstawiciel nurtu naturalistycznego w teatrze .

Biografia

Noblista na znaczku

Ojciec Hauptmanna był zarządcą hotelu "Zur Preussischen Krone" (Pod pruską koroną; dziś "Korona Piastowska") w Szczawnie-Zdroju , dzięki czemu syn już w latach młodości miał okazję poznać najróżniejsze typy ludzkie, które później pojawiały się w jego naturalistycznej twórczości. Jego brat Carl Hauptmann był także znanym niemieckim pisarzem. Po krótkich, przerwanych studiach w zakresie rzeźbiarstwa , Hauptmann zwrócił się ku literaturze . W latach młodości odbył liczne podróże, min. do Hiszpanii , Szwajcarii i Włoch . W roku 1885 poślubił Marię Thienemann, córkę zamożnego kupca i osiadł w Berlinie . Małżeństwo to ustabilizowało jego sytuację finansową, pozwalając na swobodną pracę literacką. W 1891 wraz z żoną przeniósł się do Szklarskiej Poręby , małżeństwo to jednak rozpadło się, a w roku 1907 Hauptmann ożenił się ponownie. Od 1901 mieszkał na zmianę w Agnetendorf (obecnie Jagniątków , dzielnica Jeleniej Góry ; w dawnym domu Hauptmanna znajduje się Muzeum Miejskie ), Berlinie oraz na wyspie Hiddensee we wsi Kloster , gdzie został pochowany. W latach późniejszych często przebywał także we Włoszech.

Po pierwszej wojnie światowej Hauptmann dał się poznać jako zwolennik nowego ustroju republikańskiego , jednak po dojściu do władzy nazistów w roku 1933 nie zdobył się na słowa krytyki i wycofał się z życia publicznego.

Twórczość

Gerhart Hauptmann

Wyróżniony w roku 1912 Nagrodą Literacką Nobla , Hauptmann należy do najwybitniejszych nowszych pisarzy niemieckich. W swej twórczości często przedstawia środowiska nizin, biedę, wyzysk i niesprawiedliwość społeczną, obnaża ponadto upadek moralny mieszczańskiej klasy średniej. Jest mistrzem charakteryzacji przy pomocy subtelnych środków. W późniejszej twórczości szuka nowego stylu, wynikiem czego jest eklektyczna mieszanka środków naturalistycznych z motywami baśniowymi, np. w dramacie Zatopiony dzwon (1896). Na podstawie utworów Hauptmanna powstało wiele filmów fabularnych – pierwszy już w roku 1913 (Atlantyda).

Pierwotnie Hauptmann chciał się poświęcić rzeźbiarstwu, studiował nauki przyrodnicze. Pierwszy jego poemat epicki "Promethidenlos" ( 1885 ) nie wywarł wrażenia. Pisarz stał się znany dopiero dzięki dramatowi społecznemu "Vor Sonnenaufgang" ( 1889 ), którego inscenizacja w Berlinie rozpętała ogromną burzę. Pod wpływem Ibsena napisał dramaty rodzinne "Das Friedensfest" ( 1890 , tłum. Adolf Strzelecki 1904 ) i "Einsame Menschen" ( 1891 , tł. Ign. Suesser 1892 ). Najgłośniejszym i najważniejszym dziełem Hauptmanna jest sztuka "Tkacze" ("Die Weber") z 1892 , opisująca powstanie tkaczy śląskich w 1844 (pierwsza redakcja w narzeczu śląskim, tłum. Wiktor Tusz 1898 i G. Baumfeld), pełen wstrząsającej siły dramat o nędzy tkaczy. Następnie Hauptmann wydał dramaty: "Kollege Crampton" ( 1892 , tłum. Ludomił German 1900 ), "Der Biberpelz" ( 1893 ), "Hanneles Himmelfahrt" ( 1894 , tłum. Maria Konopnicka 1899 ), "Florian Geyer" ( 1895 ) oraz "Die versunkene Glocke" ( 1896 , tłum. Jan Kasprowicz 1899 ). Z późniejszych dramatów naturalistycznych do najlepszych należą: "Fuhrmann Henschel" ( 1898 , tłum. G. Kempner 1900 ), "Michael Kramer" ( 1900 ), "Rose Bernd" ( 1903 . tłum. Jan Kasprowicz ), "Die Ratten" ( 1911 ). Ze sztuk romantycznych należy wymienić: "Der arme Heinrich" ( 1902 , tłum. Jan Kasprowicz 1908 ), "Und Pippa tanzt" ( 1906 , tłum. Artur Schroeder), "Kaiser Karls Geisel" ( 1908 ), "Indipohdi" ( 1921 ), "Veland" ( 1925 ).

Hauptmann pisał również prozę: opowiadania "Der Apostel" 1892 , "Bahnwärter Thiel" (tłum. polskie 1900 ), "Der Ketzer von Soana" 1918 , jego najlepszy utwór prozą (tłum. Leopold Staff 1927 ) oraz powieści "Der Narr in Christo Emanuel Qumt" ( 1910 , tłum. B. Merwin 1925 ), "Atlantis" ( 1912 ), "Phantom" ( 1922 ), "Die Insel der grossen Mutter" ( 1924 , tłum. Stanisław Wasylewski 1930 ), "Wanda" ( 1930 ).

Wydał ponadto min. epos "Till Eugenspiegel" ( 1927 ), powieść autobiograficzną "Buch der Leidenschaft" ( 1929 , 2 tomy) oraz parafrazę szekspirowskiego " Hamleta " ( 1928 ).

Wybrane utwory tłumaczone na język polski

• 1888 – Dróżnik Thiel (niem. Bahnwärter Thiel)
• 1889 – Przed wschodem słońca (niem. Vor Sonnenaufgang)
• 1893 – Futro bobrowe (niem. Der Biberpelz)
• 1893 – Tkacze (niem. Die Weber)
• 1896 – Florian Geyer
• 1911 – Szczury (niem. Die Ratten).

Nagrody i wyróżnienia

• 1896 – nagroda literacka im. Franza Grillparzera
• 1899 – nagroda literacka im. Franza Grillparzera
• 1905 – nagroda literacka im. Franza Grillparzera
• 1912 – Nagroda Nobla
• 1924 – członkostwo honorowe w Akademii Sztuk Pięknych w Wiedniu
• 1924 – order Pour le Mérite (klasa pokojowa)

Literatura

• Mateusz J. Hartwich, Czyj jest Gerhart Hauptmann? Przyczynek do dziejów niemiecko-polsko-niemieckich zmagań z dziedzictwem karkonoskiego noblisty, w: Rocznik Jeleniogórski XL (2008).