Powiat ząbkowicki - powiat w południowo-zachodniej
Polsce
, w
województwie dolnośląskim
, utworzony w
1999
roku w ramach
reformy administracyjnej
. Jego siedzibą jest miasto
Ząbkowice Śląskie
. Powiat leży między
Górami Bardzkimi
,
Sowimi
i
Złotymi
, a Wzgórzami Niemczańsko-Strzelińskimi, przecinany przez
Nysę Kłodzką
.
Dogodne położenie czyni z powiatu ząbkowickiego ważny element w systemie europejskich powiązań: odległość od
Warszawy
i
Berlina
wynosi około 350 km, od
Pragi
i
Drezna
około 280 km, od
Brna
i
Krakowa
około 250 km; do
Szczecina
,
Wiednia
i
Bratysławy
jest niewiele ponad 400 km, do
Gdańska
około 600 km.
Region geograficzno-historyczny położony na terenie
Przedgórza Sudeckiego
ma bardzo bogatą historię: głównymi miejscowościami tego terenu były od najdawniejszych czasów miasta
Ziębice
(
niem.
Muensterberg) - siedziba książąt ziębickich i
Ząbkowice Śląskie
, które administracyjnie i gospodarczo oddziaływały na okoliczne wsie.
W skład powiatu wchodzą:
Geografia
Według danych z
1 stycznia
2009
powierzchnia powiatu ząbkowickiego wynosi 801,75 km².[1]
Powiat ząbkowicki leży w południowo-wschodniej części województwa dolnośląskiego, na terenie
Przedgórza Sudeckiego
pomiędzy
Górami Złotymi
,
Bardzkimi
i
Sowimi
, a
wzgórzami Niemczańsko-Strzelińskimi
. Graniczy od zachodu z
powiatem kłodzkim
,
dzierżoniowskim
i
strzelińskim
na północy,
nyskim
w
województwie opolskim
na wschodzie i
Republiką Czeską
na południu.[2]
Główną rzeką przepływającą przez powiat przepływa
Nysa Kłodzka
.
Demografia
Liczba ludności (dane z 30 czerwca 2005):
| Ogółem | Kobiety | Mężczyźni |
---|
| osób | % | osób | % | osób | % |
---|
ogółem | 69 644 | 100 | 36 016 | 51,7 | 33 628 | 48,3 |
---|
miasto | 31 353 | 100 | 16 630 | 53 | 14 723 | 47 |
---|
wieś | 38 291 | 100 | 19 386 | 50,6 | 18 905 | 49,4 |
---|
Historia
Wczesne średniowiecze
Z uwagi na sprzyjający klimat, żyzne gleby oraz położenie przy ważnych szlakach handlowych, w tym tzw.
szlaku bursztynowym
tereny obecnego powiatu ząbkowickiego były zamieszkane od
wczesnego średniowiecza
przez ludność
polską
, o czym świadczą licznie występujące nazwiska
rycerzy
i
chłopów
, a także nazwy miejscowości występujące w
Księdze Henrykowskiej
z
XIII
w.
Fragment "Księgi Henrykowskiej" z zaznaczonym pierwszym zdaniem w języku polskim
Około
990
r. teren ziemi ząbkowickiej został przyłączony wraz z całym
Śląskiem
do państwa
Mieszka I
. Po dokonaniu podziału
Polski
na dzielnice testamentem
Bolesława Krzywoustego
wchodziła ona w skład dzielnicy śląskiej, przyznanej najstarszemu synowi władcy -
Władysław Wygnańcowi
. po konflikcie z młodszymi braćmi musiał on uciekać do
Niemiec
, a na Śląsk po pewnym czasie wrócili jego synowie:
Bolesław Wysoki
i
Mieszko Plątonogi
, którzy dokonali podziału dzielnicy na dwa księstwa. Ziemia ząbkowicka dostała się pierwszemu z nich i weszła w skład księstwa wrocławskiego. Jego prawnukowi
Henrykowi IV Probusowi
przypisuję się założenie
Ząbkowic Śląskich
.
Po śmierci Probusa w
1290
r. ziemia ząbkowicka przeszła pod panowanie jego krewnego -
Bolka I Surowego
, księcia
świdnicko
-
jaworskiego
. Ten zmarł w
1301
r., a terytorium jego księstwa po krótkim okresie współrządów jego synów, zgodnie z panującym zwyczajem uległo podziałowi w
1322
r.
Księstwo ziębickie
Herb księstwa ziębickiego w XIV w.
W ten sposób powstało
księstwo ziębickie
, które swoim obszarem objęło właściwie cały obszar współczesnego powiatu ząbkowickiego. Pierwszym jego władcą został książę
Bolko II
.
W latach
1327
-
1329
król czeski
Jan I Ślepy
, z dynastii
Luksemburgów
zmusił do złożenia
hołdu
lennego
większość
książąt śląskich
, w tym władcę ziębickiego. Bolko II początkowo próbował oprzeć się zamiarom czeskiego króla, jednak ostatecznie uległ jego naporowi i w
1336
r. złożył mu hołd lenny. Odtąd ziemia ząbkowicka wchodziła w skład
Korony Czeskiej
dzieląc z nią wspólne losy polityczne.
Od samego początku rządy Piastów ziębickich nie były pomyślne dla regionu a ich księstwo należało do najbiedniejszych na Śląsku. Przedmiotem ich
zastawów
stały się m.in.
Ząbkowice Śląskie
, które w
1351
r. zostały sprzedane królowi czeskiemu za 6 tys. grzywien praskich groszy. W tym samym roku Ząbkowice zostały stolicą utworzonego wówczas dystryktu miejskiego (niem.
Weichbild
Frankenstein), który był pierwowzorem powstałego w
XVIII
w. samodzielnego
powiatu ząbkowickiego
.
W
1428
r. po śmierci ostatniego księcia
piastowskiego
-
Jana
, który poległ w
bitwie pod Starym Wielisławiem
w walkach z
husytami
księstwo zostało włączone bezpośrednio do Korony Czeskiej a w
Ziębicach
utworzono kolejny dystrykt miejski (niem. Weichbild Münsterberg), który obejmował również okoliczne wsie.
Ziemia ząbkowicka w Koronie Czeskiej
Zamek w Ząbkowicach Śląskich (stan obecny)
W
1454
r. księstwo wraz z Ząbkowicami odkupił
Jerzy z Podiebradów
, namiestnik i wielkorządca Czech, późniejszy król czeski. W
1459
r. uzyskał od
cesarza
nadanie księstwa ziębickiego jako lenna dla swoich synów. Od tego momentu aż do
1569
r. panowała w nim z niewielkimi przerwami dynastia
Podiebradów
. Jej najwybitniejszym przedstawicielem był
Karol I Podiebradowicz
(
1511
-
1536
), który przeniósł siedzibę księstwa do Ząbkowic, gdzie rozpoczął budowę pierwszego na śląsku
renesansowego
zamku
.
W
1569
r. księstwo znalazło się ponownie pod bezpośrednim panowaniem czeskim.
30 maja
1570
r. stany księstwa ząbkowickiego złożyły w
Pradze
hołd lenny cesarzowi
Maksymilianowi II Habsburgowi
za co ten wynagrodził je nadając im konstytucję krajową, w której zapewnił przestrzeganie wszystkich dotychczasowych
przywilejów
oraz przyrzekł, iż nigdy nie zostanie oni zastawione lub sprzedane. Księstwem w imieniu władcy miał zarządzać mianowany
starosta
.
Nad przestrzeganiem konstytucji miał czuwać specjalnie powołany do tego celu sąd krajowy, składający się ze starosty,
opatów
klasztorów
cysterskich
w
Henrykowie
i
Kamieńcu
, czterech przedstawicieli rycerstwa miejscowego i po dwóch przedstawicieli mieszczan z Ziębic i Ząbkowic. Cesarz ustanowił ponadto
pieczęć
urzędową z herbem księstwa (okręgu) ziębickiego i okręgu ząbkowickiego.
Mimo to w
1654
r. księstwo zostało dane w dziedziczne posiadanie księciu
Janowi Weikhardowi Auersperg
, sekretarzowi cesarza za zasługi dla dworu
habsburskiego
w czasie
wojny trzydziestoletniej
.
Auerspergowie
władali księstwem do
1791
r.
Pod panowaniem pruskim (niemieckim)
Mapa powiatów ząbkowickiego i ziębickiego na początku XX w.
W
1740
r. wojska
pruskie
pod bezpośrednim dowództwem króla
Fryderyka II
niespodziewanie zajęły
Śląsk
rozpoczynając trwające do
1763
r.
wojny śląskie
. Na mocy
pokoju wrocławskiego
z
11 czerwca
1742
r. większa cześć Śląska (w tym ziemia ząbkowicka) oraz
ziemia kłodzka
zostały przyłączone do Prus.
Władze pruskie rozpoczęły reorganizację administracji wywodzącej się jeszcze ze średniowiecza, dzieląc dotychczasowe księstwa na
powiaty
. Na terenie księstwa ziębickiego powołano do życia
powiat ząbkowicki
(Landkreis Frankenstein) i
powiat ziębicki
(Landkreis Muensternberg), których granice pokrywały się z dotychczasowymi dystryktami miejskimi.
Taki stan rzeczy przetrwał do
1932
r., mimo podejmowanych kilku reform administracyjnych, kiedy to decyzją władz pruskich zlikwidowano
1 sierpnia
powiat ziębicki tłumacząc to działaniami oszczędnościowymi rządu. Ziębice wraz z okolicami zostały włączone do powiatu ząbkowickiego, a jego północna i wschodnia część do powiatu grodkowskiego i
strzelińskiego
. Od
1 listopada
1932 r. zaczął funkcjonować na tym obszarze tzw. Wielki Powiat Ząbkowicki.
W granicach państwa polskiego
Premier Jerzy Buzek - jego rząd przywrócił w 1999 r. powiat ząbkowicki
Powiat Ząbkowicki został zajęty przez oddziały radzieckiej 59. Armii w maju
1945
r. pod koniec tego miesiąca zaczęła działać tutaj polska administracja, a w grudniu tego samego roku powołano urząd starostwa powiatowego.
Powiat Ząbkowicki w granicach niemal nie zmienionych sprzed wojny, wchodząc w skład
województwa wrocławskiego
istniał do
1975
r., kiedy to w wyniku reformy administracyjnej zlikwidowano duże województwa i powiaty, wprowadzając w ich miejsce podziału dwuszczeblowy:
gmina
-
województwo
. Ziemia ząbkowicka znalazła się w granicach
województwa wałbrzyskiego
. Nowy podział przyniósł za sobą marginalizację ziemi ząbkowickiej leżącej na uboczu województwa oraz degradację Ząbkowic Śląskich, które z ośrodka o znaczeniu regionalnym stały się jedynie siedzibą jednej z gmin.
Od początku ;at 90.
XX
w. trwały pracę nad nową reformą administracyjną kraju, która po burzliwych debatach została zakończona w
1998
r. reaktywacją
powiatów
w Polsce. Zgodnie z pierwotnymi założeniami
rządu
Jerzego Buzka
został przywrócony powiat ząbkowicki w granicach sprzed
1975
r. Reforma weszła w życie
1 stycznia
1999
r.
Polityka
Organem uchwałodawczym w powiecie ząbkowickim jest
rada powiatu
, licząca 19
radnych
. Na jej czele stoi prezydium składające się z przewodniczącego, którym obecnie jest Juliusz Lipski (PW-S) oraz 2 zastępców: Wiesław Jabłoński (KKPZ) i Kazimierz Głowacki (PW-S). Rada powiatu wybiera organ wykonawczy, którym jest zarząd powiatu na czele ze
starostą
. Obecnie funkcję tę sprawuje Ryszard Nowak[3].
Rada Powiatu Ząbkowickiego
- Koalicyjny Klub Powiatu Ząbkowickiego - 7 radnych:
- Michał Mackiewicz (Szansa dla Powiatu), Ryszard Nowak (Szansa dla Powiatu), Witold Rogowski (Szansa dla Powiatu), Tadeusz Cymbała (Samoobrona RP), Wiesław Jabłoński (Samoobrona RP), Józef Widziak (Samoobrona RP), Mieczysław Rodak (PiS)
- Powiat - Wspólna Sprawa - 4 radnych:
- Zygmunt Kazimierczak, Juliusz Lipski, Henryk Szymański, Kazimierz Głowacki
- Platforma Obywatelska - 6 radnych:
- Marek Błażejewski, Roman Fester, Jerzy Organiściak, Marcin Orzeszek, Wiktor Lubieniecki, Jacek Zwierzchowski
- Niezrzeszeni - 2 radnych:
- Marian Kozyra, Renata Kukuła.
Starostowie Powiatu Ząbkowickiego
L.p. | Lata rządów | Imię i nazwisko | Przynależność polityczna |
---|
1. |
1998
-
2002
| Tadeusz Bielecki | |
2. |
2002
-
2006
| Zygmunt Kazimierczak | Powiat - Wspólna Sprawa |
3. | od
2006
r. | Ryszard Nowak | Szansa dla Powiatu |
Mieszkańcy powiatu ząbkowickiego wybierają parlamentarzystów do
Sejmu
i
Senatu
z
okręgów wyborczych z siedzibą OKW w Wałbrzychu
, a posłów do
Parlamentu Europejskiego
z
okręgu wyborczego nr 12
.
Swoje biura biura poselskie w powiecie posiadają:
Zbigniew Chlebowski
(
PO
),
Izabela Mrzygłocka
(PO),
Tomasz Smolarz
(PO),
Monika Wielichowska
(PO),
Jakub Szulc
(PO) i
Waldemar Wiązowski
(
PiS
). W powiecie biuro senatorskie ma tylko
Stanisław Jurcewicz
(PO).
Zobacz też
Przypisy