Teodoryk, zwany Wielkim (
got.
Þiuda-reiks "Król ludów") (
451
/
455
-
30 sierpnia
526
[1]),
król
Ostrogotów
z dynastii
Amalów
. Wychowywał się, jako zakładnik, na dworze cesarza w
Bizancjum
. Król od
471
, otrzymał od Ostrogotów
Mezję Górną
, po wojnie z
Odoakrem
(
489
-
493
) założył w Italii państwo ostrogockie, uznając nad sobą zwierzchnictwo
Bizancjum
, w
498
ogłosił się niezależnym władcą. Teodoryk Wielki należy do najpotężniejszych, a zarazem do najbardziej światłych władców wczesnego
średniowiecza
, dzięki popieraniu rozwoju nauki i sztuki oraz wybitnym zdolnościom organizacyjnym.
Pochodzenie i młodość Teodoryka
Jak podaje legenda Teodoryk narodził się około
455
r. na brzegach Jeziora Nezyderskiego niedaleko Carnuntum, kiedy to
Hunowie
zaatakowali
Gotów
wschodnich, ale zostali pokonani przez Walamira. Dzień, kiedy nadeszła wieść o zwycięstwie, był wg legendy dniem narodzin późniejszego króla rzymskiego. Istnieje jednak i druga hipoteza co do narodzin Teodoryka. Dzisiejsza nauka bliższa jest twierdzeniu, że Teodoryk urodził się już w
451
r. i że wieść o pokonaniu
Hunów
mogła dotyczyć także
Gotów
, bo byli oni sprzymierzeńcami
Attyli
, dlatego
Kasjodor
w dziele "Dzieje Gotów" (łac. "Origo Gothico") mógł przenieść datę urodzin, aby dotyczyła ona czasów zwycięskich dla plemienia
amalskiego
.
Teodoryk (łac. Flavius Theodoricus) był synem wodza plemiennego Tiudimera oraz Ereleuvy (Erelievy), później ochrzczonej na Euzebię, i, jak sam twierdził, był
Amalem
. W
459
Walamir (brat Tiudimera oraz współwódz
Ostrogotów
) zdecydował się zaatakować
wschodnie cesarstwo rzymskie
, które zalegało z opłatami. Kiedy zdobyto stolice
Epiru
, Durazzo, cesarz
Leon I
rozpoczął negocjacje pokojowe, które dawały
Gotom
300 funtów złota rocznie. Musieli oni jednak wrócić do
Panonii
, a młody Teodoryk jako zakładnik musiał zamieszkać od
459
do około
469
roku w
Konstantynopolu
, gdzie odebrał typowe rzymskie wychowanie, ale nie pojął nigdy sztuki kaligrafii, przez co uznawany był do końca życia za analfabetę.
Rządy Teodoryka na wschodzie
Powróciwszy z
Bizancjum
Teodoryk, syn Tiudimera, objął cześć państwa po śmierci wuja Walamira, podczas gdy ojciec Teodoryka został kolejnym królem
ostrogockim
. Po śmierci Tiudimera w
471
r. Teodoryk został jego następcą i poprowadził swój lud na nowe ziemie wprost do
Mezji
Dolnej, gdzie dochodziło do wrogich kontaktów z inną grupą
Ostrogotów
kierowaną przez Teodoryka Strabo. W
484
r. po śmierci tegoż wodza udaje się mu zjednoczyć obie grupy żołnierzy wywodzących się z
barbarzyńców
. Następnie otrzymuje on tytuł magister militum. W cztery lata później młody przywódca
Ostrogotów
osiąga porozumienie z cesarzem
Zenonem
i rezygnuje ze swoich aspiracji do podbicia Wschodu. Godzi się również dokonać najazdu na
Italię
. Niektóre źródła podają, że to Teodoryk sam wystąpił z taka propozycją, o ile po pokonaniu
Odoakra
, który to otwarcie wystąpił przeciw cesarzowi w
482
r., będzie mógł on osiąść tam ze swoim ludem. Zenon przystaje na zaproponowane warunki, a nawet czyni Teodoryka konsulem i uznaje go za swego syna.
Wojna w Italii i rządy Teodoryka
Wojna zapoczątkowana został najazdem Teodoryka na Italię w roku
489
i trwała cztery lata, a większość tego czasu wypełniało wciąż przedłużające się oblężenie Rawenny. Teodoryk ogłosił się panem
Włoch
, ale
Odoaker
zdołał utrzymać się w dawnej stolicy cesarskiej aż do
493
r. Wtedy to obaj osiągnęli porozumienie co do podziału władzy. Jednak w niespełna dziesięć dni po tym, jak Teodoryk został wpuszczony do miasta, kazał zamordować
Odoakra
. Następnie kazał zabić jego żonę i syna oraz jego zwolenników w północnej
Italii
. Uratowało się tylko kilku rzymskich zwolenników upadłego reżimu, jak na przykład
Kasjodor
czy
Liberiusz
, którzy to przeszli na stronę nowego władcy. Po tych zmianach i zastąpieniu wojska
Odoakra
przez
Gotów
Teodoryka (stali się armią Italii utrzymywaną z podatków ściąganych od włoskich właścicieli ziemskich w wysokości trzeciej części ich dochodów), nowe królestwo germańskie rozpoczęło swój żywot, a sam władca stał się, jak podają oficjalne dokumenty, królem zarówno Rzymian, jak i barbarzyńców italskich. Jego władza miała jednak pewne ograniczenia. Co prawda mógł wydawać edykty, ale nie mógł nadawać obywatelstwa rzymskiego i nie mógł mianować
konsulów
bez uprzedniego potwierdzenia cesarza, a jego lud nie mógł zawierać związków małżeńskich z Rzymianami i Rzymiankami.
Już od samego początku panowania w
Italii
Teodoryk porzucił ulubione skóry i futra, tak charakterystyczne dla władców germańskich, i otoczył swój tron i dwór przepychem w stylu
Bizancjum
, a nade wszystko nosił się w kolorze cesarskiej purpury. Jego znajomość obu dworów cesarskich pomagała mu w kontaktach z Rzymianami, a za pośrednictwem swego urzędu realizował oczekiwania ludu, co do ciągłości struktur państwowych. Podjął się on także restaurowania starych i zniszczonych budowli oraz budowy nowych, chcąc w ten sposób kontynuować to, co zaczął
Odoaker
, tylko że na dużo większą skalę. I tak na przykład budował i remontował
akwedukty
,
łaźnie publiczne
, mury miejskie i pałacowe w większych miastach italskich, jak
Rzym
,
Rawenna
,
Werona
czy
Pawia
.
Polityka wewnętrzna
Teodoryk przywrócił starą tradycję cesarską rozdawnictwa zboża biedocie rzymskiej oraz reaktywował niezwykle popularne i zarazem bardzo kosztowne
igrzyska
cyrkowe. Najwspanialsze z nich było prawdopodobnie zorganizowane w
Rzymie
w
500
roku dla upamiętnienia wizyty Teodoryka w tym mieście. Podczas tej wizyty przeżywał on zapewne po raz ostatni adventus, czyli uroczysty i szczegółowo opracowany ceremoniał rzymski, realizowany z okazji przybycia cesarza do miasta, a na pamiątkę tego wydarzenia wybito nawet specjalny medal tudzież monetę z napisem Rex Theoderich.
Twarz władcy przedstawiona jest na modłę antyczną, frontalnie, a otaczają ją bardzo gęste włosy na końcu zawinięte w loki. Król nosi pancerz, a na nim płaszcz spięty fibulą na lewym ramieniu. W ręce z kolei trzyma posążek Wiktorii stojącej na kuli. Na początku
VI
w. Teodoryk ogłosił swój Edykt składający się z 154 reguł i przepisów. Z jednym lub dwoma wyjątkami nie były to nowe prawa, lecz skrótowo przedstawione prawa rzymskie napisane prostym i zrozumiałym językiem. Edykt był niejako podręcznikiem wydanym dla sędziów i obejmował sprawy, które, zdaniem króla, najczęściej toczyły się przed sądami. Od tej chwili
Goci
stali się podmiotami prawa rzymskiego, ale nie sędziami rzymskimi. W Edykcie nie było też wzmianki o uznaniu ich własnych zwyczajów i świąt. Były to pewne niespójności w polityce Teodoryka, który starał się utrzymać odrębność Gotów i Rzymian i nie dopuścić do asymilacji obu nacji. Sam król na początku swego panowania był bardzo tolerancyjny. Przejawiało się to również w kwestii wiary. Teodoryk starał się nie dopuścić do prześladowań religijnych i podkreślał to w swych listach nominacyjnych i innych dokumentach. Rzymianie byli
katolikami
, a Goci
arianami
.
Gotów
i
Rzymian
różnił również język. Ci pierwsi w połowie
VI
wieku mieli zarówno formę ustną, jak i pisemną swojego języka, używaną jedynie w celach świeckich oraz religijnych. Natomiast Rzymianie posiadali tylko i wyłącznie jedną formę swojego ojczystego języka używaną wszechobecnie. Takich różnic było jeszcze sporo. Większość jednak koncentrowała się wokół prawa i gospodarki. Raz do roku wojownicy udawali się do
Rawenny
, gdzie rezydował król, aby otrzymać pieniądze z jego rąk. Przy tej okazji Teodoryk osobiście dokonywał oceny swych wojsk. Żołnierze w służbie czynnej również otrzymywali swoje racje bądź to w naturze, bądź w formie ekwiwalentu pieniężnego. Ostrogoci za panowania Teodoryka wiedli więc zupełnie inne życie niż ich przodkowie pod władzą
Hunów
.
Mauzoleum Teodoryka w Rawennie
Polityka zewnętrzna i jej skutki w państwie
W latach
507
-
526
jako
regent
panował również nad
Wizygotami
. Po śmierci
Anastazjusza
w roku
518
senat wybrał wysuniętego przez gwardię kandydata, oficera
Justyna
, na cesarza. Był on wyznania
chalcedońskiego
i potępiał innowierców. Rychło zresztą ujawnił się nowy konflikt Wschodu z
Rawenną
, którego podłożem było źródło wyznaniowe. Teodoryk obawiał się represji zwłaszcza po tym, jak grono senatorów wezwało
Justyna
do obalenia rządów króla
Gotów
. Jednak policja gocka zdołała przechwycić listy kompromitujące spiskowców, a
Boecjusz
, ówczesny magister officiorum w rządzie raweńskim, który zaciekle bronił pochwyconych, został uwięziony i po długim procesie skazany na śmierć w roku
524
. Taki sam los spotkał zresztą i jego teścia, głowę senatu, Symmachusa, który głośno wyrażał swoje niezadowolenie i oburzenie na bezwzględność władcy.
Śmierć Teodoryka Wielkiego
Teodoryk umarł
30 sierpnia
526
roku i został pochowany w
mauzoleum
w
Rawennie
Przypisy
- ↑ Józef Andrzej Gierowski: Historia Włoch. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1986, s. 28. .
Bibliografia
- Collins Roger, Europa wczesnośredniowieczna 300-1000. Przeł. Tadeusz Szafrański. Warszawa 1996, wyd. Państwowy Instytut Wydawniczy.
- Matthew Donald, Wielkie kultury świata. Europa średniowieczna. Przeł. Wacław Petryński. Warszawa 1996, wyd. Penta.
-
Manteuffel Tadeusz
,
Zakrzewski Kazimierz
, Bizancjum i wczesne średniowiecze. W: Wielka historia powszechna. Wydawnictwo zbiorowe ilustrowane. T.4: Wieki średnie. Pod red. Jana Dąbrowskiego. Warszawa 1938, wyd. Trzaska, Evert i Michalski.
- Mączyńska Magdalena, Wędrówki ludów. Historia niespokojnej epoki IV i V wieku. Warszawa, Kraków 1996, wyd. PWN.
- Wolfram Herwig, Narody i Cywilizacje, Historia Gotów. Warszawa 2003, wyd. Marabut.