Ius cogens (
łac.
,
dopełniacz
: iuris cogentis, stąd niekiedy używane pol. "norma kogentna" lub "norma kogentalna") -
norma prawna
bezwzględnie wiążąca.
Normy prawne bezwzględnie obowiązujące znamionuje to, że ich zastosowanie nie może być wolą stron wyłączone lub ograniczone - w przeciwieństwie do
norm względnie obowiązujących
(ius dispositivum).
Ustalenie charakteru mocy wiążącej norm prawnych wymaga w pierwszej kolejności dokonania analizy treści przepisu (jego brzmienia, redakcji słownej), a w razie wątpliwości także celu jego ustanowienia (ratio legis) czy funkcji przepisu. Zazwyczaj, ilekroć zamiarem
ustawodawcy
jest zakaz wyłączenia czy ograniczenia przez strony określonej regulacji, to daje on temu wyraz w treści przepisu. Przykładowo można tu wskazać na przepisy art. 437, 449(9) czy 449(11)
Kodeksu cywilnego
.
Zdaniem niektórych, ius cogens często jest błędnie przekładane na j.polski jako norma bezwzględnie obowiązująca - jest to nieprawidłowe z tego powodu, iż każda norma wprowadzona do systemu prawnego (ustawą, rozporządzeniem itp) obowiązuje bezwzględnie - może ona jedynie wiązać (zobowiązywać do określonego postępowania) strony w sposób bezwzględny lub dyspozytywny (względny).
W prawie międzynarodowym
W
stosunkach międzynarodowych
obowiązują pewne
normy prawne
o znaczeniu tak istotnym dla społeczności międzynarodowej, że posiadają one moc bezwzględną i nie mogą być uchylone inną normą prawa międzynarodowego (zarówno umowną jak i zwyczajową) nie mającą charakteru ius cogens. Normy też zwane są: bezwzględnie obowiązującymi, imperatywnymi bądź peremptoryjnymi normami
prawa międzynarodowego
.
Brak jest wyczerpującego katalogu takich norm. Niektóre z nich są kwestionowane co do swego charakteru bezwzględnie wiążącego. Ze swej istoty wszelkie normy typu ius cogens mają charakter
zwyczaju międzynarodowego
i wiążą wszystkie państwa i inne podmioty prawa międzynarodowego. Nie stoi to przeszkodzie temu, że mogą być potwierdzane w
umowach międzynarodowych
, np.
Karcie Narodów Zjednoczonych
. Do najczęściej podawanych przykładów norm iuris cogentis należą:
Normy iuris cogentis ograniczają swobodę
państw
, ale jednocześnie chronią państwa słabsze w negocjacjach z silniejszymi, obowiązuje w nich bowiem zasada
suwerennej
równości.
Konwencja wiedeńska o prawie traktatów
z
1969
uznaje ius cogens za normę, od której żadne odstępstwo nie jest dozwolone i która może być zmieniona jedynie przez późniejszą normę
prawa międzynarodowego
o tym samym charakterze. Konwencja stwierdza też, że nieważna jest umowa, która w chwili zawarcia była sprzeczna z ius cogens. Jeżeli zaś powstanie nowa norma ius cogens w trakcie obowiązywanie umowy następnie z nią sprzecznej, to taka umowa wygasa.