Joseph de Maistre (portret malował Karl Vogel von Vogelstein ok.
1810
)
Joseph hr. de Maistre (ur.
1 kwietnia
1753
w
Chambéry
w
Sabaudii
(obecnie
Francja
), zm.
26 lutego
1821
w
Turynie
) – sabaudzki filozof polityczny, urzędnik i
dyplomata
. Jeden z twórców
tradycjonalistycznego
konserwatyzmu
w jego wersji znanej jako
tradycjonalizm
, legitymizm i
ultramontanizm
. Najwybitniejszy z konserwatywnych pisarzy politycznych epoki
rewolucji francuskiej
.
Biografia
Mimo że J. de Maistre urodził się w
Sabaudii
jako poddany
Karola Emanuela III
, jego rodzina była pochodzenia francuskiego, która osiedliła się w Sabaudii w
XVII
w. J. de Maistre nie posługiwał się jednak
językiem włoskim
, nie uważał się ani za Włocha, ani za Francuza (co często mu się przypisuje), lecz za Sabaudczyka. Jego ojciec, jako
prawnik
i urzędnik dworski, otrzymał tytuł
hrabiowski
(co pozwala zaliczyć tę rodzinę do tzw.
noblesse de robe
) w
1780
r., czyli wtedy, gdy Joseph miał 27 lat. J. de Maistre został wychowany w niezwykle religijnej atmosferze i pod surowym okiem rodziców. W latach
1769
-
1772
studiował
prawo
w
Turynie
, a w latach
1772
–
1774
praktykował w charakterze
adwokata
. Potem pracował jako urzędnik państwowy niższej rangi. W
1788
r. został
senatorem
(wyższy tytuł urzędniczy), co pozwoliło zaliczyć go do elit administracyjnych i dworskich. W tym czasie był znanym w Sabaudii liberałem i zwolennikiem
filozofii
oświecenia
, łącząc ją z filozofią klasyczną, którą poznał niezwykle gruntownie dzięki doskonałej znajomości
łaciny
i
greki
. Działał w tajnych towarzystwach
wolnomularskich
, w specyficznej masonerii sabaudzkiej o skłonnościach
mistycznych
,
ezoterycznych
i
kabalistycznych
(ten element
irracjonalny
wyróżnia wolnomularstwo sabaudzkie od racjonalistycznej masonerii francuskiej). W masonerii doszedł do wyższych stopni wtajemniczenia, uzyskując najprawdopodobniej stopień "kohena" (rodzaj naczelnika koła masońskiego) w
Turynie
. Uważano go wówczas za zwolennika
umowy społecznej
,
konstytucjonalizmu
i reform zmierzających do likwidacji
absolutyzmu
, sympatyka
rewolucji amerykańskiej
, czemu dawał wyraz w licznych mowach i publikacjach w postaci
broszur
. Z aprobatą witał także wybuch
rewolucji francuskiej
, widząc w niej szansę na zniesienie resztek
feudalnych
przeżytków.
Przemianą
światopoglądową
było dopiero wtargnięcie rewolucyjnych wojsk francuskich do
Sabaudii
w
1792
r. Jako
arystokrata
i urzędnik królewski musiał uciekać do
Szwajcarii
, pozostawiając na miejscu brzemienną żonę – zobaczył ją, wraz z córką, dopiero w
1817
r. Przez cały ten czas przebywał na
emigracji
, nie ciesząc się zresztą sympatią
dworu
podejrzewającego go przez wiele lat o ukryte sympatie prorewolucyjne. Nie zdecydował się na powrót do kraju i rodziny mimo licznych propozycji i gwarancji nietykalności ze strony
Dyrektoriatu
, a nawet osobistych zapewnień
Napoleona Bonaparte
, który był pod silnym wrażeniem jego refleksji politycznych po zdobyciu listów J. de Maistre'a adresowanych do przebywającego na emigracji
monarchy
. Nie wrócił jednak, widząc w tym zdradę wobec monarchy i uznanie
aneksji
Sabaudii
przez
Francję
. W czasie pobytu w
Szwajcarii
, obracając się pośród katolickich duchownych, wyrzekł się
ezoterycznych
i
heterodoksyjnych
poglądów religijnych, odrzucił
idee
rewolucyjne i przeszedł na stanowisko przeciwne rewolucji. Tam też napisał swoje pierwsze wielkie dzieło polityczne Rozważania nad Francją (Considérations sur la France, 1796).
Potem przebywał w
Wenecji
(
1799
), następnie na
Sardynii
(
1803
), skąd udał się jako
ambasador
tego kraju do
Rosji
, gdzie mieszkał w
Sankt Petersburgu
aż do
1817
r. Tam też powstały jego najważniejsze
traktaty
filozoficzne i polityczne, nawet jeśli zostały opublikowane dopiero w wiele lat później. W
Petersburgu
brał czynny udział w polityce
dworu
cara
Aleksandra I
, którego postrzegał jako niebezpiecznego
liberała
, wspomaganego m.in. przez ks.
Adama Jerzego Czartoryskiego
.
Po reorientacji poglądów
cara
na reakcyjne, stał się, w nieznanych bliżej okolicznościach, na krótki czas, jednym z jego najbliższych nieformalnych współpracowników politycznych.
Powrócił do rodzinnej
Sabaudii
w
1817
r. Wtedy też został wykreowany przez
L. de Bonalda
na czołowego teoretyka ruchu ultrarojalistycznego, skierowanego przeciwko liberalnym reformom
Ludwika XVIII
we
Francji
, a szczególnie
Karcie Konstytucyjnej
z
1814
r. W tym też czasie został mianowany na
regenta
kancelarii królewskiej monarchii sabaudzkiej. Jednak najwięcej czasu pochłaniały mu wówczas dokończenie i publikacja prac filozoficznych i politycznych zaczętych w czasie pobytu w
Rosji
, które uczyniły go jednym z największych myślicieli konserwatywnych wszech czasów. Zmarł w
1821
r. pełen
pesymizmu
co do przyszłości
Europy
, czując zagrożenie kolejną
rewolucją
.
Ważniejsze prace
Z okresu przedrewolucyjnego, charakteryzującego się zapatrywaniami liberalnymi, nie mamy wielu tekstów, gdyż J. de Maistre pisał wówczas mało, a w dodatku część z tych pism, niepublikowana, nie zachowała się. Z zachowanych wymienić należy: Pochwałę
Wiktora Amadeusza
(L'éloge de Victor – Amédée,
1775
), Mowę o cnocie (Discours sur la vertu,
1777
), Wolnomularstwo. Memoriał dla ks. Brunswickiego (La franc-maçonnerie. Mémoire au duc de Brunswick,
1782
) Mowę o charakterze zewnętrznym urzędów (Discours sur le caractčre extérieur du magistrat,
1784
), Memoriał o sprzedawalności urzędów (Mémoire sur la vénalité des charges,
1788
), Memoriał o parlamentach (Mémoire sur les Parlements,
1788
).
W czasie
rewolucji francuskiej
opublikowane zostały m.in.: Listy rojalisty sabaudzkiego do swoich rodaków (Lettres d'un royaliste savoisien ŕ ses compatriotes,
1793
), Rozważania nad Francją (Considérations sur la France,
1796
), Esej o głównych zasadach konstytucji politycznych i innych instytucji ludzkich (Essai sur le principe générateur des constitutions politiques et d'autres institutions humaines,
1814
).
Większość prac została wydana drukiem już po zakończeniu
rewolucji
lub śmierci samego filozofa, choć częstokroć znane były już opinii publicznej z licznych krążących
rękopisów
. Z ważniejszych prac wymienić należy: O papieżu (Du pape,
1819
, wyd. pol.
1853
), Wieczory petersburskie, czyli rozmowy o rządzie doczesnym Opatrzności (Les soirées de Saint-Petersbourg ou entretiens sur le gouvernement temporel de la Providence,
1821
), O Kościele gallikańskim (De l'Eglise gallicane,
1821
), Listy do pewnego rosyjskiego dżentelmena na temat inkwizycji hiszpańskiej (Lettres ŕ un gentilhomme russe, sur l'inquisition espagnole,
1822
), Egzamin filozofii Bacona, czyli jak postrzega się różnorakie kwestie filozofii racjonalistycznej (Examen de la philosophie de Bacon, ou l'on traite differentes questions de philosophie rationelle,
1836
), Cztery niedrukowane rozprawki o Rosji (Quatre chapitres inédits sur la Russie,
1859
), Studium nad suwerennością (Etude sur la souveraineté,
1884
) i wzmiankowany już, napisany jeszcze przed rewolucją tekst Wolnomularstwo. Memoriał dla ks. Brunswickiego oraz korespondencję (Lettres et opuscules inédits, 2 tomy,
1851
; Correspondance diplomatique, 2 tomy,
1860
; Correspondance, 6 tomów,
1884
-
1887
).
Szacuje się, że ok. 75% korespondencji J. de Maistre'a nie zostało opublikowane i pozostaje nadal w rękach prywatnych. Wiele listów i tekstów znajduje się w posiadaniu potomków
pisarza
, którzy nie chcą jednak ich opublikować po skandalu jaki wywołała, przedstawiająca pisarza jako heretyka, praca E. Dermenhema Joseph de Maistre mystique (
1923
), oparta na tych notatkach, pochodzących głównie z czasów przed
1789
r., czyli gdy przyszły
pisarz
działał w
wolnomularstwie
.
Poglądy
Przeciwnicy
rewolucji francuskiej
wysuwali przeciwko niej dwa podstawowe rodzaje zarzutów, z których wyłaniają się dwa podstawowe typy
konserwatyzmu
: 1/ jest ona zaprzeczeniem tradycji i powolnego, naturalnego procesu rozwoju
społeczeństwa
- pogląd taki prowadzi do
konserwatyzmu
o charakterze ewolucyjnym; 2/ jest ona zaprzeczeniem wizji świata, jaką ma
Bóg
, a która uzewnętrzniała się w porządku przedrewolucyjnym. Stanowisko to, głęboko
teocentryczne
, wiedzie ku
tradycjonalizmowi
.
J. de Maistre jest ojcem tej drugiej tezy. Jego
filozofia
polityczna zasadza się na przekonaniu, że porządek wszelkich wspólnot politycznych opiera się na szeregu praw naturalnych, które człowiek może poznać badając różnorakie
społeczeństwa
. Powszechność występowania takich zjawisk jak
rodzina
,
własność
,
społeczeństwo
,
władza
,
religia
wiedzie do przekonania, że są to zasady i
instytucje
, które nie mają charakteru przypadkowego, lecz są ufundowane na woli
Stwórcy
i wynikają z natury stworzonego przezeń człowieka.
Bóg
kontroluje także
społeczeństwa
ludzkie pod postacią
prowidencjalizmu
, czyli bezpośrednich interwencji sfery nadprzyrodzonej w
historię
. Dzieje się tak wtedy, gdy ludzie przestają przestrzegać praw naturalnych i próbują ufundować porządek polityczny i społeczny na wskazaniach wyemancypowanego od
tradycji
,
religii
i
autorytetów
rozumu
. Prowadzi to do pojęcia
rewolucji francuskiej
w sposób
prowidencjalny
: jako kary nałożonej przez
Opatrzność
na ludzi za odrzucenie zasad boskiego projektu
państwa
i
społeczeństwa
.
J. de Maistre zarodki nieładu dostrzegał już w naukach
reformacji
, która negując
autorytet
w
religii
prowadziła do emancypacji
rozumu
ludzkiego i zdania jego osądu na samego siebie. Oświecenie wydaje się być jedynie przeniesieniem tych kategorii z
religii
w dziedzinę
filozofii
i nauk o
polityce
. Praktycznym rezultatem jest emancypacja pełnego pychy ludzkiego, jednostkowego
rozumu
od
tradycji
i
autorytetów
i pozostawienie mu prawa do osądzania świata, w tym i stosunków politycznych, oraz projektowania świata lepszego, zbudowanego wedle wskazań
rozumu
, który gardzi wszelką
tradycją
i doświadczeniem historycznym. Tymczasem, aby
rozum
ludzki był zdolny zaprojektować taką nową rzeczywistość, musiałby poznać całościową wiedzę z zakresu
socjologii
,
historii
,
prawa
,
ekonomii
,
zarządzania
,
psychologii
i wielu innych nauk. Ponieważ zaś żaden ludzki
rozum
nie jest zdolny objąć wszystkich tych nauk, to projektowana przezeń rzeczywistość ma charakter utopijny, jest
ideologią
zaprzeczającą filozoficznemu realizmowi: "Taka już jest smutna natura ludzka, że bardzo często działanie którego racje wydają się być oczywiste, są jednak źródłem mnóstwa klęsk. Prawda ta, objawiająca się wielokrotnie, nie ukazuje się nigdzie w sposób bardziej oczywisty, jak w tym, co nazywa się reformą nadużyć, czyli zła, które krok za krokiem pojawia się w ustroju politycznym czy kościelnym" (J. de Maistre, Lettres et opuscules inédits. T.II, 1851, s. 527).
Próba wcielenia w życie tych
apriorycznych
projektów, których celem jest uczynienie człowieka wolnym i szczęśliwym, prowadzi do konfrontacji istniejącej rzeczywistości społecznej z myśleniem utopijnym. Gdy te myślenie zwycięży, do władzy dochodzi zideologizowana grupa polityczna budująca system despotyczny o charakterze antycypującym
totalitaryzm
. Tak też ocenione zostaną rządy jakobińskie oparte na
terrorze
, a także despotyzm
Napoleona Bonaparte
. Wedle J. de Maistre'a, człowiek stoi przed wiecznym dylematem:
tradycja
albo
utopia
, co oddaje dualistyczny charakter samego człowieka: konserwatywnej, rozumnej natury i pełnej pychy natury namiętnej. Klasycznym przykładem myślenia utopijnego, które przez J. de Maistre'a było szczególnie atakowane, jest pomysł, że
władza
ma prawo zmieniać historyczną konstytucję
narodu
, poprzez nadanie mu nowej, spisanej konstytucji: "Któż nie przyznałby, że najlepsza konstytucja polityczna jest to ta, która powstała w wyniku deliberacji i została napisana przez znawców polityki, doskonale oddając charakter narodu i przewidziawszy wszelkie okoliczności? Tym niemniej nic fałszywszego. Lud najlepiej ukonstytuowany to ten, który ma najmniej pisanych praw konstytucyjnych; bowiem wszelka konstytucja pisana jest niczym" (J. de Maistre: Les soirées de Saint-Petersbourg ou entretiens sur le gouvernement temporel de la Providence. Paris
1960
, s. 267-68).
Uważając, że wyemancypowany
rozum
, chcąc zbudować
społeczeństwo
wolnościowe i doskonalsze, prowadzi ludzi do politycznej katastrofy, J. de Maistre zmuszony był dokonać
apologii
społeczeństwa przedrewolucyjnego. Za modelowe przykłady wspólnot dobrze ukonstytuowanych uważał
Francję
z
XVII wieku
, a przede wszystkim przedrewolucyjną
Sabaudię
, oraz struktury
Kościoła katolickiego
. Na podstawie tych wzorców stworzył wizję sprawiedliwej wspólnoty politycznej, o charakterze
monarchicznym
, hierarchicznym, opartej o
katolicką
wizję świata. Jej cechą konstytucyjną jest powolny, organiczny rozwój, oparty o obyczaje i
tradycję
, gdzie zachowana jest zasada ciągłości: "Roślina jest żywym obrazem prawowitej władzy. Przypatrz się drzewu: czas jego wzrostu odpowiada zawsze sile i trwałości" (J. de Maistre, O papieżu,
1853
, s.164-65).
Cechą konstytuującą trwałość takiego
państwa
jest ograniczenie procesów emancypacyjnych ludzkiego
rozumu
, czyli destrukcja pysznej strony natury ludzkiej.
Rozumowi
przeciwstawione zostaną tu: 1/
autorytety
, które wskazują słabej intelektualnie jednostce ludzkiej (skalanej przez
grzech pierworodny
) co jest, a co nie jest prawdą. Do najważniejszych
autorytetów
w
polityce
zaliczał J. de Maistre władcę i dziedziczną
arystokrację
, a w dziedzinie religijnej,
Kościół katolicki
, wyrażający swoją niezawodną opinię ustami
papieża
. Prowadzi to de Maistre'a na pozycje przychylne
absolutyzmowi
i
ultramontanizmowi
; 2/
przesądy
, wyrażające ludowe i powszechne mądrości.
Przesąd
– choć w ocenie
indywidualistycznego
i oświeceniowego umysłu jest zabobonem – wyraża oceny wynikłe z doświadczenia pokoleń. Dlatego też w popularnych ideach i obyczajach zawarte są głębokie prawdy o naturze
społeczeństwa
i człowieka, oraz
empirycznie
potwierdzone opinie o związkach przyczynowo-skutkowych; 3/ częścią
przesądów
jest także
tradycja
.
Zdaniem J. de Maistre'a,
tradycja
nie jest przypadkowym zbiorem wydarzeń, dat,
instytucji
i obyczajów. W rzeczywistości wyraża ona wolę
Opatrzności
: jeśli jakaś
instytucja
istnieje od lat 200, 300 lub od niepamiętnych czasów, to należy wnioskować, że jest zgodna z wolą
prowidencjalną
i prawami naturalnymi. Gdyby bowiem nie była uznana przez
Boga
, gwałciła prawa naturalne to nie przetrwałaby długiego czasu. Wszystkie
instytucje
i idee przyniesione przez
tradycję
mają zatem sankcję
Stwórcy
i naruszenie
tradycji
(reforma, a zwłaszcza
rewolucja
) może spowodować pogwałcenie zasad na których ukonstytuował świat jego
Stwórca
. Zarazem J. de Maistre' uznaje
pluralny
charakter
tradycji
– każdy
naród
ma swoją własną i niepowtarzalną. We
Francji
jest nią katolicki
absolutyzm
, w Rzeczypospolitej Szlacheckiej zaś system republikański. Ten szacunek dla każdej
tradycji
i sprzeciw wobec recepcji praw z jednego kraju do drugiego, tworzenia modeli dla abstrakcyjnego "człowieka" wyraża w słynnej formule: "nie ma wcale człowieka na świecie. Widziałem w swoim życiu Francuzów, Włochów, Rosjan, etc.; wiem nawet, dzięki
Monteskiuszowi
, że można być Persem; ale co do człowieka, oświadczam, że nie spotkałem go w życiu; jeśli istnieje, to nic o tym nie wiem (...) Konstytucja robiona dla wszystkich narodów nie jest zrobiona dla żadnego - to czysta abstrakcja" (J. de Maistre, Considérations sur la France, Paris
1936
, s.81-82); 4/ jako romantyk, jest J. de Maistre zwolennikiem przyznania pierwszeństwa uczuciu nad poznaniem
racjonalistycznym
.
W jego
apologii
społeczeństwa
przedrewolucyjnego, znajdziemy wyraźne wątki sentymentalne, ale także głęboki
sceptycyzm
co do wszelkiej nauki ludzkiej i
filozofii
. Zdaniem
tradycjonalisty
,
rozum
myli człowieka, naukowcy są to jednostki wyalienowane od
tradycji
, uczucia,
patriotyzmu
. Wiedzy
racjonalistycznej
– na której zbudowane były
ideologie
oświeceniowe – trzeba przeciwstawić prymat uczucia, łączącego się tu ze zdrowym rozsądkiem praktycznym, wolnym od teoretycznych schematów; 5/ ostatnim elementem są idee wrodzone. Zdaniem J. de Maistre'a, każdy gatunek stworzony przez
Boga
, otrzymał zakres wiedzy i umiejętności sobie właściwy. Gatunek ludzki otrzymał np. zdolność mowy, wytwarzania narzędzi, itp., jednak jego możliwości poznawcze ograniczone są przez idee wrodzone. Stojąc na gruncie
metempsychozy
, J. de Maistre uważał, śladem
Platona
, że wiedza ludzka jest jedynie "przypominaniem sobie" tej, którą dał nam
Bóg
. Człowiek nie wymyśla niczego nowego, a jedynie "przypomina sobie" to, co wiedzieć pozwolił mu
Stwórca
, co ogranicza jego zdolności intelektualne i konstrukcyjne. Zdaniem J. de Maistre'a, człowiekowi dana jest wiedza tycząca się spraw codziennych, ale nie ta, która dotyczy konstrukcji
społeczeństwa
, tworzenia i wcielania w życie jego alternatywnych wizji, pisania
konstytucji
, co skazuje człowieka na egzystencję w zamkniętym kole wytyczonym mu przez
tradycję
,
religię
i
autorytety
.
Doświadczenie
Rewolucji Francuskiej
, zdaniem J. de Maistre'a, jednoznacznie pokazało niezdolność kreatywną człowieka do stworzenia świata alternatywnego wobec ancien régime'u. Pyszny
rozum
, zamiast wolności, pobudował
gilotyny
. Tym samym ukazana została konieczność restauracji
status quo ante
, a przynajmniej ogólnych zasad, wynikłych z prawa naturalnego, na których
społeczeństwo
przedrewolucyjne było ufundowane. Jako filozoficzny i polityczny realista, J. de Maistre wiedział, że nie ma powrotu integralnego do stosunków przedrewolucyjnych, powrót taki byłby rodzajem "białego"
jakobinizmu
, co wyraża jego znana maksyma, że "odnowienie
monarchii
, nazywające się
kontrrewolucją
, nie będzie wcale
rewolucją
przeciwną, ale przeciwieństwem
rewolucji
" (J. de Maistre: Considérations sur la France, Paris
1936
, s. 164). Doskonale zdawał sobie sprawę, że Rewolucja została pokonana militarnie i politycznie, jednak nadal posiada liczne rzesze zwolenników. W walce z duchem rewolucyjnym zaproponował więc przyjęcie nowych koncepcji, na których świat nie był ufundowany w
1789
r. Pierwszą z tych idei jest, wzmiankowany już,
ultramontanizm
. Idea ta została zaprezentowana w dziele "O papieżu" i opiera się na idei odtworzenia wspólnoty europejskiej, na wzór średniowiecznej Christianitas, kierowanej przez doczesne rządy
papieża
. Koncepcja
ultramontańska
J. de Maistre'a polegała na idei cofnięcia skutków
herezji
Lutra
, poprzez zniesienie
protestantyzmu
i powrót całej Europy do wspólnoty katolickiej.
Zapowiedź możliwości urzeczywistnienia się tej koncepcji widział w pakcie
Świętego Przymierza
, odwołującym się do wspólnych inspiracji religijnych, pomimo różnych wyznań podpisujących ten pakt
monarchów
. Ta
ultramontańska
koncepcja miała dać siłom kontrrewolucyjnym ideową jedność w walce z rewolucjonistami, a także znieść
indywidualizm
wyznań reformowanych, który był – w oczach J. de Maistre'a – źródłem ideologii oświeceniowych. W sferze metod politycznych, J. de Maistre stał na gruncie
absolutyzmu
jako najlepszej zapory polityczno-militarnej dla rewolucyjnych knowań i prób rebelii zbrojnej. Z pochwały absolutyzmu wynika także jego fascynacja
katem
i inkwizytorem, jako narzędziami
władzy
utrzymującymi porządek. Zarazem jest J. de Maistre ojcem decyzjonizmu, ponieważ dostrzegał ograniczoną skuteczność w zwalczaniu zbrojnych
rewolucji
tradycyjnych
monarchii
krępowanych więzami obyczaju,
tradycji
i
moralności
. Dla zdławienia przyszłych
rewolucji
, J. de Maistre przewidywał możliwość wprowadzenia
rządów autorytarnych
, które zduszą spiski i bunty nawet za pomocą środków, których tradycyjne monarchie wahały się użyć. Za modelowy wzór takiej
dyktatury
, która pacyfikuje nastroje kontestatorskie, uznawał dyktaturę (
cesarstwo
)
Napoleona Bonaparte
.
Kongres wiedeński
i
Restauracja
rozczarowały go, swym ugodowym, wobec rewolucjonistów, nastawieniem i politycznym
oportunizmem
. Przed śmiercią (
1821
), dostrzega wzrost nastrojów rewolucyjnych, wskutek tego wątpi w polityczną moc
papieża
i militarną siłę władzy doczesnej do stłumienia przyszłych
rewolucji
. Zdesperowany, pogrąża się w
mistycyzmie
, wierząc w nowe nadejście
Jezusa Chrystusa
, który ugasi rewolucyjny pożar, skoro siły ludzkie nie są zdolne uratować koniecznego i bezalternatywnego porządku społeczno-politycznego, danego ludziom przez
Boga
.
Oddziaływanie
Trudno przecenić wpływ J. de Maistre'a na
konserwatyzm
kontynentalny w
XIX wieku
. Mimo że unikał jakichkolwiek bezpośrednich krytyk liberalnych rządów
Ludwika XVIII
we
Francji
, jego poglądy, obok idei
L. de Bonalda
, stanowiły fundament refleksji ultrarojalistycznej we
Francji
w latach
1814
-
1830
, a następnie
legitymistycznej
, skierowanej przeciwko
republice
, jak i
monarchii konstytucyjnej
aż do lat 70.
XIX wieku
.
Pewne odwołania się do
filozofii
politycznej J. de Maistre'a znajdziemy jeszcze przed
II wojną światową
w Action Française, której instytut wydawniczy wznowił nawet kilka prac
pisarza
, w tym Considérations sur la France (
1936
), a młodzi członkowie założyli dedykowane mu stowarzyszenie (Cercle Joseph de Maistre). W
Hiszpanii
myśl polityczna J. de Maistre'a miała zasadniczy wpływ na ukształtowanie się poglądów a J. Donoso Cortesa, szczególnie na jego doktrynę polityczno-prawną zwaną decyzjonizmem, rozwiniętą następnie przez a C. Schmitta w okresie międzywojennym, z bezpośrednimi odwołaniami do koncepcji politycznych J. de Maistre'a. Mniejszy odzew znalazły jego poglądy pośród – współczesnych mu - niemieckich romantyków.
Zadziwiający jest fakt braku recepcji we
Włoszech
, czy wręcz dosyć łatwej do przeprowadzenia próby "italianizacji"
pisarza
urodzonego w
Sabaudii
, mimo licznej literatury przedmiotu w tym języku. Zainteresowanie jego poglądami dostrzec można jedynie u
XX-wiecznego
pisarza
a
J. Evoli
.
W
Polsce
uczniem, a niejako i
plagiatorem
J. de Maistre'a, był w
XIX wieku
.
Henryk Rzewuski
. Wpływy można zaobserwować także pośród polskich ultramontanów z emigracji popowstaniowej ze
Zgromadzenia Zmartwychwstańców
.
Bibliografia
- G. Latreille: Joseph de Maistre et la papauté. Paris 1906;
- G. Cogordan: Joseph de Maistre. Paris 1922;
- E. Dermenghem: Joseph de Maistre mistique. Paris 1923;
- P. R. Rohden: Joseph de Maistre als politischer Theoretiker. München 1929;
- F. Bayle: Les idées politique de Joseph de Maistre. Montchrestien 1945;
- C.-J. Gignoux: Joseph de Maistre. Prophete du passé, historien de l'avenir. Rennes 1963;
- J. Szacki: Kontrrewolucyjne paradoksy. Wizje świata francuskich antagonistów Wielkiej Rewolucji 1789-1815. Warszawa 1965;
- J. Trybusiewicz: De Maistre. Warszawa 1968;
- B. Bondy: Die reaktionäre Utopie. Das politische Denken von Joseph de Maistre. Köln 1982;
- A. Gniazdowski: Filozofia i gilotyna. Tradycjonalizm Josepha de Maistre'a jako hermeneutyka polityczna. Warszawa 1996;
- A. Wielomski: Od grzechu do apokatastasis. Historiozofia Josepha de Maistre'a. Lublin 1999;
- A. Wielomski: Filozofia polityczna francuskiego tradycjonalizmu, 1789-1815. Kraków 2003.
Linki zewnętrzne