Moneta Antiocha IV Epifanesa
Antioch IV Epifanes (
gr.
Επιφανής; ur. ?, zm.
164
/
163 p.n.e.
) – władca
starożytnej Syrii
z dynastii
Seleucydów
, panował w latach
175 p.n.e.
–
163 p.n.e.
.
Rodzina
Był najmłodszym synem
Antiocha III Wielkiego
i Laodike, bratem
Seleukosa IV Filopatora
oraz stryjem
Demetriusza I Sotera
, a jego synem był
Antioch V Eupator
. Jego rodzeństwo obejmowało: najstarszego brata Antiocha, następcę tronu, który przedwcześnie zmarł i po którym odziedziczył imię; nieco młodszego, wyżej wspomnianego Seleukosa oraz 4 lub 5 sióstr.
Rzymski zakładnik
Po klęsce ojca
pod Magnezją
, w wyniku zawartego w
188 p.n.e.
pokoju w Apamei
, przebywał przez wiele lat (188–175 p.n.e.) w
Rzymie
jako zakładnik, stąd podstawą jego późniejszej polityki, opartej na dogłębnej znajomości Rzymian i funkcjonowania imperium, będzie unikanie zadrażnień z republiką rzymską. Zawarł tam też sporo pożytecznych znajomości.
Po śmierci Antiocha III na tron wstąpił jego drugi syn, a brat Antiocha IV, Seleukos IV Filopator. Nowy władca próbował prowadzić
antypergamońską
(a tym samym antyrzymską) politykę. W związku z tym zaniepokojony
senat rzymski
zażądał, aby jako gwarancję pokoju Seleukos przysłał do Rzymu swojego najstarszego syna Demetriusza (późniejszego władcę Syrii Demetriusza I Sotera), w zamian za co zwolnił Antiocha.
Objęcie władzy i pierwsze lata
Po śmierci brata Antioch, którego ta wiadomość zastała w
Atenach
, nie tracąc czasu, przeprawił się do
Azji Mniejszej
i dzięki pomocy władcy Pergamonu przybył do Syrii, obejmując władzę w państwie. Wkraczający jako król do swej stolicy, znalazł tu wszakże drugiego króla, własnego bratanka, młodszego syna Seleukosa. Nie chcąc być uzurpatorem, a ściślej mówiąc nie mogąc sobie na to pozwolić, ożenił się z wdową po bracie i adoptował jego syna, ogłaszając go zarazem swoim współrządcą. Występował teraz jako opiekun czuwający nad interesami małego króla.
Pierwsze lata panowania Antioch poświęcił na usprawnienie funkcjonowania swego państwa: uzdrowił finanse i
administrację
, rozbudował
flotę
i armię, odbudowując potęgę militarną i gospodarczą państwa syryjskiego.
Wojna z Egiptem
Gdy wybuchła wojna z
Egiptem
, zwana
VI wojną syryjską
, która wobec słabości Egiptu za panowania
Ptolemeusza VI Filometora
dawała okazję do dalszego wzmocnienia państwa, Antioch był do niej przygotowany. Rzym zajęty od
171 p.n.e.
wojną z Perseuszem
nie reagował, więc Antioch bez wahania odpowiedział wyprawą odwetową na podjętą przez Egipt próbę odzyskania
Palestyny
.
W pierwszej kampanii w listopadzie
170 p.n.e.
Antioch rozbił armię egipskich regentów Eulajnosa i Lenajosa w bitwie między przylądkiem Kasjon a twierdzą Peluzjon (
łac.
Peluzjum
) we wschodniej
Delcie
, a następnie zdołał zająć Peluzjon oraz
Memfis
, po czym narzucił swą opiekę małoletniemu Ptolemeuszowi Filometorowi. który był jego siostrzeńcem. Po tych wydarzeniach powrócił do Syrii, zatrzymując Peluzjon i zostawiając część swoich wojsk na terenie Delty.
Tymczasem mieszkańcy egipskiej stolicy (
Aleksandrii
), oburzeni na uległość swego władcy, obwołali królem jego młodszego brata Ptolemeusza VIII Euergetesa i ich siostrę, Kleopatrę II. Wkrótce jednak doszło do pojednania rodzeństwa i zniknął pretekst do interwencji w obronie Ptolemeusza Filometora.
Antioch jednak powrócił w
168 p.n.e.
jako najeźdźca, w swojej drugiej wyprawie na Egipt, pozwalając żołnierzom łupić bez ograniczeń. Oblegał Aleksandrię, zanim jednak doszło do konkretnych rozstrzygnięć do Antiocha przybył poseł rzymski Popiliusz Lenas i wręczył mu wydany przez senat rozkaz opuszczenia Egiptu. Tak tę sytuację opisuje
Polibiusz
w swoich „Dziejach”: „Kiedy zaś król przeczytawszy pismo powiedział, że chce się porozumieć z przyjaciółmi, Popiliusz słysząc to zrobił coś, co wyglądało bardzo surowo i wyniośle: miał pod ręką kij z winorośli, opisał nim linię zamkniętą wokół Antiocha i w tym kole kazał mu dać odpowiedź na pismo. Król zaskoczony tym niezwykłym i dumnym zachowaniem się Popiliusza przez chwilę się zastanawiał, po czym odrzekł, że zrobi wszystko, jak mu każą Rzymianie". Potęga Rzymu, zwłaszcza po niedawno wygranej wojnie z Perseuszem, była zbyt groźna, Antioch nie chciał się jej przeciwstawiać i w określonym terminie opuścił Egipt oraz zajęty w międzyczasie
Cypr
, poddany przez Ptolemajosa. Wróciwszy do Antiochii w
166 p.n.e.
urządził na przedmieściu stolicy długotrwałe i kosztowne święto dla ludu, co może świadczyć o tym, że kampanię egipską potraktował, mimo wszystko, jako sukces.
Powstanie żydowskie
Na okres kampanii egipskiej datuje się wybuch konfliktu między Seleucydami a
Żydami
. W 169 p.n.e. Antioch, wracając z Egiptu, brutalnie zagarnął skarby nagromadzone w
Świątyni Jerozolimskiej
, tytułem zaległych
danin
. Wywołało to niepokoje, które nasiliły się jeszcze na wiadomość o upokorzeniu Antiocha pod Aleksandrią. Reakcja Antiocha była bezlitosna – zajął
Jerozolimę
, kazał zburzyć jej mury, a świątynię zamienił w przybytek syro-
fenickiego
kultu boga
Baal-Szamona
, którego Grecy nazywali
Zeusem Olimpijskim
. W
167 p.n.e.
wydał
edykt
zabraniający wszelkich żydowskich obrządków i zwyczajów. Posunięcia te spowodowały wieloletnią wojnę, której pierwszy etap zakończył się w grudniu
164 p.n.e.
zdobyciem Jerozolimy przez przywódcę powstania,
Judę Machabeusza
.
Wyprawa irańska i śmierć
Dla Antiocha powstanie żydowskie było jedynie epizodem, przygotowywał się bowiem do wielkiej wyprawy irańskiej. Wraz z rozwojem
Partii
, w której do władzy doszedł
Mitrydates I
, stan posiadania Seleucydów na obszarze Iranu znacznie się skurczył. W 165 p.n.e. Antioch rozpoczął kampanię, w trakcie której zginął w niejasnych okolicznościach[1]. Jako miejsce śmierci wymienia się Tabae (lub Gabae, przypuszczalnie obecny
Isfahan
). Przed śmiercią wydał jeszcze dekret odwołujący rozporządzenia w sprawie Żydów, ale nie zdołał uspokoić sytuacji w
Judei
.
Wraz z jego śmiercią skończył się okres świetności państwa Seleukidów, które pogrążyło się w podsycanych przez Rzym walkach dynastycznych, tracąc stopniowo terytoria i znaczenie.
Antioch a kultura grecka
Antioch był wielbicielem kultury greckiej, którą postrzegał jednocześnie jako czynnik spajający swoje państwo. Stał się wielkim założycielem miast greckich na Wschodzie. Zakładał liczne nowe, lecz w wielu przypadkach przekształcał także istniejące już od dawna wschodnie miasta w helleńskie polis, nadając im greckie nazwy i ustrój greckiego miasta-państwa. W ten sposób Jerozolima została przemieniona w grecką Antiochię, a
Babilon
, który założył na nowo jako
polis
, obdarzył
gimnazjonem
i
teatrem
. Rozbudował również
Antiochię
, gdzie ufundował świątynię
Jowisza Kapitolińskiego
i
akwedukt
. Dążył w ten sposób do umocnienia pozycji Hellenów w swoim królestwie, licząc, że tym samym zwiąże ich ze sobą i pozyska dla własnych planów.
Przydomek Epifanes wziął się od inskrypcji na monetach "Theos Epiphanes" (gr) - Bóg Objawiony. Prawdopodobnie celem tych inskrypcji była próba stworzenia kultu władcy, który miałby spajać rożnorodne krainy państwa. Owa polityka była również głównym powodem powstania żydowskiego (
powstanie Machabeuszy
)
Jego działalność wykraczała znacznie poza granice Syrii. Był obywatelem
Aten
i słynął ze swojej hojności dla miast greckich, którym fundował świątynie i inne budowle, np. Atenach w
174 p.n.e.
podjął się dokończenia na swój koszt budowy
świątyni Zeusa Olimpijskiego
– Olimpiejonu, sprowadzając w tym celu
architekta
Kossutiusza
z Rzymu. Dopiero jednak cesarz
Hadrian
w
II wieku
n.e.
doprowadził budowę do końca.
Przypisy
- ↑ według innej wersji zmarł nagle jeszcze przed wyprawą, w trakcie przygotowań do niej
Bibliografia
- Iwaszkiewicz P., Łoś W., Stępień M. – „Władcy i wodzowie starożytności. Słownik”, WSiP, Warszawa 1998, s. 36–37,
- Kwiatkowski B. – „Poczet faraonów”, Iskry, Warszawa 2002, s. 879–883,
- Praca zbiorowa pod redakcją
Aleksandra Krawczuka
– "Wielka Historia Świata Tom 3 Świat okresu cywilizacji klasycznych", Oficyna Wydawnicza FOGRA, Warszawa 2005, s. 278–279, 295, 566,
- Praca zbiorowa – "Wielka Historia Świata", t.8, Polskie Media Amer. Com, 2005, str. 250,
- Swiderkówna A. – „Siedem Kleopatr”, Wiedza Powszechna/Bellona, Warszawa 1999, s. 56, 92–93, (Wiedza Powszechna) , (Bellona)