Guz chromochłonny
Guz chromochłonnyGuz chromochłonny (barwiak,
łac.
pheochromocytoma) – zazwyczaj łagodny
nowotwór
wywodzący się najczęściej z
komórek chromochłonnych
zlokalizowanych w
rdzeniu nadnerczy
, wydzielających
katecholaminy
; najczęściej adrenalinę i noradrenalinę. Rzadziej guz chromochłonny powstaje z pozanadnerczowej tkanki chromafinowej, która nie uległa inwolucji po urodzeniu[1]. Jest częstą przyczyną
nadciśnienia wtórnego
. Guzami o podobnej budowie histologicznej są
przyzwojaki
. TerminologiaGuzy chromochłonne wywodzą się z
neuroektodermy
grzebienia nerwowego. Komórki te występują głównie w
rdzeniu nadnerczy
, ale również w zwojach i splotach przedkręgowych oraz ciałkach przyzwojowych. Istotą guza chromochłonnego jest wydzielanie
katecholamin
. Katecholaminy ulegają reakcji z solami
kwasu chromowego
, stąd komórki je produkujące określa się chromochłonnymi. Natomiast w standardowym barwieniu histopatologicznym nie można odróżnić komórek wydzielających katecholaminy (rdzeń nadnerczy,
neurony współczulne
) od takich, które nie posiadają tej zdolności (
neurony przywspółczulne
). Dlatego pod względem histopatologicznym pojęcia pheochromocytoma (guz chromochłonny) i paraganglioma (nerwiak przyzwojowy) można uznać za tożsame. Guzy chromochłonne są więc czynnymi nerwiakami przyzwojowymi. Guzy chromochłonne rozwijają się najczęściej w rdzeniu nadnerczy, ale mogą również występować w lokalizacji pozanadnerczowej (najczęściej w jamie brzusznej, rzadziej w klatce piersiowej). Nerwiaki przyzwojowe nieczynne hormonalnie (z neuronów przywspółczulnych) zlokalizowane są głównie w obrębie klatki piersiowej, do nich należą również guzy wywodzące się z kłębków pełniących funkcję
chemoreceptorów
– guzy takowe określa się mianem chemodektoma. Obecnie proponuje się, żeby stosować określenie guz chromochłonny tylko dla czynnych hormonalnie guzów zlokalizowanych w rdzeniu nadnerczy, natomiast w lokalizacji pozanadnerczowej – nerwiak przyzwojowy współczulny (czynny hormonalnie; dawniej guz chromochłonny pozanadnerczowy) i nerwiak przyzwojowy przywspółczulny (nieczynny hormonalnie). EpidemiologiaGuz chromochłonny bywa nazywany "nowotworem 10%"[2]: - W 10% jest zlokalizowany poza nadnerczami (wywodzi się z tkanki chromochłonnej położonej wzdłuż
aorty
, w okolicy
nerek
,
pęcherza moczowego
,
wątroby
; rzadko
nadprzeponowo
– wzdłuż aorty piersiowej, w obrębie serca, sporadycznie w obrębie szyi,
podstawy czaszki
,
gruczołu krokowego
,
powrózka nasiennego
). W jednym z badań stwierdzono lokalizację pozanadnerczową w 25% przypadków[3].
- W 10% to
nowotwory złośliwe
[4] (w przypadku guzów pozanadnerczowych ten odsetek jest wyższy).
- w 10% jest zlokalizowany w obu nadnerczach[3].
- 10% dotyczy dzieci.
- 10% nawraca po resekcji.
- 10% ma charakter mnogi.
- u 10% osób nie występuje nadciśnienie[5] (w jednym z badań stwierdzono że u 6,1% osób[6]).
Guzy w przebiegu zespołu rodzinnego częściej występują w młodszym wieku i mają mnogi charakter. U dzieci również częściej występuje lokalizacja pozanadnerczowa. Guza chromochłonnego rozpoznaje się wśród 5% wszystkich
incydentaloma
[5]. Przypadkowe rozpoznania guza chromochłonnego mogą sięgać 30% przy lepszej dostępności do technik obrazowania[6]. Szacuje się, że jest przyczyną około 0,1% przypadków
nadciśnienia
. Występuje zwykle w 4. i 5. dekadzie życia, ale może również występować zarówno w starszym, jak i młodszym wieku[7]. Etiopatogeneza GenetykaIzolowany guz chromochłonny może mieć związek z mutacjami wielu genów, takich jak[8]: -
VHL
w locus 3p26-p25
- RET w locus 10q11
- SDHD w locus 11q23
- SDHB w locus 1p36-p35
- KIF1B w locus 1p36.2.
Przypadki związane z
uwarunkowaniami genetycznymi
występują w zespole
mnogiej gruczolakowatości wewnątrzwydzielniczej
typu 2A i 2B,
nerwiakowłókniakowatości typu 1
,
zespole von Hippla-Lindaua
i zespole guzów chromochłonnych i przyzwojaków (PPS). Historycznie uważano, że genetyczne podłoże ma około 10% guzów chromochłonnych[], jednak obecnie mutacje germinalne identyfikuje się już w około 25% guzów[9]. PatomorfologiaObraz mikroskopowy guza chromochłonnego Guz chromochłonny zbudowany jest z feochromocytów (komórki chromochłonne) prawidłowo tworzących
rdzeń nadnerczy
(jest to główne miejsce występowania tych komórek, ale mogą również występować pozanadnerczowo). Są one wieloboczne lub wrzecionowate, brązowo-czarne po barwieniu
dwuchromianem potasu
, pochodzą z grzebienia nerwowego. Pod wpływem pobudzenia
pobudzenia współczulnego
wydzielają
katecholaminy
. Komórki tworzą gniazda (
niem.
Zellballen) w bogato unaczynionym zrębie. Makroskopowo guz może być niewielką, otorbioną zmianą w nadnerczu lub nawet kilkukilogramowym, krwotocznym tworem zajmującym duży obszar jamy brzusznej. Zazwyczaj nie przekracza kilku centymetrów, choć opisywano guzy wielkości od kilku milimetrów do 20–30 centymetrów[10]. Przeciętny ciężar wynosi ok. 100 g[10]. Guzy są zazwyczaj bogato unaczynione, w ich wnętrzu można stwierdzić wylewy krwi, ogniska martwicy,
torbiele rzekome
i niekiedy odkładanie złogów wapnia. Niektórzy autorzy z uwagi na budowę histologiczną klasyfikują guzy chromochłonne na 3 typy[10]: - Guzy nabłonkowe – zbudowane z komórek nabłonkowych, zawierające ziarnistą, kwasochłonną
cytoplazmę
i hiperchromatyczne
jądra
; komórki układają się w sznury i skupienia.
- Guzy wielokształtne – zbudowane z komórek nabłonkowych, ale o większym stopniu zróżnicowania (obecne nawet komórki olbrzymie) i większej hiperchromatyczności.
- Guzy wrzecionowate – przeważają komórki wrzecionowate; jest to najrzadsza postać.
Nawet zmiany łagodne mogą naciekać torebkę łącznotkankową i okoliczne naczynia. Na podstawie badania histopatologicznego nie można potwierdzić lub wykluczyć zmiany złośliwej. Złośliwość danej zmiany można stwierdzić tylko na podstawie obecności
przerzutów
(zazwyczaj do okolicznych
węzłów chłonnych
, wątroby, płuc, kości, mózgu). PatofizjologiaIstotą pheochromocytoma jest nadmierne wydzielanie katecholamin, które powstają w naturalnych, fizjologicznych procesach. Ich prekursorem jest
tyrozyna
, pobierana przez zakończenia współczulne i następnie metabolizowana pod wpływem
hydroksylazy
tyrozynowej do
3,4-dihydroksyfenyloalaniny
(DOPA). Z DOPY przy udziale dekarboksylazy powstaje
dopamina
, która ulega dalszym przekształceniom do metoksydopaminy, kwasu 3,4-dihydroksyfenylooctowego (DOPAC), kwasu homowanilinowego (HVA) oraz, przy pomocy β-hydroksylazy, do
noradrenaliny
(około 25% dopaminy). Pozostała część dopaminy ulega wydaleniu z moczem w postaci wolnej lub związanej. Pod wpływem
N-metylotransferazy
z noradrenaliny powstaje
adrenalina
. Guzy zlokalizowane nadprzeponowo nie wydzielają noradrenaliny. Unieczynnianie noradrenaliny i adrenaliny zachodzi przy udziale
monoaminooksydazy
(MAO) i katecholo-O-metylotransferazy (COMT). W efekcie ich działania powstają nieaktywne metabolity (metoksykatecholaminy, kwas 3,4-dihydroksymigdałowy, 3-metoksy-hydroksyfenyloglikol, kwas wanilinomigdałowy – istotne w procesie diagnostycznym pheochromocytoma), które są wydalane z moczem. Niewielka część katecholamin zostaje unieczynniona poprzez związanie z
kwasem glukuronowym
i
kwasem siarkowym
, a także wychwycona zwrotnie przez zakończenia nerwowe i pozaneuronalne. ObjawyGłównym objawem guza chromochłonnego jest
nadciśnienie tętnicze
, które może mieć charakter napadowy lub utrwalony (w rzadkich przypadkach choroba może przebiegać z prawidłowym ciśnieniem). Napady trwają różnie długo (od kilku minut do paru godzin), mogą występować też z różną częstotliwością. Towarzyszą im zwykle silne
bóle głowy
, zlewne poty,
tachykardia
, bladość skóry, uczucie niepokoju, zaburzenia czucia, drżenia. U niektórych chorych może występować rozszerzenie
źrenic
. Po napadzie występuje zwykle znużenie i wyczerpanie. Napady mogą być wyzwalane wysiłkiem fizycznym, stresem, uciśnięciem brzucha, posiłkiem, zmianą pozycji ciała, długotrwałym przebywaniem w pozycji stojącej, stosunkiem płciowym,
defekacją
, lekami (
histamina
,
guanetydyna
,
glukagon
, droperidol,
metoklopramid
,
tyramina
,
trójcykliczne leki przeciwdepresyjne
,
fenotiazyna
, niektóre
cytostatyki
). Chorzy są zwykle szczupli na skutek zwiększonego metabolizmu. U niektórych chorych guz chromochłonny może przebiegać z
hipotonią ortostatyczną
[11]. Może to być spowodowane zaburzeniem mechanizmów współczulnych odpowiedzialnych za regulacje ciśnienia tętniczego przy zmianie pozycji ciała lub zmniejszeniem objętości krwi krążącej. U pacjentów z guzem umiejscowionym w
pęcherzu moczowym
może dochodzić do zaburzeń
mikcji
,
krwinkomoczu
(napady nadciśnienia mogą również być wywoływane przez oddanie moczu). Niekiedy może dojść do powstania
wodonercza
jako manifestacji zaburzenia odpływu moczu spowodowanego uciskiem guza[12]. Mogą również pojawiać się dolegliwości bólowe w jamie brzusznej,
nudności
,
wymioty
,
zaparcia
,
ostre rozdęcie okrężnicy
. Martwiczo zmieniony guz, który uległ pęknięciu, może dawać objawy
ostrego brzucha
. W przebiegu pheochromocytoma istnieje zwiększone ryzyko
kamicy żółciowej
[13]. W efekcie oddziaływania katecholamin na
mięsień sercowy
może dochodzić do zmian o typie
kardiomiopatii
i w efekcie do powiększenia sylwetki serca, tachykardii, zastoju w
krążeniu płucnym
. Niekiedy dominują
zaburzenia rytmu serca
– mogą występować ekstrasystolie nadkomorowe czy komorowe,
migotanie przedsionków
, napadowy częstoskurcz nadkomorowy, czy nawet
migotanie komór
. Guz chromochłonny związany jest ze zwiększonym ryzykiem
niedokrwienia mięśnia sercowego
,
udaru mózgowego
i uszkodzeń nerek. Istnieje również zagrożenie wystąpieniem
nagłego zgonu sercowego
. Niekiedy występują zmiany naczyniowe – mrowienie i drętwienie kończyn czy objawy przypominające
zespół Raynauda
[14]. Innym objawem który można zaobserwować u chorych z guzem chromochłonnym jest
gorączka
. Może mieć charakter utrwalony, zwykle nie towarzyszą jej dreszcze. Jest wyrazem zwiększonego metabolizmu i zaburzonej regulacji ciepła (zmniejszona utrata ciepła przez skórę na skutek skurczu naczyń), a także zwiększonego wytwarzania przez guz
interleukiny 6
[15]. W przebiegu pheochromocytoma może dochodzić zmian w obrębie układu nerwowego – od
parestezji
, zaburzeń widzenia, napadów drgawek aż po utratę przytomności. W rzadkich przypadkach może dochodzić do zmian psychicznych. W podstawowych badaniach laboratoryjnych można niekiedy zaobserwować
leukocytozę
obojętnochłonną
czy
policytemię
. Pheochromocytoma ujawniający się w trakcie
ciąży
może powodować
przedwczesne oddzielenie łożyska
i
poronienie
. Guz chromochłonny może niekiedy wydzielać inne substancje hormonalnie czynne, np.
ACTH
lub
somatostatynę
prowadząc do objawów typowych dla nadprodukcji tych związków. DiagnostykaW celu rozpoznania pheochromocytoma oznacza się wolne
katecholaminy
lub ich
metabolity
(kwas wanilinomigdałowy VMA i metoksykatecholaminy) w dobowej zbiórce
moczu
(metoksykatecholaminy można również oznaczać w
surowicy
). Największą
czułością
i
swoistością
cechuje się oznaczenie metoksykatecholamin w moczu lub surowicy. Pozostałe badania mają mniejszą przydatność diagnostyczną. Następnym etapem jest zlokalizowanie guza za pomocą badań obrazowych. Najczęściej wykonuje się
tomografię komputerową
lub
rezonans magnetyczny
. W przypadkach wątpliwych lub w razie niewykrycia guza stosuje się
scyntygrafię
(z użyciem
metajodobenzyloguanidyny
znakowanej radiojodem) lub
PET
. Konieczny jest również dalszy monitoring pod kątem zespołów chorobowych wynikających z
mutacji
w obrębie
genów
VHL
, RET, SDHB, SDHD. Próby farmakologiczneNa skutek upowszechnienia się bezpiecznych prób biochemicznych próby farmakologiczne mają głównie znaczenie historyczne. Stosuje się je zazwyczaj przy niejednoznacznym obrazie klinicznym, jak również w ośrodkach, które nie mają możliwości przeprowadzenia prób biochemicznych. Istotą prób farmakologicznych jest podaniu leku i obserwowanie reakcji organizmu w postaci wzrostu lub spadku ciśnienia. Obecnie stosuje się próby z fentolaminą oraz
glukagonem
. Dawniej używano także
histaminy
i
tyraminy
– obecnie mają one już znaczenie historyczne. - Próba z fentolaminą
Przed wykonaniem próby konieczne jest odstawienie większości leków, zwłaszcza leków hipotensyjnych i uspokajających, które mogą zafałszować wynik testu. W trakcie badania pacjent musi być ściśle monitorowany, istnieje ryzyku gwałtownego spadku ciśnienia. Próba polega na podaniu dożylnym 2–5 mg fentolaminy w celu zablokowania
receptorów α–adrenergicznych
. Mierzy się następnie ciśnienie co 30 s przez 10 min. Za dodatnią próbę przyjmuje się spadek ciśnienia skurczowego o co najmniej 35 mmHg (4,7 kPa) i rozkurczowego o 25 mmHg (3,3 kPa) w przeciągu 2–3 min od wstrzyknięcia. Spadek ciśnienia utrzymuje się przez około 10 min. a następnie powraca do wartości wyjściowych. Próba jest stosunkowo bezpieczna, niemniej istnieje ryzyko niepożądanych efektów ubocznych – nadmierny spadek ciśnienia tętniczego ze
wstrząsem
włącznie, tachykardia, pocenie się, uderzenia gorąca, zaczerwienie skóry, biegunka, bóle brzucha. - Próba z glukagonem
Jest to próba prowokacyjna, po podaniu glukagonu, na skutek pobudzenia aktywności adenylocyklazy, następuje wzrost stężenia
cAMP
w komórkach guza i wyrzut katecholamin z gwałtownym wzrostem ciśnienia tętniczego. Próbę wykonuje się podając dożylnie 0,5–1 mg glukagonu a następnie mierzy się ciśnienie co 30 sek przez 5 min, a potem co 60 s przez następne 10 min. Za dodatni wynik uważa się wzrost ciśnienia skurczowego o 60 mmHg (8,0 kPa) i rozkurczowego o 30 mmHg (4,0 kPa). Normalizacja ciśnienia następuje zwykle po około 5–15 min od podaniu glukagonu. Tuż przez badaniem pobiera się krew i mocz na oznaczenie stężenia katecholamin, a następnie tuż po wstrzyknięciu glukagonu – krew, a 3 h po badaniu – mocz. Diagnostyka obrazowaObraz tomografii komputerowej pacjenta z guzem chromochłonnym (P na grafice). W centrum zmiany widoczne jest ognisko martwicy. Dodatkowo widoczna masa guzowata (I na grafice) w obrębie trzustki Ustalenie lokalizacji guza jest konieczne celem dobrania odpowiedniej techniki operacyjnej (operacja jest metodą leczenia z wyboru guza chromochłonnego). Jako metodę przesiewowego badania w kierunku obecności pheochromocytoma poleca się
USG
jamy brzusznej. Jest to metoda szeroko dostępna i tania. Jednak z uwagi na stosunkowo małą czułość w wykrywaniu małych guzów oraz zlokalizowanych pozanadnadnerczowo nie może być metodą rozstrzygającą. Całkowitą
czułość
USG szacuje się na około 40–95%[16].
Tomografia komputerowa
(TK) jest badaniem ogólnie dostępnym, charakteryzującym się dużą czułością (95–98%[16]). Guzy chromochłonne w obrazie TK charakteryzują się zwykle jednorodną strukturą i owalnym kształtem. Niekiedy można uwidocznić zmiany
torbielowate
, ogniska martwicy, wylewy, zwapnienia w świetle guza. Przy złośliwych postaciach pheochromocytoma istotna jest również możliwość zlokalizowania potencjalnych przerzutów. Przy trudnościach diagnostycznych, zwłaszcza w przypadku guzów zlokalizowanych pozanadnerczowo, stosuje się
rezonans magnetyczny
. Uważa się, że właśnie w przypadku takiej lokalizacji rezonans wykazuje większą czułość. Przydatny jest również w różnicowaniu innych zmian w nadnerczach. Minusem metody jest mniejsza dostępność i swoistość oraz wyższy koszt. Badaniem charakteryzującym się dużą czułością (sięgającą 100%, przy swoistości 70–80%[16]) jest
scyntygrafia
z użyciem
metajodobenzyloguanidyny
znakowanej radiojodem (MIBG). Komórki o utkaniu chromochłonnym wychwytują MIBG umożliwiając zlokalizowanie nawet bardzo małych zmian. Badanie jest szczególnie pomocne w wykrywaniu zmian pozanadnerczowych oraz przerzutów. W rzadkich przypadkach, przy trudnościach diagnostycznych, stosuje się cewnikowanie
żyły głównej dolnej
, pobierając krew na oznaczenie katecholamin z różnych poziomów. Jest to badanie inwazyjne, obarczone ryzykiem powikłań, rzadko wykonywane. Guz chromochłonny (zaznaczony strzałką) u 20-letniej kobiety, wykryty podczas rutynowego badania przesiewowego u pacjentów z zespołem von Hippla-Lindaua W specyficznych przypadkach guza umiejscowionego w obrębie klatki piersiowej pomocne może być badanie
RTG
oraz badanie
echokardiograficzne
. RóżnicowanieW diagnostyce różnicowej guza chromochłonnego należy wziąć pod uwagę: -
Nadciśnienie pierwotne
– może sprawiać najwięcej trudności diagnostycznych. Nadciśnienie pierwotne może imitować objawy występujące u chorych z guzem chromochłonnym; również sam pheochromocytoma może przebiegać skąpoobjawowo, lub w sposób niecharakterystyczny. Dodatkowo u pacjentów z nadciśnieniem pierwotnym i wzmożoną aktywnością
układu współczulnego
może dochodzić do nieznacznie wzmożonego wydzielania katecholamin i ich metabolitów w moczu. U pacjentów z nadciśnieniem pierwotnym w trakcie napadów ciśnienie tętnicze zwykle nie osiąga tak wysokich wartości jak w przypadku napadów związanych z pheochromocytoma. Skóra jest zwykle zaczerwieniona, a pocenie ograniczone do dłoni, stóp i okolic pachowych. Ostateczne rozpoznanie stawia się na podstawie dodatnich prób biochemicznych.
-
Cukrzycę
ze współistniejącym nadciśnieniem. W przebiegu pheochromocytoma może dochodzić do różnych zaburzeń gospodarki węglowodanowej, z pełnoobjawową cukrzycą włącznie. U chorych z nadciśnieniem wtórnym do cukrzycy (w przebiegu
nefropatii cukrzycowej
) obserwuje się charakterystyczne zmiany na
dnie oka
, w badaniu moczu czy
obrzęki
obwodowe. W przebiegu pheochromocytoma rzadko dochodzi do rozwoju
kwasicy
. Usunięcie guza zwykle prowadzi do normalizacji glikemii. Ostateczne rozpoznanie stawia się na podstawie dodatnich prób biochemicznych.
-
Nadczynność tarczycy
– objawy mogą imitować guza chromochłonnego (wzrost ciśnienia, nadmierne pocenie się,
tachykardia
, niepokój, chudnięcie). Za nadczynnością tarczycy przemawiają: obecność
wola
, charakterystyczne objawy oczne, zwiększenie poziomu hormonów tarczycowych, prawidłowe stężenie katecholamin i ich metabolitów w moczu. W przebiegu nadczynności tarczycy zwyżki ciśnienie tętniczego dotyczą zazwyczaj ciśnienia skurczowego, nie mają charakteru napadowego i rzadko osiągają wysokie wartości.
-
Częstoskurcz
napadowy. W trakcie napadu częstoskurczu związanego z guzem chromochłonnym występuje wzrost ciśnienia (w zależnym od innych przyczyn ciśnienie jest zwykle prawidłowe lub obniżone) a także inne objawy związane z nadmiernym wyrzutem katecholamin. Ostateczne rozpoznanie potwierdza oznaczenie katecholamin w moczu zebranym bezpośrednio po napadzie.
-
Chorobę niedokrwienną serca
. W trakcie napadu silnych bólów stenokardialnych może dochodzić do wzrostu ciśnienia z tachykardią, zblednięciem powłok i niepokojem. O rozpoznaniu przesądza obraz kliniczny oraz oznaczenie poziomu katecholamin w moczu (choć u pacjentów z silnymi bólami, czy w pierwszej dobie
zawału
może dochodzić do wzrostu stężenia katecholamin[17] to wartości te są niższe niż u pacjentów z guzem chromochłonnym).
-
Guzy mózgu
, zwłaszcza zlokalizowane w tylnej jamie czaszkowej – mogą przebiegać z wysokim ciśnieniem i innymi objawami pobudzenia układu współczulnego (również ze zwiększeniem stężenia katecholamin w moczu). Charakterystyczne jedynie dla guzów mózgu są specyficzne objawy neurologiczne oraz nieprawidłowości w badaniach obrazowych głowy (choć w rzadkich przypadkach guz chromochłonny może być umiejscowiony w
centralnym systemie nerwowym
). Częściej występuje też
bradykardia
.
-
Bóle głowy
o charakterze
migrenowym
,
klasterowym
czy naczynioruchowym – mogą przebiegać ze wzrostem ciśnienia i objawami pobudzenia układu współczulnego.
-
Rodzinną dysautonomię
i
zespół Guillaina-Barrégo
– mogą przebiegać z wysokim ciśnieniem tętniczym, nadmiernym poceniem się, czy niepokojem. Opisywano przypadki zwiększonego stężenia katecholamin i ich metabolitów w osoczu i moczu u pacjentów z zespołem Guillaina-Barrégo[18]. Różnicowanie z guzem chromochłonnym polega na stwierdzeniu charakterystycznej
polineuropatii
z osłabieniem siły mięśniowej.
-
Przekwitanie
u kobiet – stosunkowo często występują zwyżki ciśnienia, objawy naczynioruchowe, nadmierna potliwość. Dość charakterystycznym objawem dla przekwitania różnicującym go z guzem chromochłonnym jest duża skłonność do zaczerwienia skóry. Ostateczne rozpoznanie stawia się na podstawie dodatnich prób biochemicznych.
- Ostrą przerywana porfirię w obrazie której może występować nadciśnienie i tachykardia a także zwiększone wydalanie katecholamin z moczem[19]. Rozpoznanie stawia się na podstawie objawów klinicznych (bóle brzucha, objawy neurologiczne, ciemne zabarwienie moczu) a także stwierdzenia zwiększonego wydalania porfobilinogenu i kwasu aminolewulinowego.
- Pseudopheochromocytoma – jest to stan w którym występują charakterystyczne objawy guza chromochłonnego a nie stwierdza się dodatnich prób biochemicznych i nie udało się zobrazować guza. Sugeruje się, że może on wynikać z zaburzenia wiązania katecholamin[20].
- Zespół hiperkinetyczny spowodowany nadmierną aktywnością
receptorów β-adrenergicznych
.
-
Nadciśnienie naczyniowonerkowe
.
- Przyzwojaki.
-
Zaburzenia lękowe
.
Leczenie Leczenie farmakologicznePrzed planowanym zabiegiem operacyjnym, który jest leczeniem z wyboru u pacjentów z guzem chromochłonnym, konieczne jest odpowiednie przygotowanie farmakologiczne. Ma ono na celu przywrócenie prawidłowego ciśnienia, zapobieżenie jego gwałtownym skokom podczas operacji oraz normalizację akcji serca. Zazwyczaj okres przygotowawczy wynosi około 2 tygodni[22], przy silniej wyrażonych objawach klinicznych, czy współistnieniu dodatkowych powikłań ze strony układu sercowo-naczyniowego może ulec on wydłużeniu. Lekami preferowanymi są α-blokery. Stosuje je się do momentu uzyskania prawidłowego ciśnienia krwi, bez wahań w ciągu dnia. Zazwyczaj podaje się doustnie fenoksybenzaminę, zaczynając od mniejszej dawki i stopniowo ją zwiększając do uzyskania pełnego efektu terapeutycznego. Można również stosować inne α-blokery, także nowszej generacji (istnieje jednak mniej badań klinicznych potwierdzających ich skuteczność). Przeważa opinia, że leki alfa-adrenolityczne stwarzają najlepsze warunki do przeprowadzenia operacji, choć część autorów uważa, że mogą utrudnić manualne wykrycie guza podczas zabiegu operacyjnego, oraz prowadzić do nadmiernych spadków ciśnienia w okresie pooperacyjnym. Jako leki uzupełniające stosuje się
β-blokery
, zwłaszcza u osób ze współistniejącą
tachykardią
czy zaburzeniami rytmu serca (napadowe częstoskurcze, dodatkowe pobudzenia nadkomorowe). Są one niewystarczające w monoterapii w okresie przygotowawczym, gdyż mogą sprzyjać generowaniu nadciśnienia z uwagi na zwiększone powinowactwo katecholamin do niezablokowanych
receptorów α
[23]. Powinny być stosowane wyłącznie w połączeniu z α-blokerami[24].
Labetalol
, blokujący zarówno
receptory β-adrenergiczne
jak i
α-adrenergiczne
, nie powinien być traktowany jako lek pierwszego rzutu, gdyż stosunek blokady receptorów β do blokady receptorów α (przyjmowany doustnie) wynosi 7:1[25] – po jego podaniu może dojść do paradoksalnego wzrostu ciśnienia tętniczego w mechanizmie opisanym powyżej[26]. Niekiedy stosuje się również
blokery kanałów wapniowych
, w niektórych ośrodkach są one nawet preferowanym lekiem u pacjentów z guzem chromochłonnym i prawidłowym ciśnieniem tętniczym[27]. Zazwyczaj jednak stosuje się je w terapii łączonej z α-blokerami – przy niedostatecznej kontroli ciśnienia, lub w monoterapii, przy występowaniu efektów ubocznych skutkujących koniecznością odstawienia α-blokerów. Bardzo ważnym elementem przygotowania do zabiegu jest uzupełnienie niedoborów objętości krążącej krwi, które to występują dość często u pacjentów z guzem chromochłonnym. Niekiedy istnieje konieczność przetoczenia krwi. Leczenie chirurgiczneObustronny guz chromochłonny w zespole MEN2 Jedyną metodą skutecznego leczenia guza chromochłonnego jest jego chirurgiczne usunięcia. Jest to metoda leczenia z wyboru w tym schorzeniu. Jedynie w nielicznych przypadkach odstępuje się od zabiegu (bezwzględne przeciwwskazania do operacji, brak zgody pacjenta, złośliwy guz z uogólnionymi przerzutami). Zabieg polega na usunięciu guza. Najczęściej jest on zlokalizowany w nadnerczach – stosuje się wtedy
adrenalektomię
(usunięcie nadnercza). Ostatnio coraz większe uznanie zyskuje metoda
laparoskopowa
[28]. Możliwa jest również operacja drogą
laparotomii
[29]. W wybranych przypadkach możliwe jest zastosowanie adrenalektomii oszczędzającej – pozwala na zachowanie prawidłowej funkcji
kory nadnerczy
. Zabieg operacyjny u pacjentów z guzem chromochłonnym wymaga modyfikacji środka znieczulającego. W
premedykacji
preferowane są pochodne
benzodiazepin
(nie działają na układ współczulny). W
znieczuleniu ogólnym
stosuje się
podtlenek azotu
, enfluran,
izofluran
,
fentanyl
i izofentanyl. Nie poleca się
halotanu
, który może nasilać zaburzenia rytmu serca. W trakcie zabiegu napadowe zwyżki ciśnienia tętniczego opanowuje się dożylnym podaniem 2–3 mg fentolaminy lub
nitroprusydkiem sodu
(we wlewie dożylnym 0,25–10 μg/kg m.c./min) czy
nitrogliceryną
(5–100 μg/min). W zaburzeniach rytmu serca stosuje się dożylnie
propranolol
(5–10 mg),
lidokainę
(50–100 mg) czy
esmolol
(200–500 μg/kg m.c./min). Nadmierny spadek ciśnienia jest wskazaniem do wypełnienia łożyska naczyniowego (podanie krwi lub innych płynów) lub w rzadkich przypadkach zastosowania katecholamin (np.
noradrenaliny
). Bezpośrednio po usunięciu guza może dojść do
hipoglikemii
(zniesienie hamującego wpływu katecholamin na sekrecję
insuliny
). Po zabiegu operacyjnym konieczne jest monitorowanie pacjenta pod kątem ciśnienia tętniczego,
elektrokardiogramu
i tętna. Utrzymywanie się wysokiego ciśnienia po operacji może świadczyć o obecności drugiego guza chromochłonnego lub czynnych hormonalnie przerzutów, współistnieniu nadciśnienia pierwotnego (lub występowania utrwalonych zmian naczyniowych) czy, w rzadkich przypadkach, powikłania pooperacyjnego w postaci uszkodzenia
tętnicy nerkowej
. W każdym przypadku należy oznaczyć stężenie katecholamin lub ich metabolitów w moczu. Niekiedy konieczna jest substytucja
steroidów
(przy obustronnym usunięciu nadnerczy). Niezbędna jest długoterminowa kontrola pacjentów po usunięciu guza chromochłonnego polegająca na monitorowaniu ciśnienia tętniczego oraz okresowym oznaczaniu katecholamin i ich metabolitów w moczu. Leczenie złośliwego guza chromochłonnegoNieleczony złośliwy guz chromochłonny w około 50% przypadków prowadzi do zgonu w przeciągu 5 lat[30]. Nie ma skutecznej metody leczącej złośliwą postać guza chromochłonnego. W leczeniu chirurgicznym należy dążyć do usunięcia jak największej ilości aktywnej hormonalnie tkanki, zarówno w obrębie guza pierwotnego jak i przerzutów. Można w ten sposób osiągnąć spowolnienie choroby i zmniejszyć nasilenie objawów klinicznych poprzez zmniejszenie objętości krążących katecholamin[31]. Metodami alternatywnymi do zabiegu operacyjnego są:
radioterapia
,
krioablacja
, TAE (transcatheter arterial embolization),
ablacja przezskórna
czy
chemioterapia
[32][33]. W skojarzonej chemioterapii wykorzystuje się
cyklofosfamid
,
winkrystynę
i
dakarbazynę
. Terapia taka może prowadzić u około 50% chorych do przejściowej
remisji
[34]. Stosuje się również
metajodobenzguanidynę
w dawkach przekraczających te stosowane w celach diagnostycznych[35][36][37]. U pacjentów z wysokim poziomem krążących katecholamin skuteczna może się okazać terapia przy użyciu α-metylotyrozyny[38][39]. Jest to związek podobny do
1-tyrozyny
, który hamuje przekształcanie tyrozyny do
dihydroksyfenyloalaniny
(DOPA), a co za tym idzie powstawanie katecholamin. Stosowanie tego związku jest jednak ograniczone z powodu stosunkowo częstych efektów ubocznych. Wśród potencjalnych leków mogących mieć zastosowanie w terapii złośliwego guza chromochłonnego wymienia się analogi
somatostatyny
[40]. Część guzów neuroendokrynnych posiada na powierzchni swoich komórek różne typy
receptorów
somatostatynowych, wobec czego leki takie mogą okazać się skuteczną metoda terapii. Pojedyncze badania donosiły o redukcji produkcji katecholamin przez komórki guza po zastosowaniu
oktreotydu
[41], natomiast pozostałe sugerowały jego małą przydatność[42]. Zwiększona ekspresja
białka szoku cieplnego
HSP90 w złośliwych guzach chromochłonnych[43] sugeruje zastosowanie jego inhibitorów w terapii[44]. Rokowanie5-letni okres przeżycia w przypadku guza łagodnego wynosi 96%, natomiast przy guzie złośliwym 44%. Ryzyko nawrotu guza łagodnego sięga około 10%. U pacjentów z guzem chromochłonnym istnieje zwiększona śmiertelność związana z obecnością dodatkowego guza (innego niż pheochromocytoma)[45][46]. Śmiertelność okołooperacyjna nie przekracza 3%. U około 60% pacjentów po zabiegu operacyjnym dochodzi do normalizacji ciśnienia tętniczego. Częściej normalizacja dotyczy pacjentów z napadowym nadciśnieniem (około 80%) niż z utrwalonym (około 40%)[47]. HistoriaW 1886 Felix Fränkel jako pierwszy opisał guza chromochłonnego u 18-letniej chorej[48][49]. Paul Manasse w 1893 dokonał opisu anatomopatologicznego guza[50]. W 1904 G. Marchetii opisał obustronny guz nadnerczy[51]. W 1908 roku Henri Alezais i Felix Peyron wprowadzili termin paraganglioma.
Ludwig Pick
w 1912 zauważył powinowactwo komórek guza do soli
chromu
– do nomenklatury medycznej został wprowadzony termin pheochromocytoma[52]. Możliwość współistnienia guza chromochłonnego z
neurofibromatosis
odkrył w 1910 S. Suzuki[53]. W 1922 M. L'Abbé ze współpracownikami dokonał pełnego klinicznego opisu pheochromocytoma[54]. W 1926 César Roux w
Szwajcarii
[55] i w 1927 Charles Horace Mayo w
Stanach Zjednoczonych
wykonali pierwszy zabieg
adrenalektomii
u pacjenta z guzem chromochłonnym[56]. Pierwszy zabieg usunięcia guza chromochłonnego rozpoznanego przedoperacyjnie przeprowadził w 1929 Maurice C. Pincoffs[57]. W tym samym roku Coleman Berley Rabin wykazał obecność czynnika presyjnego w guzie[58], który w 1935 został zidentyfikowany jako
adrenalina
[59]. W 1943 A. Hyman i W. H. Mencher opisali przypadek rodzinnego występowania guza chromochłonnego[60]. Rok 1945 to wprowadzenie testu z
histaminą
[61]. A. Engel i
Ulf Svante von Euler
w 1950 odkryli metodę oznaczania katecholamin w moczu[62]. W 1956 H. Weil-Malherbe odkrył w guzie chromochłonnym obecność dihydroksyfenyloalaniny (DOPA)[63]. W 1957 Marvin D. Armstrong ze współpracownikami wykazali zwiększoną zawartość kwasu wanilinomigdałowego w moczu osób chorych na pheochromocytoma, stwierdzając jednocześnie, że jest on głównym metabolitem adrenaliny i noradrenaliny[64]. Związek guza chromochłonnego z
rakiem rdzeniastym tarczycy
zauważył w 1961 John H. Sipple[65]. W 1965 M. Lawrence wprowadził do diagnostyki test z
glukagonem
[66]. Przydatność tomografii komputerowej w diagnostyce guza wykazał Stewart ze współpracownikami w 1978[67]. W 1981 Sisson ze współpracownikami wprowadzili
metajodobenzyloguanidynę
do diagnostyki[68]. W 1993 zostały opublikowane wyniki badań nad częstością występowania guza chromochłonnego w
zespole MEN 2
[69]. Stały się podstawą do stwierdzenia konieczności przeprowadzania badań u pacjentów z guzem chromochłonnym pod kątem współwystępowania raka rdzeniastego tarczycy i
nadczynności przytarczyc
. Przypisy- ↑ Walter F. Boron, Emile L. Boulpaep: Medical physiology: a cellular and molecular approach. Philadelphia, Pa.: W. B. Saunders, 2003. .
- ↑ Vinay Kumar, Ramzi S. Cotran, Stanley L. Robbins: Robbins basic pathology. Philadelphia: Saunders, 2003. .
- ↑ 3,0 3,1 Madani R., Al-Hashmi M., Bliss R., Lennard TW. Ectopic pheochromocytoma: does the rule of tens apply?. „World journal of surgery”. 4 (31), ss. 849–54 (kwiecień 2007).
doi:10.1007/s00268-006-0608-1
.
PMID 17372668
.
- ↑ Adjallé R., Plouin PF., Pacak K., Lehnert H. Treatment of Malignant Pheochromocytoma.. „Hormone and metabolic research = Hormon- und Stoffwechselforschung = Hormones et metabolisme” (sierpień 2009).
doi:10.1055/s-0029-1231025
.
PMID 19672813
.
- ↑ 5,0 5,1 Alan J. Wein, Meredith F. Campbell, Patrick C. Walsh, Louis R. Kavoussi, Andrew C. Novick: Campbell-Walsh urology. Philadelphia: W.B. Saunders, 2007. .
- ↑ 6,0 6,1 Kopetschke R., Slisko M., Kilisli A., Tuschy U., Wallaschofski H., Fassnacht M., Ventz M., Beuschlein F., Reincke M., Reisch N., Quinkler M. Frequent incidental discovery of phaeochromocytoma: data from a German cohort of 201 phaeochromocytoma.. „European journal of endocrinology / European Federation of Endocrine Societies”. 2 (161), ss. 355–61 (sierpień 2009).
doi:10.1530/EJE-09-0384
.
PMID 19497985
.
- ↑
Andrzej Szczeklik
: Choroby wewnętrzne. Kraków: Medycyna Praktyczna, 2005, s. 1126. .
- ↑ Maher ER, Eng C. The pressure rises: update on the genetics of phaeochromocytoma.. „Human molecular genetics”. 20 (11), ss. 2347–54 (październik 2002).
PMID 12351569
.
- ↑ Gerd Herold: Medycyna Wewnętrzna. Warszawa: PZWL, 2008, s. 387. .
- ↑ 10,0 10,1 10,2 Anatomia patologiczna. W:
Włodzimierz Januszewicz
, Bożenna Wocial,
Marek Sznajderman
,
Andrzej Januszewicz
: Guz chromochłonny. Wyd. II. Warszawa: Wydawnictwo Lekarskie PZWL, 2000, ss. 31-35. .
- ↑ DE GENNES L., BRICAIRE H., MOREAU L., COURJARET J., BLANC G., PASQUIER P. [PHEOCHROMOCYTOMA WITH TRUE ORTHOSTATIC HYPOTENSION. REPORT OF A CASE AND REVIEW OF THE LITERATURE.]. „Bulletins et mémoires de la Société médicale des hôpitaux de Paris”, ss. 1035–48 (październik 1963).
PMID 14098864
.
- ↑ Martín Osés E., Páez Borda A., Luján Galán M., Ruiz de la Roja JC., Sánchez Sánchez E., Berenguer Sánchez A. [Bladder pheochromocytoma: a rare cause of ureterohydronephrosis]. „Archivos españoles de urología”. 8 (50), ss. 915–7 (październik 1997).
PMID 9463292
.
- ↑ Gluvić Z., Rasić-Milutinović Z. [Pheochromocytoma associated with cholelithiasis]. „Medicinski pregled”. 7-8 (54). Ss. 383–6.
PMID 11905191
.
- ↑ Tsai JJ., Tsai WJ., Yen JH., Chen JR., Lin SF., Liu HW. Malignant pheochromocytoma associated with Jaccoud's-type arthropathy, Raynaud's phenomenon, positive antinuclear antibody and rheumatoid factor.. „Gaoxiong yi xue ke xue za zhi = The Kaohsiung journal of medical sciences”. 9 (10), ss. 518–21 (wrzesień 1994).
PMID 7983696
.
- ↑ Suzuki K., Miyashita A., Inoue Y., Iki S., Enomoto H., Takahashi Y., Takemura T. Interleukin-6-producing pheochromocytoma.. „Acta haematologica”. 4 (85), ss. 217–9 (1991).
PMID 1853686
.
- ↑ 16,0 16,1 16,2 Ustalenie lokalizacji guza. W:
Włodzimierz Januszewicz
, Bożenna Wocial,
Marek Sznajderman
,
Andrzej Januszewicz
: Guz chromochłonny. Wyd. II. Warszawa: Wydawnictwo Lekarskie PZWL, 2000. .
- ↑ Little RA., Frayn KN., Randall PE., Stoner HB., Morton C., Yates DW., Laing GS. Plasma catecholamines in the acute phase of the response to myocardial infarction.. „Archives of emergency medicine”. 1 (3), ss. 20–7 (marzec 1986).
PMID 3524599
.
- ↑ Ahmad J., Kham AS., Siddiqui MA. Estimation of plasma and urinary catecholamines in Guillain-Barré syndrome.. „Japanese journal of medicine”. 1 (24), ss. 24–9 (luty 1985).
PMID 3999461
.
- ↑ Beal MF., Atuk NO., Westfall TC., Turner SM. Catecholamine uptake, accumulation, and release in acute porphyria.. „The Journal of clinical investigation”. 5 (60), ss. 1141–8 (listopad 1977).
doi:10.1172/JCI108866
.
PMID 908757
.
- ↑ Blum I., Weinstein R., Sztern M., Lahav M. Adrenergic receptor hyperactivity--a cause for pseudopheochromocytoma?. „Medical hypotheses”. 1 (22), ss. 89–96 (styczeń 1987).
PMID 3031435
.
- ↑ Przygotowanie do zabiegu operacyjnego. W:
Włodzimierz Januszewicz
, Bożenna Wocial,
Marek Sznajderman
,
Andrzej Januszewicz
: Guz chromochłonny. Wyd. II. Warszawa: Wydawnictwo Lekarskie PZWL, 2000. .
- ↑ van der Horst-Schrivers AN., Kerstens MN., Wolffenbuttel BH. Preoperative pharmacological management of phaeochromocytoma.. „The Netherlands journal of medicine”. 8 (64), ss. 290–5 (wrzesień 2006).
PMID 16990692
.
- ↑ Sloand EM., Thompson BT. Propranolol-induced pulmonary edema and shock in a patient with pheochromocytoma.. „Archives of internal medicine”. 1 (144), ss. 173–4 (styczeń 1984).
PMID 6691755
.
- ↑ Sibal L., Jovanovic A., Agarwal SC., Peaston RT., James RA., Lennard TW., Bliss R., Batchelor A., Perros P. Phaeochromocytomas presenting as acute crises after beta blockade therapy.. „Clinical endocrinology”. 2 (65), ss. 186–90 (sierpień 2006).
doi:10.1111/j.1365-2265.2006.02571.x
.
PMID 16886958
.
- ↑ Kanto JH. Current status of labetalol, the first alpha- and beta-blocking agent.. „International journal of clinical pharmacology, therapy, and toxicology”. 11 (23), ss. 617–28 (listopad 1985).
PMID 2867049
.
- ↑ Feek CM., Earnshaw PM. Hypertensive response to labetalol in phaeochromocytoma.. „British medical journal”. 6236 (281), s. 387 (sierpień 1980).
PMID 7427286
.
- ↑ Ulchaker JC., Goldfarb DA., Bravo EL., Novick AC. Successful outcomes in pheochromocytoma surgery in the modern era.. „The Journal of urology”. 3 (161), ss. 764–7 (marzec 1999).
PMID 10022680
.
- ↑ Tiberio GA., Baiocchi GL., Arru L., Agabiti Rosei C., De Ponti S., Matheis A., Rizzoni D., Giulini SM. Prospective randomized comparison of laparoscopic vesrsus open adrenalectomy for sporadic pheochromocytoma.. „Surgical endoscopy”. 6 (22), ss. 1435–9 (czerwiec 2008).
doi:10.1007/s00464-008-9904-1
.
PMID 18398641
.
- ↑ Jaroszewski DE., Tessier DJ., Schlinkert RT., Grant CS., Thompson GB., van Heerden JA., Farley DR., Smith SL., Hinder RA. Laparoscopic adrenalectomy for pheochromocytoma.. „Mayo Clinic proceedings. Mayo Clinic”. 12 (78), ss. 1501–4 (grudzień 2003).
PMID 14661679
.
- ↑ John H., Ziegler WH., Hauri D., Jaeger P. Pheochromocytomas: can malignant potential be predicted?. „Urology”. 4 (53), ss. 679–83 (kwiecień 1999).
PMID 10197840
.
- ↑ Mishra AK., Agarwal G., Kapoor A., Agarwal A., Bhatia E., Mishra SK. Catecholamine cardiomyopathy in bilateral malignant pheochromocytoma: successful reversal after surgery.. „International journal of cardiology”. 1 (76), ss. 89–90 (październik 2000).
PMID 11121600
.
- ↑ Takahashi K., Ashizawa N., Minami T., Suzuki S., Sakamoto I., Hayashi K., Tomiyasu S., Sumikawa K., Kitamura K., Eto T., Yano K. Malignant pheochromocytoma with multiple hepatic metastases treated by chemotherapy and transcatheter arterial embolization.. „Internal medicine (Tokyo, Japan)”. 4 (38), ss. 349–54 (kwiecień 1999).
PMID 10361908
.
- ↑ Pacak K., Fojo T., Goldstein DS., Eisenhofer G., Walther MM., Linehan WM., Bachenheimer L., Abraham J., Wood BJ. Radiofrequency ablation: a novel approach for treatment of metastatic pheochromocytoma.. „Journal of the National Cancer Institute”. 8 (93), ss. 648–9 (kwiecień 2001).
PMID 11309443
.
- ↑ Averbuch SD., Steakley CS., Young RC., Gelmann EP., Goldstein DS., Stull R., Keiser HR. Malignant pheochromocytoma: effective treatment with a combination of cyclophosphamide, vincristine, and dacarbazine.. „Annals of internal medicine”. 4 (109), ss. 267–73 (sierpień 1988).
PMID 3395037
.
- ↑ Safford SD., Coleman RE., Gockerman JP., Moore J., Feldman JM., Leight GS., Tyler DS., Olson JA. Iodine -131 metaiodobenzylguanidine is an effective treatment for malignant pheochromocytoma and paraganglioma.. „Surgery”. 6 (134), ss. 956–62; discussion 962–3 (grudzień 2003).
doi:10.1016/S0039
.
PMID 14668728
.
- ↑ Rose B., Matthay KK., Price D., Huberty J., Klencke B., Norton JA., Fitzgerald PA. High-dose 131I-metaiodobenzylguanidine therapy for 12 patients with malignant pheochromocytoma.. „Cancer”. 2 (98), ss. 239–48 (lipiec 2003).
doi:10.1002/cncr.11518
.
PMID 12872341
.
- ↑ Loh KC., Fitzgerald PA., Matthay KK., Yeo PP., Price DC. The treatment of malignant pheochromocytoma with iodine-131 metaiodobenzylguanidine (131I-MIBG): a comprehensive review of 116 reported patients.. „Journal of endocrinological investigation”. 11 (20), ss. 648–58 (grudzień 1997).
PMID 9492103
.
- ↑ Decoulx M., Wemeau JL., Racadot-Leroy N., Grimbert I., Proye C., Plane C. [Alpha-methyl-paratyrosine in the treatment of malignant pheochromocytoma]. „La Revue de médecine interne / fondée ... par la Société nationale francaise de médecine interne”. 4 (8). Ss. 383–8.
PMID 3423477
.
- ↑ Lehnert H., Mundschenk J., Hahn K. Malignant pheochromocytoma.. „Frontiers of hormone research”, ss. 155–62 (2004).
PMID 14674310
.
- ↑ Wiseman GA., Kvols LK. Therapy of neuroendocrine tumors with radiolabeled MIBG and somatostatin analogues.. „Seminars in nuclear medicine”. 3 (25), ss. 272–8 (lipiec 1995).
PMID 7570046
.
- ↑ Invitti C., De Martin I., Bolla GB., Pecori Giraldi F., Maestri E., Leonetti G., Cavagnini F. Effect of octreotide on catecholamine plasma levels in patients with chromaffin cell tumors.. „Hormone research”. 4 (40), ss. 156–60 (1993).
PMID 8300064
.
- ↑ Lamarre-Cliche M., Gimenez-Roqueplo AP., Billaud E., Baudin E., Luton JP., Plouin PF. Effects of slow-release octreotide on urinary metanephrine excretion and plasma chromogranin A and catecholamine levels in patients with malignant or recurrent phaeochromocytoma.. „Clinical endocrinology”. 5 (57), ss. 629–34 (listopad 2002).
PMID 12390337
.
- ↑ Boltze C., Mundschenk J., Unger N., Schneider-Stock R., Peters B., Mawrin C., Hoang-Vu C., Roessner A., Lehnert H. Expression profile of the telomeric complex discriminates between benign and malignant pheochromocytoma.. „The Journal of clinical endocrinology and metabolism”. 9 (88), ss. 4280–6 (wrzesień 2003).
PMID 12970299
.
- ↑ Maloney A., Workman P. HSP90 as a new therapeutic target for cancer therapy: the story unfolds.. „Expert opinion on biological therapy”. 1 (2), ss. 3–24 (styczeń 2002).
doi:10.1517/14712598.2.1.3
.
PMID 11772336
.
- ↑ Khorram-Manesh A., Jansson S., Wängberg B., Nilsson O., Tisell LE., Ahlman H. Mortality associated with pheochromocytoma: increased risk for additional tumors.. „Annals of the New York Academy of Sciences”, ss. 444–8 (sierpień 2006).
doi:10.1196/annals.1353.048
.
PMID 17102113
.
- ↑ Khorram-Manesh A., Ahlman H., Nilsson O., Odén A., Jansson S. Mortality associated with pheochromocytoma in a large Swedish cohort.. „European journal of surgical oncology : the journal of the European Society of Surgical Oncology and the British Association of Surgical Oncology”. 5 (30), ss. 556–9 (czerwiec 2004).
doi:10.1016/j.ejso.2004.03.006
.
PMID 15135486
.
- ↑ Pruszczyk P., Januszewicz W., Feltynowski T., Chodakowska J., Wocial B., Pachocki R., Nielubowicz J., Szostek M. Long term follow-up after surgical removal of pheochromocytoma--observations in 61 patients.. „Clinical and experimental hypertension. Part A, Theory and practice”. 6-7 (13), ss. 1179–94 (1991).
PMID 1760886
.
- ↑ Fränkel F.. Ein Fall von doppelseitigem, völlig latent verlaufenen Nebennierentumor und gleichzeitiger Nephritis mit Veränderungen am Circulationsapparat und Retinitis. „Arch Pathol Anat Physiol Klin Med”. 103, ss. 244–263 (1886).
- ↑ Fränkel F. Classics in oncology. A case of bilateral completely latent adrenal tumor and concurrent nephritis with changes in the circulatory system and retinitis: Felix Fränkel, 1886.. „CA: a cancer journal for clinicians”. 2 (34). Ss. 93–106.
PMID 6423225
.
- ↑ Manasse P.. Über die hyperplastischen Tumoren der Nebennieren. „Virchow's Arch Pathol Anat Klin Med”. 133, ss. 391-404 (1893).
- ↑ Marchetti G. Beitrag zur Kenntnis der pathologischen Anatomie der Nebennieren. „Virchow. Arch. Pathol. Anat.”. 177, s. 227 (1904).
- ↑ Pick L. Das Ganglioma Embryonale Sympathicum (Sympathoma Embryonale), eine typische bösartige Geschwuestform des sympathischen Nervensystems. „Berl Klin Wochenschr.”. 49, ss. 16-22 (1912).
- ↑ Suzuki S.. Über Zwei Tumoren aus Nebennierenmarkgewebe. „Berlin Klin Wochenschr.”. 47, ss. 1623-1625 (1910).
- ↑ L'Abbé, M., Tinel, J., Doumer, A.. Crises solaires et hypertension paroxystique en rapport avec une tumeur surrénale. „Bull. Mém. Soc. Méd. Hôp.”. 46, s. 982 (1922).
- ↑ Welbourn RB. Early surgical history of phaeochromocytoma.. „The British journal of surgery”. 7 (74), ss. 594–6 (lipiec 1987).
PMID 3304519
.
- ↑ Mayo CH.. Paroxysmal hypertension with tumor of retroperitoneal nerve: report of a case. „JAMA”. 89, ss. 1047-1050 (1927).
- ↑ Pincoffs MC. A case of Paroxysmal hypertension associated with suprarenal tumor. „Trans Assoc Am Physicians”. 44, ss. 295-99 (1929).
- ↑ Rabin CB. Chromaffin cell tumor of the suprarenal medulla (pheochromocytoma). „Arch Pathol”. 7, ss. 228-43 (1929). PMID.
- ↑ H.L. Mason, C.S. Myers, E.C. Kendall. The chemistry of crystalline substances isolated from the suprarenal gland. „J. Biol. Chem.”. 114, ss. 613–31 (1936).
- ↑ Hyman A, Mencher WH. Pheochromocytoma of adrenal gland. „J. Urol”. 49, ss. 755-771 (1943).
- ↑ Roth GM, Kvale WF. A tentative test for pheochromocytoma. „Am J Med Sci”. 210, ss. 653-60 (1945).
- ↑ ENGEL A., von EULER US. Diagnostic value of increased urinary output of pheochromocytoma.. „Lancet”. 6630 (2), s. 387 (wrzesień 1950).
PMID 14785169
.
- ↑ WEIL-MALHERBE H. Phaeochromocytoma catechols in urine and tumour tissue.. „Lancet”. 6937 (271), ss. 282–4 (sierpień 1956).
PMID 13347128
.
- ↑ ARMSTRONG MD., McMILLAN A., SHAW KN. 3-Methoxy-4-hydroxy-D-mandelic acid, a urinary metabolite of norepinephrine.. „Biochimica et biophysica acta”. 2 (25), ss. 422–3 (sierpień 1957).
PMID 13471587
.
- ↑ Sipple JH. The association of pheochromocytoma with carcinoma of the thyroid gland. „Am J Med”. 31, ss. 163-166 (1961).
- ↑ Lawrence AM. Glucagon provocative test for pheochromocytoma.. „Annals of internal medicine”. 6 (66), ss. 1091–6 (czerwiec 1967).
PMID 6027944
.
- ↑ Stewart BH., Bravo EL., Haaga J., Meaney TF., Tarazi R. Localization of pheochromocytoma by computed tomography.. „The New England journal of medicine”. 9 (299), ss. 460–1 (sierpień 1978).
PMID 683279
.
- ↑ Sisson JC., Frager MS., Valk TW., Gross MD., Swanson DP., Wieland DM., Tobes MC., Beierwaltes WH., Thompson NW. Scintigraphic localization of pheochromocytoma.. „The New England journal of medicine”. 1 (305), ss. 12–7 (lipiec 1981).
PMID 7231514
.
- ↑ Neumann HP., Berger DP., Sigmund G., Blum U., Schmidt D., Parmer RJ., Volk B., Kirste G. Pheochromocytomas, multiple endocrine neoplasia type 2, and von Hippel-Lindau disease.. „The New England journal of medicine”. 21 (329), ss. 1531–8 (listopad 1993).
PMID 8105382
.
Bibliografia-
Andrzej Szczeklik
: Choroby wewnętrzne. Kraków: Medycyna Praktyczna, 2005, ss. 1126-1128. .
- Eisenhofer G., Bornstein SR., Brouwers FM., Cheung NK., Dahia PL., de Krijger RR., Giordano TJ., Greene LA., Goldstein DS., Lehnert H., Manger WM., Maris JM., Neumann HP., Pacak K., Shulkin BL., Smith DI., Tischler AS., Young WF. Malignant pheochromocytoma: current status and initiatives for future progress.. „Endocrine-related cancer”. 3 (11), ss. 423–36 (wrzesień 2004).
doi:10.1677/erc.1.00829
.
PMID 15369446
.
- Pacak K. Preoperative management of the pheochromocytoma patient.. „The Journal of clinical endocrinology and metabolism”. 11 (92), ss. 4069–79 (listopad 2007).
doi:10.1210/jc.2007-1720
.
PMID 17989126
.
-
Włodzimierz Januszewicz
, Bożenna Wocial,
Marek Sznajderman
,
Andrzej Januszewicz
: Guz chromochłonny. Wyd. II. Warszawa: Wydawnictwo Lekarskie PZWL, 2000. .
- V. Kumar, R. S. Cotran, S. L. Robbins Patologia Urban & Partner, Wrocław 2005 .
- Grupa Robocza PTNT.
Diagnostyka i leczenie guza chromochłonnego. Zalecenia Polskiego Towarzystwa Nadciśnienia Tętniczego (1998)
. Medycyna Praktyczna 5, 1998.
Linki zewnętrzne
Inne hasła zawierające informacje o "Guz chromochłonny":
Rak języka
...
Nadciśnienie tętnicze
HA), do innych zalicza się zwężenie naczyń nerkowych (< 1%), zespół Cushinga, Guz chromochłonny, zespół Conna (wszystkie po < 0,2%)[6] American Association of Clinical ...
Przegląd Sportowy
...
Wykwit
...
Hipertermia
...
Obrazowanie rezonansu magnetycznego
...
William Morton
...
Golonka
...
Święci i błogosławieni Kościoła katolickiego
...
Krwotok
...
Inne lekcje zawierające informacje o "Guz chromochłonny":
Higiena żywienia i żywności (plansza 12)
...
U lekarza - At the doctor`s (plansza 27)
...
125. Ruch. Szkielet człowieka (plansza 10)
...
|