Jadłowstręt psychiczny (z
grec.
an – brak, pozbawienie, orexis – apetyt Anorexia nervosa) – zaburzenie odżywiania się, polegające na celowej utracie wagi wywołanej i podtrzymywanej przez osobę chorą. Obraz własnego ciała jest zaburzony; występują objawy
dysmorfofobii
. Lęk przybiera postać uporczywej
idei nadwartościowej
, w związku z czym pacjent wyznacza sobie niski limit wagi. Dotyczy przeważnie (90–95% chorych) dziewcząt i kobiet między 14 a 20 r.ż. Po raz pierwszy opisał tę chorobę w połowie
XIX wieku
E. Lasčgue i W. Gull.
ICD-10 wyróżnia dwie postaci anoreksji – jadłowstręt psychiczny i jadłowstręt psychiczny atypowy (F50.1). Najczęstszą formą anoreksji jest anoreksja mentalna w wieku dorastania.
Anoreksję cechuje szybko postępujące wyniszczenie
organizmu
, które pozostawia często już nieodwracalne zmiany. Nieleczona prowadzi do śmierci w około 10% przypadków[1]. Zwykle rozpoczyna się przed 25. rokiem życia.
Epidemiologia i czynniki ryzyka
W przeglądach badań na temat sytuacji epidemiologicznej[2][3] wykazano
zapadalność
na poziomie 8–13 przypadków na 100 000 osób rocznie, a
chorobowość
wynoszącą 0,3% przy wykorzystaniu ścisłych kryteriów rozpoznania.
Stwierdzono, że jadłowstręt psychiczny występuje częściej u homoseksualistów i biseksualistów[4][5][6][7]
Główne cechy anoreksji
Głównym cechami anoreksji jest m.in. usiłowanie kontrolowania własnego świata i radzenia sobie z napotkaną traumą poprzez restrykcje w przyjmowaniu pokarmów. Powodem może być również, potrzeba wewnętrznej czystości lub
perfekcjonizm
. Spotyka się także inne powody, jak chęć bycia lekkim, czy pragnienie poniesienia kary lub śmierci.
Chorzy często rezygnują ze spożywania mięsa lub przechodzą na
wegetarianizm
. Ilości przyjmowanego pożywienia ulegają znacznemu zmniejszeniu, co prowadzi do spadku masy ciała, często o ponad 15%. Zachowania osób cierpiących na anoreksję różnią się. Anoreksja często przeplata się, lub tez całkowicie przekształca się w żarłoczność (
bulimię
), gdzie często występują: prowokowanie wymiotów, zażywanie dużych ilości środków przeczyszczających i moczopędnych oraz wyczerpujące ćwiczenia fizyczne. Obecnie rozpoznaje się tzw. niezidentyfikowany typ anoreksji, której źródłem są media, powodujące nienaturalne postrzeganie ludzkiego ciała i zaniżające samoocenę młodzieży. Ofiarami tego typu są najczęściej dziewczęta i chłopcy w wieku 11–20 lat.
Kryteria diagnostyczne
Możemy podejrzewać anoreksję, gdy osoba:
- przeżywa silny lęk przed przybraniem na wadze lub
otyłością
, nawet jeśli ma
niedowagę
;
- nie chce utrzymać wagi w granicach normy dla swojego wieku i wzrostu, co nie jest spowodowane żadnym schorzeniem fizycznym ani psychicznym;
- jej
BMI
jest równy lub mniejszy od 17,5;
- nieprawidłowo ocenia wagę własnego ciała, wymiary i sylwetkę;
- lekceważy skutki nagłego spadku wagi;
- w okresie dojrzałości płciowej (po okresie pokwitania) cierpi na wtórny brak
miesiączki
w ciągu co najmniej 3 miesięcy (jest to kryterium D w DSM-IV. W DSM-V postuluje się usunięcie tego kryterium[8]
- spożywa posiłki w samotności (ze
wstydu
przed innymi);
- gotuje dla innych tzw. "zdrowe posiłki";
- uprawia intensywne ćwiczenia fizyczne;
- kłamie o ilości zjedzonych posiłków;
- główny temat rozmów z osobą chorą to jedzenie,
kalorie
, zawartość
tłuszczu
w produktach i
diety
.
Diagnoza różnicowa
Jeśli do szpitala trafia kobieta, ważąca mniej niż 45 kg to prawdopodobnie cierpi ona na anoreksję. Jednak zdiagnozowanie tej choroby jest bardzo trudne.
Osoby z zaburzeniami typu
psychotycznego
mogą być przekonane, że ich żywność jest zatruta, odmawiać jedzenia i znacznie chudnąć. Unikanie jedzenia może być także skutkiem
depresji
, ponieważ chory nie jest w stanie skoncentrować się na tej czynności. Odmawianie przyjmowania pokarmów może być także spowodowane chorobami
nowotworowymi
lub innymi.
Dlatego, aby z całkowitą pewnością stwierdzić, że przyczyną utraty wagi jest anoreksja, trzeba mieć pewność, że pacjent nie cierpi na żadną inną chorobę psychiczną ani fizyczną.
Postacie zaburzenia
Rozpoznano dwa typy anoreksji:
Typ restrykcyjny
Charakteryzuje się tym, że chory ogranicza przyjmowanie pokarmu do bardzo niewielkich ilości i nieregularnie stosuje środki przeczyszczające.
Typ bulimiczny
Anorektyk, choć zazwyczaj ogranicza ilość przyjmowanego pokarmu, regularnie miewa okresy przejadania się lub prowokowania
wymiotów
i nadużywania leków przeczyszczających i moczopędnych. Stosowane metody zwykle prowadzą do biochemicznych zaburzeń oraz zakłóceń czynności pewnych układów i narządów, a także są zagrożeniem dla życia.
Przyczyny anoreksji
Osoby cierpiące na anoreksję to w większości przypadków dziewczęta i kobiety, które odczuwają nieświadomy
lęk
przed
identyfikacją
z
własną płcią
. Nie zgadzają się z własną seksualnością, unikają kontaktu z innymi osobami, zwłaszcza z przeciwną płcią, a także odchudzają się by w wyniku diety zachować sylwetkę dziecka, jaką miały przed okresem pokwitania. Często dochodzi do tego wtórny brak miesiączki. Obsesyjny lęk przed przybraniem na wadze sprawia, że obsesyjnie myślą o jedzeniu i przekonane są, że "szczupła" figura jest kluczem do sukcesu. Zazwyczaj są to osoby, które każdemu i na każdym kroku chcą udowadniać, że są najlepsze: koncentrują się na kształceniu i zdobywaniu wiedzy, a jednocześnie są bardzo niepewne i boją się niepowodzeń. Chorzy nie widzą swojego wychudzenia, gdy stoją przed lustrem wydaje im się, że ciągle są za grubi.
Powyższe kryteria nie występują zawsze i w każdym przypadku, diagnoza anoreksji może być postawiona wyłącznie na podstawie wartości BMI i kompulsywnego myślenia o wadze. Niezwykle częstą postacią jest anoreksja kulturowa – spowodowana próbami sprostania nierealistycznym wzorcom wyglądu – wyidealizowanemu modelowi kobiecości.
Powszechnie w anoreksji występują:
Czynniki biologiczne
Biochemiczne podłoże anoreksji
Badania przeprowadzone przez dr Ursulę Bailer sugerują, że anoreksja może mieć nie tylko psychiczne, ale również biochemiczne podłoże. U grupy pacjentek, u których zdiagnozowano wcześniej anoreksję restrykcyjną lub bulimiczną zbadano stężenie
neuroprzekaźnika
serotoniny
. Okazało się, że u większości badanych pacjentek niektóre obszary mózgu produkowały i zużywały kilkakrotnie więcej serotoniny niż u zdrowego człowieka. Postawiono
hipotezę
, że jadłowstręt psychiczny u tych pacjentek może być zjawiskiem wtórnym, jedynie reakcją na nieustanny, paraliżujący lęk spowodowany nadmiarem neuroprzekaźnika.
W przebiegu anoreksji u większości badanych stwierdzano, poza nieprawidłową aktywnością
serotoniny
, także zaburzenia w obrębie poziomów
noradrenaliny
i
dopaminy
. Obserwuje się także zwiększenie aktywności endogennych receptorów
opioidowych
. Zaburzenia regulacji dopaminergicznej mogą mieć istotny związek z funkcjonowaniem
układu nagrody
związanego z przyjmowaniem posiłków.
Zaobserwowano też nietypowe zjawisko polegające na braku osłabienia odporności pomimo znacznego wyniszczenia fizycznego pacjentek, tzn. osoby te nie chorują na typowe choroby zakaźne obserwowane w wyniszczeniu fizycznym wynikłym z typowego niedożywienia spowodowanego niedostępnością pożywienia. Oznaczać to może nadaktywność układu odpornościowego, którego komórki mogą uszkadzać ośrodki w mózgu odpowiedzialne za łaknienie.
link
U chorych z anoreksją stwierdza się zwiększone stężenie
CRH
ze zmniejszonym metabolizmem
kortyzolu
. Zaburzenie funkcji osi
podwzgórze
-
przysadka
-
gonady
powoduje zanik cyklu
miesiączki
u kobiet. Zakłóceniu ulega też oś
podwzgórze
-
przysadka
-
tarczyca
: stwierdzono obniżenie stężenia T3.
Czynniki odżywcze
Niedobór
cynku
powoduje spadek apetytu, który może wystąpić również w jadłowstręcie psychicznym i zaburzeniach odżywiania. Zastosowanie cynku w leczeniu anoreksji jest popierane przez Bakana od 1979. Przynajmniej 5 badań klinicznych wykazało, że cynk poprawiał przybór masy ciała w anoreksji. Randomizowane, kontrolowane badania z podwójnie ślepą próbą przeprowadzone w 1994 wykazały, że przyjmowanie cynku (w ilości 14 mg na dzień) podwaja tempo przybierania masy ciała w leczeniu anoreksji[9]. Niedobór innych substancji odżywczych, takich jak
tyrozyna
,
tryptofan
(prekursory
neurotransmiterów
, odpowiednio:
noradrenaliny
i
serotoniny
), a także witaminy B1 (
tiaminy
) może także wpływać na powstanie błędnego koła, w którym niedobory pokarmowe przyczyniają sie do powstania niedożywienia[9].
Podłoże psychiczne
Anoreksja może przyjąć formę walki i wystąpić, gdy zmartwienia nakładają się i są długotrwałe. Zwykle choroba ta przychodzi bardzo powoli i nie staje się groźna dla życia na samym początku, lecz trzeba szybko odsunąć problemy i zmartwienie z życia chorego, w innym razie jego życie jest zagrożone.
Zmiany fizyczne i psychiczne u osób cierpiących na anoreksję
- wyniszczenie
- zwolnienie czynności serca i tętna
- niskie ciśnienie
krwi
- wzdęcia
- zaparcia
- obrzęki dłoni i stóp
- sucha, łuszcząca się
skóra
- meszek na twarzy i ciele
- znaczna utrata
włosów
- zimne
dłonie
-
nadmierne pocenie
się
stóp
-
niedokrwistość (anemia)
- brak
miesiączki
lub bardzo wydłużone okresy między
menstruacjami
(kobiety)
- drażliwość
- dezorientacja/zakłopotanie
- nastroje depresyjne (poczucie beznadziejności, niska samoocena)
- izolowanie się od otoczenia
- bezsenność
- zachowania obsesyjno – kompulsywne, zwłaszcza w odniesieniu do jedzenia
- krótki oddech
- częste bóle głowy
- zawroty głowy
- omdlenia
- podkrążone oczy
- bladość skóry
Zobacz też
Przypisy
- ↑ Birmingham CL., Su J., Hlynsky JA., Goldner EM., Gao M. The mortality rate from anorexia nervosa.. „The International journal of eating disorders”. 2 (38), ss. 143–6 (wrzesień 2005).
doi:10.1002/eat.20164
.
PMID 16134111
.
- ↑ Bulik CM., Reba L., Siega-Riz AM., Reichborn-Kjennerud T. Anorexia nervosa: definition, epidemiology, and cycle of risk.. „The International journal of eating disorders”, ss. S2–9; discussion S20–1 (2005).
doi:10.1002/eat.20107
.
PMID 15852310
.
- ↑ Hoek HW. Incidence, prevalence and mortality of anorexia nervosa and other eating disorders.. „Current opinion in psychiatry”. 4 (19), ss. 389–94 (lipiec 2006).
doi:10.1097/01.yco.0000228759.95237.78
.
PMID 16721169
.
- ↑ Carlat DJ., Camargo CA., Herzog DB. Eating disorders in males: a report on 135 patients.. „The American journal of psychiatry”. 8 (154), ss. 1127–32 (sierpień 1997).
PMID 9247400
.
- ↑ Feldman MB., Meyer IH. Eating disorders in diverse lesbian, gay, and bisexual populations.. „The International journal of eating disorders”. 3 (40), ss. 218–26 (kwiecień 2007).
doi:10.1002/eat.20360
.
PMID 17262818
.
- ↑ Austin SB., Ziyadeh N., Kahn JA., Camargo CA., Colditz GA., Field AE. Sexual orientation, weight concerns, and eating-disordered behaviors in adolescent girls and boys.. „Journal of the American Academy of Child and Adolescent Psychiatry”. 9 (43), ss. 1115–23 (wrzesień 2004).
PMID 15322415
.
- ↑ Russell CJ., Keel PK. Homosexuality as a specific risk factor for eating disorders in men.. „The International journal of eating disorders”. 3 (31), ss. 300–6 (kwiecień 2002).
PMID 11920991
.
- ↑
Proposed Diagnostic Criteria for Anorexia Nervosa
- ↑ 9,0 9,1 Neurobiology of Zinc-Influenced Eating Behavior |
[1]
Bibliografia
- Psychiatria : podręcznik dla studentów medycyny.
Adam Bilikiewicz
(red.). Warszawa: Wydawnictwo Lekarskie PZWL, 2006, ss. 384-386. .
Linki zewnętrzne