Aleksander Gieysztor (ur.
17 lipca
1916
w
Moskwie
, zm.
9 lutego
1999
w
Warszawie
), polski
historyk
mediewista
, uważany za jednego z najwybitniejszych polskich naukowców II poł.
XX w.
Biografia
Aleksander Gieysztor urodził się w Moskwie, dokąd w czasie
I wojny światowej
jego rodzina, pieczętująca się kiedyś herbem Gieysztor, wywędrowała z rodzinnej
Białorusi
. Od
1921
mieszkał w Warszawie. W
1937
ukończył studia na
Wydziale Historycznym
Uniwersytetu Warszawskiego
. W
kampanii wrześniowej
w
1939
, walczył jako
podchorąży
rezerwy. W czasie okupacji hitlerowskiej, działał w
Biurze Informacji i Propagandy
Komendy Głównej
AK
, zostając w końcu jednym z szefów w Wydziale Informacji. Uczestniczył w
powstaniu warszawskim
. W czasie wojny działalność konspiracyjną łączył z naukową – wykładał na Tajnym Uniwersytecie, a w
1942
obronił
doktorat
. W lipcu
1945
został
adiunktem
w Państwowym Instytucie Historii Sztuki i Inwentaryzacji Zabytków. We wrześniu 1945 został adiunktem na Uniwersytecie Warszawskim. W
1949
został mianowany profesorem nadzwyczajnym historii Polski średniowiecznej i nauk pomocniczych historii na UW. Był dyrektorem Instytutu Historii UW do
1975
.
Współpracownik
Polskiego Porozumienia Niepodległościowego
.
W
1960
r. został mianowany na profesora zwyczajnego. W marcu
1964
r. podpisał słynny
List 34
intelektualistów złożony prezesowi Rady Ministrów
Józefowi Cyrankiewiczowi
, w którym domagano się zmiany polskiej polityki kulturalnej zgodnie z prawami zagwarantowanymi w konstytucji państwa polskiego. Po późniejszych represjach ze strony władz, podpisał inny list do The Times, zawierający stwierdzenie, że w Polsce nie było represji, i dyskredytujący
Radio Wolna Europa
. Gdy w styczniu
1971
r. zapadła decyzja o odbudowie
Zamku Królewskiego w Warszawie
, Aleksander Gieysztor został członkiem Obywatelskiego Komitetu Odbudowy. Od 1971 r. członek PAN. Mianowany w
1975
r. wiceprzewodniczącym komitetu obudowy Zamku Królewskiego. Pierwszy długoletni dyrektor Zamku (do
1991
), związany od początku z jego odbudową, a jeszcze wcześniej z pracami badawczymi. Pierwsze publikacje dotyczące Zamku już w latach 50. XX wieku. Od 12 grudnia
1980
do
1984
r. prezes
Polskiej Akademii Nauk
i ponownie od stycznia
1990
do
1992
. Od
1986
był członkiem
Rady Konsultacyjnej przy Przewodniczącym
Rady Państwa
Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej
Wojciechu Jaruzelskim
. W latach
1988
-
1990
członek, a od
1990
wiceprzewodniczący
Rady Ochrony Pamięci Walk i Męczeństwa
.
W
1986
r. otrzymał Nagrodę Państwową I stopnia. W
1989
r. uczestnik obrad
Okrągłego Stołu
– formalnie wskazany przez stronę rządową, ale przy pełnym zaufaniu opozycji, 5 kwietnia przewodniczył posiedzeniu plenarnemu, które kończyło jego prace.
W latach
1986
-
1992
był prezesem
Towarzystwa Naukowego Warszawskiego
. W sierpniu 1984 wszedł w skład Obywatelskiego Komitetu Obchodów 40 Rocznicy Powstania Warszawskiego.
Był jednym z założycieli w
1994
r.
Wyższej Szkoły Humanistycznej
w
Pułtusku
. Był mocno związany z tą uczelnią, do końca życia prowadził tam wykłady, będąc jednym z najbardziej cenionych i lubianych przez studentów wykładowców. Zmarł po półrocznej chorobie. Wyższej Szkole Humanistycznej w Pułtusku nadano w
2002
r. imię Aleksandra Gieysztora.
Odznaczony
Orderem Orła Białego
(1994). Honorowy Obywatel Miasta Warszawy (
1992
) oraz Miasta
Pułtuska
, członek wielu akademii nauk i stowarzyszeń naukowych na całym świecie, doktor honoris causa paryskiej
Sorbony
oraz
Uniwersytetu Jagiellońskiego
,
Uniwersytetu Adama Mickiewicza
i
Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego
, wykładał gościnnie na wielu uczelniach.
Miał syna
Andrzeja
, który zginął w 1989 w wypadku samochodowym, razem z twórcami programu telewizyjnego
Sonda
-
Andrzejem Kurkiem
i
Zdzisławem Kamińskim
.
Bibliografia
Autor ok. 500 publikacji, m.in.:
- Historia Polski (współautor; 1947)
- Ze studiów nad genezą wypraw krzyżowych (1948)
- Zarys nauk pomocniczych historii (1948), książka z której korzystało kilka następnych pokoleń studentów
- Zarys dziejów pisma łacińskiego (1972)
- Zamek Królewski w Warszawie (1973)
- Mitologia Słowian (1982), pierwsza znacząca praca od czasów
Aleksandra Brücknera
(wyd. Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe, 1982 i 1986, w serii Mitologie Świata, ).
- Dzieje Mazowsza do 1526 roku (wraz z prof. Samsonowiczem)
- La Pologne et l'Europe au Moyen Age. Warszawa, P.W.N. Conférence au Centre Scientifique à¨Paris de l'Académie Polonaise des Sciences le 10 décembre 1962.
- Società e cultura nell'alto Medioevo Polacco. Ossolineum 1965. Conférence à l'Académie Polonaise des Sciences à Rome le 5 novembre 1963.
Linki zewnętrzne