Gospodarka Izraela |
---|
|
Centralny Bank Izraela |
Informacje ogólne |
---|
Waluta
|
Szekel
|
Bank centralny
| Centralny Bank Izraela |
Rok podatkowy
| rok kalendarzowy |
Organizacje handlowe |
OECD
,
WTO
|
Podstawowe dane statystyczne |
---|
PKB
(nominalny) | |
PKB
(
ważony PSN
) | 200,7 mld (szac. 2008) |
PKB (PSN) per capita
| 28 200 (szac.
2008
) |
Wzrost PKB | 4,7 % (szac.
2008
) |
Struktura PKB |
Rolnictwo
: 2,7 %
Przemysł
: 31,7 %
Usługi
: 65,6 % ((szac.
2008
) |
Inflacja
| 0,4 % (szac.
2008
) |
Wymiana handlowa |
---|
Eksport | 54,16 mld (szac.
2008
) |
Główni partnerzy |
USA
35%,
Belgia
7.5%,
Hongkong
5.8% (szac. 2007) |
Import | 62,52 mld (szac.
2008
) |
Główni partnerzy | USA 13,9%, Belgia 7,9%,
Niemcy
6,2%,
Chiny
6,1%,
Szwajcaria
5,1%,
Wlk. Brytania
4,7%,
Włochy
4,1% |
Zatrudnienie |
---|
Ludność czynna zawodowo | |
Struktura zatrudnienia | rolnictwo 2 %, przemysł 16 %,usługi 82 % (szac.
2008
) |
Przeciętne wynagrodzenie | |
Płaca minimalna
| |
Stopa bezrobocia
| 8,4 %
2009
|
Wskaźniki jakości życia |
---|
Ludność poniżej progu
ubóstwa
| 10,8 % (
2005
) |
Współczynnik Giniego
| 38,6 (szac.
2008
) |
Wskaźnik Rozwoju Społecznego
| |
Finanse publiczne |
---|
Dług publiczny | 91,25 mld (szac.
2008
) |
Przychody budżetowe | 68,44 mld (szac.
2008
) |
Wydatki budżetowe | 70,06 mld (szac.
2008
) |
Pomoc gospodarcza | |
Główne źródło:
Wszystkie wartości w
dolarach amerykańskich
, chyba że podano inaczej. |
Izrael
jest krajem
kapitalistycznym
, uznawanym za wysoko rozwinięty. Podkreślany jest nieraz fakt, że dzieje się tak mimo złych stosunków z sąsiednimi
państwami arabskimi
oraz okupacji ziem palestyńskich, jednak należy tu podkreślić silne związki gospodarcze Izraela ze
Stanami Zjednoczonymi
i krajami
Unii Europejskiej
. W Izraelu zainwestowali swój kapitał m.in. amerykańscy miliarderzy
Bill Gates
,
Warren Buffett
i
Donald Trump
.
Od 21 kwietnia
1995
Izrael jest członkiem
Światowej Organizacji Handlu
[1].
Pomoc ekonomiczna Stanów Zjednoczonych uznawana jest często za kluczową dla gospodarki Izraela. W latach
1962
-
2007
państwo to otrzymało od rządu USA ok. 100 mld
USD
. Ok. 67 mld zostało przeznaczone na pomoc wojskową, natomiast ok. 33 mld na pomoc gospodarczą.
Izrael
jest uznawany za kraj przodujący w produkcji
oprogramowania
komputerowego
. W
1998
amerykański
tygodnik
Newsweek
nazwał
Tel Awiw
jednym z najbardziej rozwiniętych technologicznie miast świata.
Równocześnie problemem Izraela jest znaczne rozwarstwienie majątkowe. Jak podaje raport izraelskiej
organizacji pozarządowej
Meals4Israel, jedna czwarta Izraelczyków pozostaje zagrożona nędzą. Jedna piąta z nich ma myśli
samobójcze
. Wyraźny jak na państwo o wysokim
PKB
jest problem głodu oraz śmierci z braku możliwości opłacenia fachowej pomocy medycznej. Kolejnym problemem jest
bezrobocie
oraz niskie płace części pracowników, niewystarczające do pełnego zaspokojenia ich potrzeb życiowych. Wpływa na to m.in. upowszechnienie umów o pracę na czas określony (w latach
2006
-
2009
o 50 proc. spadła liczba umów o pracę na czas nieokreślony, zaś liczba umów o pracę na czas określony wzrosła o 123 proc.), jak też zatrudnienia w niepełnym wymiarze[2].
Trendy makroekonomiczne
Rok |
PKB
(mln
NIS
)[3] |
---|
1965 | 1 |
1970 | 2 |
1975 | 8 |
1980 | 111 |
1985 | 28 437 |
1990 | 106 475 |
1995 | 269 718 |
2000 | 470 732 |
2005 | 580 000 |
1983
był rokiem głębokiego kryzysu gospodarczego. Jednak już w
1985
wprowadzono połączony z rozległymi reformami strukturalnymi plan stabilizacyjny, którego cele uznano za satysfakcjonująco zrealizowane.
Na trajektorię gospodarki izraelskiej w olbrzymim stopniu wpłynęła potężna fala żydowskich
imigrantów
, którzy w latach 90. XX wieku napłynęli do Izraela z krajów byłego
ZSRR
. W ten sposób liczba ludności Izraela w krótkim czasie wzrosła o 1 mln mieszkańców. Trzeba było zapewnić im mieszkania, miejsca pracy i opiekę zdrowotną.
Wysokie wykształcenie części imigrantów uznano nieraz za bardzo korzystny impuls dla gospodarki Izraela.
Drugim impulsem pobudzającym gospodarkę był proces negocjacyjny, nazywany procesem pokojowym, który rozpoczął się w
1991
i owocował zawarciem porozumień z
Palestyńczykami
(
1993
) oraz z
Jordanią
(
1994
). Proces ten przełamał gospodarczą izolację Izraela i umożliwił znaczący wzrost przepływu kapitałów między Izraelem a sąsiednimi krajami arabskimi. Otworzył także nowe rynki zbytu dla izraelskich
eksporterów
.
Obraz stabilizacji politycznej na
Bliskim Wschodzie
sprzyjał napływowi zagranicznych
inwestycji
do Izraela. Wiele lokalnych firm zaczęło specjalizować się w najnowszych technologiach, wchodząc na światowe
giełdy
i uzyskując tam wysokie wyniki ekonomiczne oraz pozyskując w ten sposób środki finansowe na kolejne inwestycje. Izraelskie spółki są wysoko notowane na
amerykańskiej
giełdzie
Wall Street
.
Najważniejszym partnerem
handlowym
Izraela pozostają Stany Zjednoczone. Wartość obrotów handlowych w
1997
osiągnęła 12,6 mld
USD
. Stany Zjednoczone eksportują do Izraela głównie
komputery
, części lotnicze i różny sprzęt wojskowy. Izrael eksportuje do
Stanów Zjednoczonych
diamenty
,
brylanty
, urządzenia precyzyjne i telekomunikacyjne.
W
2000
izraelski
parlament
przyjął ustawę dotyczącą redukcji
deficytu budżetowego
w stosunku do
PKB
oraz zmniejszenia
długu wewnętrznego
. W efekcie
deficyt budżetowy
jako procent
PKB
zmniejszył się z 51,7% w
1990
do 47,3% w roku
2000
. Planowany deficyt na
2003
wynosił 3%, z intencją obniżania go o 0,5% rocznie, aż do osiągnięcia poziomu 1% PKB w
2007
. Poziom
długu wewnętrznego
jest porównywalny do krajów
europejskich
. Izrael uznawany jest dotąd za kraj stabilny makroekonomicznie, co sprzyja napływowi sektora prywatnego, funkcjonującego w środowisku, które odbiera za przewidywalne ekonomicznie.
W
2005
roku
produkt krajowy brutto
wzrósł o 5,2%. Był to największy wzrost od pięciu lat, dużo wyższy od przewidywanego przez Bank Izraela. Dla porównania średnia wzrostu PKB krajów członkowskich
OECD
wyniosła w 2005 roku 2,7%. W szczegółach: USA wzrost 3,6%,
Hiszpania
wzrost 3,4%,
Kanada
wzrost 3%. Część ekonomistów dostrzegła w tym wyraźny dowód rozwoju gospodarki Izraela.
Centralne Biuro Statystyki poinformowało, że w
2005
roku nastąpił wzrost populacji Izraela o 1,8%. W ten sposób wzrost PKB liczony na osobę wyniósł 3,3% (80 100 USD lub 17 800
NIS
na osobę).
Produkcja handlowa w 2005 roku wzrosła o 3,8%, a sektor usług uzyskał wzrost o 6-9%. Równocześnie nastąpiło pogorszenie się sytuacji finansowej
sektora budowlanego
. Wydajność pracownika w
sektorze handlowym
wzrosła w 2005 roku o 2,8%.
Deficyt
budżetu
zmalał w 2005 r. o ponad połowę i wyniósł 2,1% (4,3% w
2004
r.). Wynik ten przypisuje się reformom na
rynku pracy
,
rynku kapitałowym
, w
portach
i innych. Równocześnie wzrosły wydatki publiczne o 2,7%. Znaczna część tego wzrostu wydatków stanowiła konsekwencję likwidacji
żydowskich osiedli
i budowy "bariery bezpieczeństwa" na Zachodnim Brzegu. Nastąpił wzrost wydatków na bezpieczeństwo państwowe o 5,5%. Osobiste wydatki wzrosły w
2005
roku o 1,5%, przy czym wydatki na
konsumpcję
wzrosły o 4%.
Eksport
usług i towarów w 2005 roku wzrósł o 7% (bez rynku
diamentów
i nowo tworzonych przedsiębiorstw o 8,3%). Gwałtownie wzrosły zagraniczne
inwestycje
w Izraelu. Duży wzrost przychodów notuje się także w
branży turystycznej
.
Duże znaczenie dla gospodarki Izraela ma zagraniczna pomoc materialna: darowizny osób pochodzenia żydowskiego i organizacji żydowskich, reparacje wojenne z
Niemiec
, subwencje ze Stanów Zjednoczonych. Bezpośrednie inwestycje zagraniczne w Izraelu są wysokie w porównaniu z innymi krajami uprzemysłowionymi. W pierwszych pięciu miesiącach
2003
,
portfolio
inwestycyjne w
akcjach
TASE (
Giełda
w
Tel Awiwie
) wzrosło do 1 biliona USD. Zanotowano także wzrost udziałów zagranicznych w izraelskich przedsiębiorstwach, oraz zwiększenie dofinansowania nowo zakładanych firm (start-ups) przez obcych inwestorów.
Obecnie przeprowadzana jest prywatyzacja Banku Leumi, Israel Discount Bank, Izraelskich Linii Lotniczych – ELAL (rządowe udziały zostały sprzedane w lipcu
2003
), Izraelskiego Przedsiębiorstwa Elektrycznego, Rafinerii, Przemysłu Lotniczego oraz Zim Izrael Nawigacja – przedsiębiorstwa transportu morskiego.
Wysoki i rosnący udział w gospodarce ma
turystyka
. Turystów przyciągają przede wszystkim miejsca kultu religijnego, zabytki kultury starożytnej i zróżnicowane warunki naturalne. Obecnie w Izraelu kładzie się duży nacisk na zainteresowanie cudzoziemców również innymi regionami kraju, jak pustynia
Negew
, na której powstały liczne luksusowe
hotele
, czy okolice
Ejlatu
nad
Morzem Czerwonym
, reklamowane jako atrakcyjne dla rekreacji. Do przyciągnięcia turystów wykorzystuje się również wody
Morza Martwego
, proponując liczne pobyty kuracyjne i odmładzające.
Kryzys 2008-2009
Kryzys 2008-2009
dotarł również do Izraela, gospodarce zagroziła najgorsza od powstania państwa w 1948
recesja
[4].
Przemysł
Izrael jest światowym liderem w produkcji
uzbrojenia
i sprzętu wojskowego. Liczne firmy wyspecjalizowały się w realizacji projektów nowoczesnych technologii (w zakresie lotnictwa, komunikacji, oprogramowania i sprzętu komputerowego, elektroniki medycznej i optyki). Miasto
Bat Yam
jest głównym ośrodkiem
przemysłu poligraficznego
. Większość przedsiębiorstw przemysłowych jest w rękach prywatnych. Największymi ośrodkami przemysłowymi kraju są
Hajfa
,
Tel Awiw-Jafa
,
Beer Szewa
,
Petah Tikwa
i
Aszkelon
, w których skoncentrowanych jest ponad 50% produkcji przemysłu przetwórczego.
W Izraelu rozwinięto najnowocześniejszy
przemysł chemiczny
i
przemysł paliwowo-energetyczny
. Z wód Morza Martwego eksploatuje się
sole potasowe
i
bromowe
; z doliny Arawa –
rudy
miedzi
, zaś
fosforyt
i
gips
z Negewu. Przemysł przetwórczy wysoce wyspecjalizowany, o dużym zapleczu naukowo-badawczym.
Izrael zajmuje pierwsze miejsce w świecie w obróbce importowanych diamentów.
Wzrost produkcji przemysłowej: 4,8% (2005) []
Produkuje się głównie: wyroby chemiczne, produkty rafinacji ropy naftowej, maszyny, instrumenty precyzyjne, wysoko rozwinięte technologie, wyroby tekstylne, ubiory gotowe, opony, obróbka diamentów, środki transportu, papier, wyroby skórzane.
Energia elektryczna
wytwarzana jest w
elektrowniach
naftowych
i
słonecznych
.
Produkcja energii elektrycznej: 48,7 mld
kWh
[5] (2006)
Zużycie energii elektrycznej: 44,74 mld
kWh
[5] (2006)
Eksport energii elektrycznej: 1,844 mld
kWh
[5] (2006)
Import energii elektrycznej: 0,00
kWh
[5] (2007)
Ważniejsze surowce i wyroby przemysłowe
Izrael posiada niewielkie zasoby
surowców mineralnych
. Na wyżynie Negew wydobywa się
fosforyty
(w
1990
było 1,1 mln
ton
w przeliczeniu na czysty składnik). Nad Morzem Martwym wydobywa się
sole potasowe
(1,3 mln
ton
) i
sól kamienną
. Poza tym:
potas
,
brom
,
ropa naftowa
i
gaz ziemny
.
Wydobycie ropy naftowej: 5 966 baryłek/dzień [5] (2007)
Konsumpcja ropy naftowej: 232 300 baryłek/dzień [5] (2006)
Rezerwy ropy naftowej: 1,94 mln baryłek [5] (2008)
Wydobycie gazu ziemnego: 2,35 mld m³ [5] (2006)
Konsumpcja gazu ziemnego: 2,27 mld m³ [5] (2006)
Rolnictwo
Bardzo wysoki poziom rolnictwa (rolnictwo w
kibucach
należy do najnowocześniejszych w świecie). Pracuje w nim 3% ludności czynnej zawodowo, wytwarzając tylko 4,5%
PKB
. W kraju istnieje około 52 tys gospodarstw rolnych. Przeważają gospodarstwa małe (od 1
ha
do 5 ha), indywidualne (84%), kolektywne
kibuce
zajmują tylko 1,4% powierzchni uprawnej, ale skupiają w swoich rękach aż 50% ziem nawadnianych i 31% upraw suchych. Kibuce to wspólnoty wiejskie, które działając na zasadzie kolektywnej własności środków produkcji (z wyjątkiem ziemi), wspólnej pracy członków i solidarnej odpowiedzialności materialnej, wytwarzają około 40% produkcji rolnej.
Moszawy
to zrzeszenia indywidualnych rolników, w których zakup środków produkcji i sprzedaż płodów rolnych prowadzi się wspólnie. Ziemia użytkowana przez członków kibuców, jak i moszaw jest własnością państwa.
Oczywiście należy pamiętać, iż powstanie tak nowoczesnego rolnictwa nie byłoby możliwe bez skutecznego
sztucznego nawadniania
. Systemy irygacyjne sterowane są
komputerowo
. Nawadnia się prawie wszystkie rodzaje użytków: pola uprawne i miejskie tereny zielone, a także liczne
oazy
na pustyni Negew, w których uprawia się
palmy daktylowe
oraz
warzywa
i
owoce
. Oazy te są prawdziwym "rajem na pustyni", w których króluje soczysta zieleń, rozwijająca się dzięki słodkiej wodzie doprowadzonej rurociągami aż z
Jeziora Tyberiadzkiego
. Wysoko rozwinięte
sadownictwo
. Produkcja żywności pokrywa zapotrzebowanie krajowe.
Rozwinięte
rybołówstwo
, przybrzeżne i dalekomorskie połowy ryb. Główne bazy rybackie to:
Hajfa
i
Akka
.
Użycie ziemi:
- ziemie uprawne 20,4%
- łąki i pastwiska 39,5%
- lasy 6%
- pozostałe grunty i nieużytki 34,1%
Ważniejsze produkty rolne i hodowlane:
winogrona
,
owoce cytrusowe
,
banany
,
awokado
,
oliwki
,
tytoń
,
warzywa
,
bawełna
,
pszenica
,
jęczmień
,
ziemniaki
,
orzeszki ziemne
;
owce
,
kozy
,
bydło
,
drób
,
wielbłądy
.
Eksport
Wartość
eksportu
w 2008: 54,16 mld USD
Towary eksportowe:
owoce cytrusowe
świeże i
soki
, wyroby
tekstylne
,
wina
i
likiery
,
słodycze
,
diamenty szlifowane
,
brylanty
, chemikalia, pojazdy, opony, urządzenia wojskowe i broń, aparatura medyczna, oprogramowanie komputerowe.
Najważniejsi partnerzy eksportowi (dane z
2006
):
Import
Wartość
importu
w 2008: 62,52 mld USD
Towary importowe:
Diamenty
, kotły, maszyny, urządzenia elektryczne,
żelazo
i
stal
, pojazdy, chemikalia,
ropa naftowa
.
Najważniejsi partnerzy importowi (dane z 2006):
Transport
Transport kolejowy w Izraelu
Ważniejsze porty morskie:
Ważniejsze porty lotnicze:
Izraelskie linie lotnicze:
Prawa pracownicze w Izraelu
Przewidziany prawem miesięczny czas pracy wynosi 186 godzin, poza sektorem budowlanym, w którym jest to 211 godzin. Pracownik posiada prawo do 36 godzin nieprzerwanego wypoczynku w każdym tygodniu, przy czym dni tygodnia, w którym on przypada, zależą od wyznawanej przez pracownika
religii
.
Pracownikowi przysługuje od 14 do 21 dni płatnego urlopu w roku, w zależności od lat pracy przepracowanych u tego samego pracodawcy. Nie istnieje ścisły obowiązek urlopowy, natomiast za przepracowany dzień urlopu obowiązuje stawka godzinowa w wysokości 150 proc. stawki podstawowej.
Podstawowy dzień pracy wynosi 9 godzin w wypadku 5-dniowego tygodnia pracy oraz 8 godzin w wypadku 6-dniowego tygodnia pracy. Stawka godzinowa za dwie pierwsze przepracowane nadgodziny danego dnia wynosi 125 proc. stawki podstawowej, za każdą kolejną przepracowaną godzinę – 150 proc. stawki podstawowej[6].
Robotnicy niebędący
obywatelami
Izraela posiadają oficjalnie zagwarantowane takie same prawa jak robotnicy izraelscy. Jednakże udokumentowano szereg przypadków drastycznego
wyzysku
robotników palestyńskich (którzy potrzebują specjalnego zezwolenia na pracę), szczególnie w koloniach żydowskich na Zachodnim Brzegu. Pracodawcy nie zapewniali im wymaganej opieki medycznej, a wypłacane płace były niższe niż przewidziana prawem izraelskim płaca minimalna. Pracownicy nie otrzymywali wreszcie dodatków za nadgodziny. Pracowali w uwłaczających warunkach sanitarnych[7].
Opisywane były również nadużycia wobec robotników sezonowych spoza historycznej Palestyny, którzy całymi miesiącami nie otrzymywali wynagrodzenia, pracowali w warunkach na pół niewolniczych i byli zastraszani deportacją. Walce o elementarne prawa pracownicze nie sprzyjają w takich wypadkach obowiązujące w Izraelu obostrzone regulacje wizowe. Wydalony z pracy robotnik staje się nieraz automatycznie zagrożony
deportacją
.
W
2006
r. w Izraelu pracowało około 200 tys. zagranicznych robotników sezonowych, głównie z
Turcji
,
Filipin
i
Europy Wschodniej
. Zastąpili oni na izraelskim rynku pracy w olbrzymim stopniu wypartych z niego Palestyńczyków. Około połowa z nich zatrudniona była nielegalnie, corocznie dochodziło do 5000 deportacji[8].
W marcu
2006
jeden z sędziów izraelskiego Sądu Najwyższego określił warunki, w jakich pracowali imigranci zarobkowi, często zatrudnieni przez agencje pracy tymczasowej, jako "formę nowożytnego niewolnictwa".
Warunki, w jakich pracują robotnicy palestyńscy i inni robotnicy niebędący obywatelami Izraela, uznaje się nieraz za równoznaczne z zaistnieniem
dumpingu socjalnego
, co stwarza zagrożenie także dla praw pracowniczych samych obywateli Izraela.
Przypisy
- ↑
WTO | Israel - Member information
- ↑
Meals4Israel.com
- ↑
International Monetary Fund and EconStats estimates
- ↑
Izrael w największym kryzysie w historii, dziennik.pl, 12 marca 2009
- ↑ 5,0 5,1 5,2 5,3 5,4 5,5 5,6 5,7 5,8
CIA - The World Factbook - Israel
- ↑
Rights, obligations and working conditions
- ↑
Israeli Employers Abuse Palestinian Workers
- ↑
IRIN Middle East | ISRAEL: Migrant workers denied rights | Middle East | Israel | Human Rights | News Item
Zobacz też
Linki zewnętrzne