(
hebr.
שמעון פרס,
ang.
Shimon Peres, ur.
2 sierpnia
1923
r.[1] w
Wiszniewie
w
Polsce
, obecnie
Białoruś
[2], jako Szymon Perski) – dziewiąty, obecny
prezydent państwa Izrael
. Peres był dwukrotnie
premierem Izraela
(od
22 kwietnia
1977
do
21 czerwca
1977
i od
14 września
1984
do
20 października
1986
r.) i raz pełniącym obowiązki premiera tego państwa (od
4 listopada
1995
do
18 czerwca
1996
). Ponadto piastował funkcje ministerialne w 12 rządach, a jego kariera polityczna rozciąga się na okres ponad 66 lat[3]. Peres po raz pierwszy został deputowanym do
Knessetu
(izraelskiego parlamentu) w
1959
r. i - poza trzymiesięczną przerwą na początku
2006
r. - sprawował mandat członka izby aż do
2007
r., kiedy to został wybrany prezydentem.
Urodzony w Wiszniewie, leżącym wówczas na terenach
II Rzeczpospolitej
w
1923
r., w
1934
roku przeniósł się wraz z rodziną do
Brytyjskiego Mandatu Palestyny
. W trakcie i zaraz po
I wojnie izraelsko-arabskiej (1948-1949)
pełnił szereg funkcji dyplomatycznych i wojskowych. Jego pierwszym stanowiskiem na wysokim szczeblu w administracji rządowej była posada zastępcy dyrektora generalnego w ministerstwie obrony, którą otrzymał w
1952
r. Później, w latach
1953
-
1959
był już dyrektorem generalnym[4]. W trakcie swej kariery politycznej, reprezentował pięć
partii politycznych
:
Mapai
,
Rafi
, Maarach,
Partię Pracy
i
Kadimę
. Był przywódcą dwóch z nich: Maarach i Partii Pracy. Ugrupowaniom kierowanym przez niego nigdy nie udało się zwyciężyć w ogólnokrajowych wyborach[5][6].
W
1994
roku został laureatem
Pokojowej Nagrody Nobla
, razem z ówczesnym premierem Izraela
Icchakiem Rabinem
i przywódcą
Palestyńczyków
,
Jasirem Arafatem
. Został wyróżniony za rozmowy pokojowe, które prowadził jako izraelski minister spraw zagranicznych, których skutkiem były tzw.
porozumienia z Oslo
[4].
Na początku
2007
roku został nominowany przez swą partię, Kadimę, na kandydata na stanowisko prezydenta Izraela.
13 czerwca
2007
r. został wybrany na to stanowisko przez Knesset i zaprzysiężony
15 lipca
na 7-letnią kadencję[7][8].
Życiorys
Wczesne lata
Urodził się
2 sierpnia
[9][10] w Wiszniewie, który leżał wówczas w granicach II Rzeczypospolitej (obecnie jest to Białoruś), w rodzinie Icchaka Perskiego (
1896
-
1962
) i jego żony Sary (do
1905
r. Meltzer)[4]. Jak sam wiele lat później opisywał miejsce swych narodzin:
Urodziłem się w małym żydowskim
sztetł
, które w ciągu dwóch wojen - pierwszej i drugiej, było pod polską kontrolą - ale pomimo to byli tam Białorusini, Rosjanie. I oni nienawidzili Polaków. Nie mówili ich językiem. Miejsce, w którym się urodziłem, było bardzo małe, całkowicie żydowskie, a my nie żyliśmy ani w Polsce, ani w Rosji. Żyliśmy w Izraelu od dnia moich narodzin, nawet przed emigracją[11].
Posługiwano się w niej językiem hebrajskim,
jidysz
i
rosyjskim
, a Szymon uczył się
polskiego
w szkole. Obecnie Peres włada również
językiem angielskim
i
francuskim
[9]. Jego ojciec był handlarzem starociami, a matka - bibliotekarką. Peres miał młodszego brata, Gerszona[12].
Dziadek Peresa,
rabin
Zvi Meltzer, wnuk rabina Chaima Wołożyna, miał wielki wpływ na życie przyszłego polityka. W jednym z wywiadów, mówił on:
Jako dziecko, wyrosłem w domu mojego dziadka... Mój dziadek nauczał mnie
Talmudu
. To nie było tak łatwe, jak by się mogło wydawać. W moim domu nie przestrzegano prawa religijnego. Moi rodzice nie byli ortodoksami, ale ja byłem Haredi. Pewnego razu, usłyszałem, że moi rodzice słuchali radia w
szabat
, więc je zniszczyłem[13].
Brytyjski mandat Palestyny
W
1932
roku ojciec Peresa wyemigrował do
Palestyny
i zamieszkał w
Tel Awiwie
. Reszta rodziny (w tym młody 11-letni Szymon) dołączyła do niego w
1934
r.[12] Peres uczył się w szkole podstawowej, a później liceum im. Balfoura w Tel Awiwie. Następnie uczęszczał do gimnazjum Geula, znajdującym się również w tym mieście. W wieku 15 lat trafił do szkoły rolniczej w
Ben Shemen
i zamieszkał w
kibucu
Geva, gdzie spędził kilka lat[12]. Był jednym z założycieli kibucu Alumot. W
1941
r. został wybrany sekretarzem Hanoar Haoved Vehalomed, młodzieżowej organizacji związanej z ruchem
syjonizmu socjalistycznego
. Od
1944
r. ponownie w Alumot, gdzie pracował przy produkcji mleka. Był także pasterzem i sekretarzem kibucu.
Kariera polityczna
W
1947
roku wstąpił do żydowskiej podziemnej organizacji wojskowej
Haganah
i wziął udział w Wojnie o Niepodległość (
1948
r.). Po zakończeniu wojny Peres przewodniczył delegacji ministerstwa obrony
Izraela
do
Stanów Zjednoczonych
. W
1950
roku rozpoczął pracę w Ministerstwie Obrony. Od
1953
roku był dyrektorem generalnym w Ministerstwie Obrony, mając 29 lat został najmłodszą osobą na tym stanowisku w historii ministerstwa. Był odpowiedzialny za dostawy broni dla izraelskiej armii. Z wykształcenia socjolog i prawnik.
Jako zatrudniony na wysokim stanowisku w ministerstwie obrony, Peres szczególnie dobrze radził sobie w kontaktach z
Francją
, zapewniając Izraelowi m.in. zakup odrzutowców
Mirage III
, "przymknięcie oka" na sprawę reaktora atomowego w Dimonie czy też podpisanie trójstronnego porozumienia pomiędzy Izraelem, Francją a
Wielką Brytanią
, dotyczącego działań podczas
kryzysu sueskiego
w
1956
roku.
W
1959
roku został wybrany do izraelskiego
parlamentu
Knesetu
z listy partii
Mapai
i otrzymał nominację na wiceministra obrony (do
1965
r.). Dalej kładł nacisk na rozwój przemysłu lotniczego oraz strategiczną współpracę z
Francją
. Nadal wspierał badania naukowe nad izraelską bronią nuklearną. W
1965
roku został zamieszany, razem z
Mosze Dajanem
w tzw. Aferę Lavona. W jej wyniku Peres, Dajan i
Ben Gurion
wystąpili z Mapai i utworzyli własne ugrupowanie,
Rafi
(Izraelska Lista Robotnicza). Peres został sekretarzem generalnym tej partii. W
1968
roku Rafi połączyło się ponownie z Mapai (ale bez Ben Guriona). W wyniku tego powstała Partia Pracy, a Peres stał się jej współzałożycielem i zastępcą sekretarza generalnego.
W
1969
roku został ministrem absorpcji imigrantów, w latach
1970
-
1974
był ministrem transportu i komunikacji, w
1974
roku ministrem informacji. Po
Wojnie Jom Kippur
, w latach
1974
-
1977
był ministrem obrony w rządzie
Icchaka Rabina
. Przeprowadził reorganizację struktur izraelskiej armii oraz negocjował zakupy nowych technologii wojskowych. W owym czasie był głównym rywalem Rabina do stanowiska premiera po rezygnacji
Goldy Meir
w wyniku wojny w
1973
. Odegrał znaczącą rolę w negocjacjach pokojowych z
Egiptem
, zakończonych podpisaniem porozumienia w
1975
r.
W grudniu
1976
roku zastąpił
Rabina
w obowiązkach premiera do czasu ponownych wyborów parlamentarnych. Sam Rabin został zmuszony do rezygnacji, gdy okazało się, iż jego żona, Leah, posiadała nielegalne zagraniczne konta bankowe. W
1977
roku został przywódcą Izraelskiej Partii Pracy (do
1992
r.). W tym czasie był również wiceprezydentem Międzynarodówki Socjalistycznej. Jego przywództwo partyjne doprowadziło jednak do pierwszej w historii Izraela porażki wyborczej Partii Pracy w
1977
roku. Podobnie było w
1981
roku.
W kolejnych wyborach, w
1984
roku, dwie wielkie partie, Partia Pracy i
Likud
otrzymały zbliżoną ilość głosów. Z tego powodu zawiązały one porozumienie, na mocy której utworzyły koalicję, a pozycja premiera była przedmiotem rotacji pomiędzy liderami obu ugrupowań.
13 września
1984
roku Peres został więc szefem rządu. W
1985
roku wycofał wojska z
Libanu
. 20 października
1986
roku przestał być premierem i podjął obowiązki wicepremiera oraz ministra spraw zagranicznych. Jego miejsce zajął przewodniczący Likud,
Icchak Szamir
. Po kolejnych wyborach, w
1988
roku, Partia Pracy minimalnie przegrała, ale utworzono ponownie rząd "Wielkiej Koalicji", a Peres został wicepremierem oraz ministrem finansów. W
1990
wraz ze swoją partią opuścił gabinet, zaraz po nieudanej próbie utworzenia własnego rządu, złożonego z Partii Pracy oraz niewielkich ugrupowań
lewicowych
i religijnych.
W
1992
roku przegrał w wewnętrznych wyborach partyjnych na przewodniczącego, na rzecz Icchaka Rabina, jednak został ministrem spraw zagranicznych w jego rządzie. Uczestniczył w negocjacjach z
Organizacją Wyzwolenia Palestyny
, które zakończyły się podpisaniem w
1993
roku porozumienia o przyznaniu autonomii
Strefie Gazy
i miastu
Jerycho
. W zamian
OWP
wyrzekła się przemocy oraz uznała prawo
Izraela
do istnienia w pokoju i bezpieczeństwie. 10 grudnia
1994
roku
Icchak Rabin
,
Jaser Arafat
i Shimon Peres zostali laureatami
Pokojowej Nagrody Nobla
. Po zabójstwie premiera Rabina, 5 listopada
1995
roku Peres został nominowany na premiera rządu. Obowiązki pełnił do wyborów parlamentarnych w maju
1996
roku. W tym czasie m.in. promował
Internet
, zakładając pierwszą oficjalną stronę izraelskiego premiera. W bezpośrednich wyborach na premiera w
1996
roku został pokonany przez
Beniamina Netaniahu
. W
1997
roku nie wystartował w wewnątrzpartyjnych wyborach na przewodniczącego i na tym stanowisku zastąpił go
Ehud Barak
. Po zwycięstwie w wyborach tego ostatniego, Peres wszedł w skład jego rządu, obejmując jednak mało ważne stanowisko ministra ds. rozwoju regionalnego. Został także upokorzony przez Knesset, który na stanowisko prezydenta państwa wybrał nie kandydującego na tę pozycję Peresa, ale mało znanego członka Likud,
Mosze Kacawa
. W październiku
1997
roku otworzył Peres Center for Peace w izraelsko-arabskiej współpracy.
Peres powrócił do wielkiej polityki, kiedy to Ariel Szaron pokonał Barak w wyborach na premiera w
2001
roku. Peres znów wszedł do rządu koalicyjnego z Likudem, obejmując stanowisko ministra spraw zagranicznych. Przywództwo w partii tymczasem przeszło w ręce
Binyamina Ben-Eliezera
, a potem
Amrama Mitzny
. W tym czasie Peres krytykowany był za zbytnią uległość wobec Szarona. Miał on być także zbyt przywiązanym do swej pozycji rządowej i nie zwracać uwagi na to, iż rząd Szarona nie przybliża Izraela do upragnionego pokoju z Palestyńczykami, a wręcz przeciwnie. Partia Pracy, a więc także Peres, opuściła pierwszy rząd Szarona tuż przed wyborami w
2003
roku.
Po tym, jak Partia Pracy pod przywództwem Amrama Mitzny po raz kolejny doznała klęski wyborczej, Peres został znów jej tymczasowym przewodniczącym. Poprowadził swoje ugrupowanie do kolejnej koalicji z Likudem Szarona, pod koniec
2004
roku. Miało to na celu umożliwienie premierowi zrealizowanie jego planu wycofania osadników żydowskich ze
Strefy Gazy
.
Zimą
2004
/
2005
, w Partii Pracy miały odbyć się wybory na przewodniczącego, który miał poprowadzić to ugrupowanie w wyborach
2006
roku. Jako tymczasowy lider, Peres starał się opóźnić wybory ile się tylko dało, chcąc ustrzec się rozpadu rządu przed zrealizowaniem planu Szarona. Dodatkowo wybory opóźniły się na skutek odkrycia nieprawidłowości w rejestrowaniu się uprawnionych do głosowania członków partii. Peres długo prowadził w przedwyborczych sondażach, na drugim miejscu znajdował się były przewodniczący centrali związkowej Histadrut
Amir Peretz
, a także
Matan Vilnai
i
Binyamin Ben-Eliezer
. Wybory odbyły się
9 listopada
2005
. Zwyciężył w nich Amir Peretz, uzyskując 42,4% głosów, podczas gdy Peres – 40%.
30 listopada
2005
Peres obwieścił, iż opuszcza Partię Pracy, aby udzielić wsparcia Arielowi Szaronowi. Po wylewie, jaki przytrafił się izraelskiemu premierowi, który spowodował u niego śpiączkę, dywagowano na temat ewentualnego objęcia przez Peresa przywództwa w utworzonej przez Szarona partii,
Kadima
. Sondaże wskazywały, iż pod przywództwem Peresa nowe ugrupowanie zdobędzie 42 mandaty w Knessecie, a z
Ehudem Olmertem
jako szefem – tylko 40. Większość działaczy Kadimy opowiedziało się jednak za Olmertem.
17 stycznia
2006
Peres zrezygnował z członkostwa w Knessecie, zastąpił go Weizman Shiry. Uczynił to z myślą o wystartowaniu w marcowych wyborach z listy partii Kadima. Na liście wyborczej tego ugrupowania znalazł się na miejscu 2., choć uprzednio zastrzeżono, iż najważniejsze stanowisko rządowe po premierze w przyszłym gabinecie zostanie objęte przez
Cypi Liwni
(nr 3. na liście).
4 maja
2006
Szimon Peres został mianowany ministrem ds. rozwoju Negewu, Galilei i ekonomii regionalnej w rządzie Ehuda Olmerta.
Prezydent Izraela
13 czerwca
2007
r. Peres został wybrany na prezydenta przez Kneset. W drugiej turze głosowania poparło go 83 deputowanych (na 120 zasiadających w izraelskim parlamencie). Dwaj pozostali kandydaci,
Reuven Rivlin
z
Likudu
i
Colette Avital
z
Partii Pracy
zrezygnowali z ubiegania się o stanowisko głowy państwa po pierwszej turze głosowania[14]. Prezydent Peres oficjalnie rozpoczął urzędowanie
15 lipca
2007
r.
Życie prywatne
W
1945
r. ożenił się z
Sonyą Gelman
, z którą ma trójkę dzieci - córkę Zvię Valdan (
lingwistkę
, wykładowcę w koledżu Beit Berl) i dwóch synów: Yoniego (ur.
1952
, dyrektora centrum
weterynaryjnego
kampusu szkoły rolniczej Kfar Hayarok niedaleko Tel Awiwu) i Hemiego (szefa Pitango Venture Capital, jednego z największych izraelskich funduszy kapitałowych)[15]. Peres ma 8 wnucząt i 2 prawnucząt.
Jest blisko spokrewniony z aktorką
Lauren Bacall
(Betty Joan Perske, jest jej kuzynem)[16][17]. Interesuje się
nanoelektroniką
.
Zobacz też
Linki zewnętrzne
Przypisy
- ↑ Greer Fay Cashman:
President Shimon Peres celebrates 85th birthday
(
ang.
). Jerusalem Post, 21 sierpnia 2008. [dostęp 28 sierpnia 2008].
- ↑
Biał.
Вішнеў, Вішнева, miejscowość położona w
obwodzie mińskim
i
rejonie wołożyńskim
.
- ↑ Amiram Barkat:
Presidency rounds off 66-year career
. Haaretz, 14 lipca 2007. [dostęp 3 stycznia 2009].
- ↑ 4,0 4,1 4,2 Tore Frangsmyr:
Shimon Peres, The Nobel Peace Prize 1994
(
ang.
). [dostęp 3 stycznia 2009].
- ↑ Tarik Kafala:
Peres: Peace architect, election loser
(
ang.
). BBC, 4 grudnia 2001. [dostęp 3 stycznia 2009].
- ↑
Shimon Peres: Election loser
(
ang.
). BBC, 31 czerwca 2000. [dostęp 3 stycznia 2009].
- ↑ Sheera Claire Frenkel:
Peres elected President
(
ang.
). The Jerusalem Post, 12 lipca 2007. [dostęp 3 stycznia 2007].
- ↑ Jim Teeple:
Shimon Peres Sworn In as Israel's President
(
ang.
). VOA News, 15 lipca 2007. [dostęp 3 stycznia 2009].
- ↑ 9,0 9,1 Knesset:
Shimon Peres
(
ang.
). [dostęp 5 stycznia 2009].
- ↑ Biuro premiera Izraela:
Shimon Peres
(
ang.
). [dostęp 5 stycznia 2009].
- ↑ NNDB:
Shimon Peres
(
ang.
). [dostęp 5 stycznia 2009].
- ↑ 12,0 12,1 12,2 Academy of Achievement:
Shimon Peres Biography
(
ang.
). [dostęp 5 stycznia 2009].
- ↑ Judy L. Beckham:
Shimon Peres, 1994 Nobel Peace Prize
(
ang.
). [dostęp 5 stycznia 2009].
- ↑
Peres elected Israel's president
13 June 2007
- ↑ Zvia Valdan:
Not like other murderers
(
ang.
). Haaretz. [dostęp 5 stycznia 2009].
- ↑ Tovah Lazaroff:
Peres: Not such a bad record after all
(
ang.
). Jerusalem Post, 12 listopada 2005. [dostęp 5 stycznia 2009].
- ↑ NNDB:
Lauren Bacall
(
ang.
). [dostęp 5 stycznia 2009].