Mapa etniczna Turcji
1911
Podział Anatolii i Tracji wg Traktatu z Sevres.
Terytorium Turcji i planowany Kurdystan(ciemnocytrynowy)
Tereny oddane:
Armenii
Grecji
Francji
Wielkiej Brytanii
Ponadto obszary zaznaczone liniami pionowymi – strefy wpływów:
Włoch
Francji
Wielkiej Brytanii
Zdemilitaryzowana międzynarodowa strefa kontroli cieśnin
Linią ciągłą zaznaczony zrewidowany traktatem w Lozannie 1923 przebieg granic Turcji
Zmiany terytorium Grecji od 1832 do 1947, kolor cytrynowy – nabytki Grecji wg traktatu w Sèvres, anulowane traktatem w Lozannie 1923
Wymiana ludności pomiędzy Grecją i Turcją – przesiedlenia obejmujące ponad 2 mln osób wynikłe z zapisów
Traktatu z Lozanny
, podpisanego
24 lipca
1923
roku przez
Imperium brytyjskie
,
Francję
,
Włochy
,
Japonię
,
Grecję
,
Rumunię
oraz
Królestwo Serbów, Chorwatów i Słoweńców
z jednej strony a
Republikę Turecką
z drugiej strony.
Traktat w Lozannie zrewidował postanowienia
Traktatu z Sèvres
z
10 sierpnia
1920
, sprowadzające się w praktyce do rozbioru terytorium
Imperium Osmańskiego
, w tym etnicznych ziem tureckich, umiędzynarodowienia
Stambułu
, cieśnin
Bosfor
i
Dardanele
i ograniczenia suwerennej władzy Turcji do części
Anatolii
[1]. Traktat z Sevres spotkał się z czynnym oporem Turków, którzy faktycznie obalili
sułtanat
i ustanowili
republikę
ze stolicą w
Ankarze
, gdzie
Mustafa Kemal Atatürk
zwołał
23 kwietnia
1920
Wielkie Zgromadzenie Narodowe Turcji
– pierwszy w historii
parlament
turecki[2], a następnie zbrojnie przeciwstawili się armii greckiej, która podjęła ofensywę do centrum Anatolii próbując wymusić realizację postanowień traktatu z Sevres. W bitwie nad rzeką
Sakarya
armia grecka została pokonana i odrzucona na wybrzeże przez Turków. W konsekwencji traktat z Sèvres stał się martwą literą. W ramach wymiany ludności przesiedlono do Turcji od 500 – 800 tys. ludzi, a do Grecji ok. 1,5 mln. (głównie z rejonów wybrzeża
Morza Egejskiego
(
Jonia
), wybrzeża
Morza Czarnego
(
Pont
),
Tracji wschodniej
oraz
Kapadocji
).
Traktat zakończył
wojnę grecko-turecką
i ustabilizował sytuację w regionie. W latach 1915 – 1918 pod pretekstem obrony kraju w północno-wschodniej Turcji, w rejonie działań wojennych pomiędzy armiami turecką i rosyjską doszło do masowych przesiedleń, pogromów i rzezi ormiańskich i greckich mieszkańców regionu
Pont
. Po przegranej Turcji i jej sojuszników w
I wojnie światowej
i wycofaniu wojsk rosyjskich z obszaru Pontu doszło do planowej i wyjątkowo okrutnej eksterminacji nie-turków.
W latach 1915 – 1924 spośród około 700.000 Greków zamieszkujących
Pont
, życie w masowych egzekucjach, masakrach, marszach śmieci i tzw. batalionach pracy utraciło około 300.000 ludzi w tym kobiet, dzieci i starców. Próby samoobrony i walki partyzanckiej podejmowane przez kilkanaście oddziałów tzw. antartes były krwawo tłumione przez wojska tureckie.
Po podpisaniu traktatu z Lozanny wobec skali wzajemnej nienawiści pomiędzy Grekami a Turkami w obu krajach i w konsekwencji praktycznej niemożliwości zgodnego pokojowego współżycia obu społeczności etnicznych w ramach jednego państwa (Grecji lub Turcji) zadecydowano o masowym przesiedleniu ludności cywilnej obu narodowości z terenów etnicznie mieszanych na terytorium państwa ojczystego. Wymiana ludności nie zawsze była dokonywana według kryterium narodowego czy językowego. Podstawowy wyznacznik stanowiła tu religia. I tak z Grecji wysiedlono nie tylko ludność tureckojęzyczną ale także innych muzułmanów w tym: wyznających islam
Cyganów
,
Pomaków
,
Albańczyków
z południowego
Epiru
oraz
Megalorumunów
. Natomiast z Turcji wysiedlono niemal wszystkich
ortodoksyjnych
chrześcijan bez względu na to czy posługiwali się oni językiem greckim czy tureckim. Jednakże greckim mieszkańcom
Stambułu
oraz wysp
Imbros
i
Tenedos
pozwolono pozostać w swoich domach w zamian za co w greckiej Tracji Wschodniej mogła pozostać miejscowa społeczność turecka. Poza tym w Turcji pozostała także część tzw. Greków Pontyjskich, zamieszkujących okolice
Trapezuntu
. Grupa ta przeszła w XVII wieku na islam i z tego powodu nie została objęta wymianą.
Wymiana ludności odbywała się zazwyczaj w sposób pokojowy, stopniowo i trwała do 1930 r. Liga Narodów zorganizowała także aktywizację ekonomiczną okolic objętych wymianami ludności. W ten sposób dopomożono także ludności, która opuściła swe ojczyzny jeszcze w trakcie trwania wojen bałkańskich. Aktywizacją ekonomiczną łagodzono także napięcia, pomiędzy repatriantami, a ludnością miejscową. Urzędnicy Ligi Narodów, a za nimi greccy historycy mówią wręcz o przejściu części Bałkanów, objętej wymianami ludności, prosto z realiów XVII wieku, do szybkiego rozwoju i XX wieku[3].
Wymiana ludności pomiędzy Turcją a Grecją w konsekwencji traktatu z Lozanny były pierwszą w historii nowoczesnej operacją tego typu. Na modelu określonym w Lozannie i z podobnych motywów oparta była wymiana ludności w
Europie Środkowo-Wschodniej
po
II wojnie światowej
. Powojenny trybunał sądził
Enwera Paszę
(jednego z trzech głównych przywódców
młodoturków
) i skazał go zaocznie na śmierć za przestępstwa dotyczące masakr ludności w Armenii. Skazano również ministra sprawiedliwości Ibrahima Beya.
Ahmed Dżemal
został zamordowany przez ormiańskiego zamachowca w
Tbilisi
, zaś trzeci z
triumwiratu
młodoturków –
Talaat Pasza
zbiegł z Turcji w końcu
1918
i zginął w
Berlinie
w roku
1921
również w zamachu z ręki ormiańskiego emigranta. Władze Turcji do dzisiaj (rok 2008) nie uznają wydarzeń z lat 1915 – 1924 za
ludobójstwo
.
Źródła
- The Pontian Question in the United Nations – Michalis Charalambidis, Published by Pontian Society of Thessaloniki <<Euxinos Leschi>> 2004
- Pod rządami półksiężyca – Grzegorz Kucharczyk
-
http://greek-genocide.org/
-
http://may19.net/
Linki zewnętrzne
Przypisy