Krzyż harcerski
Krzyż harcerski | To jest artykuł z cyklu Mundur harcerski | | |
Krzyż harcerski –
odznaka harcerska
stosowana w większości
organizacji harcerskich
w Polsce (wyjątek stanowi
SHK Zawisza
, które używa, jak całe
FSE
, krzyża FSE, przypinanego do beretu nad lewą skronią). Krzyż jest nadawany członkom organizacji harcerskiej podczas
przyrzeczenia harcerskiego
.
Zuchy
zamiast krzyża harcerskiego noszą
znaczek zucha
.
Harcerze
przed przyrzeczeniem na miejscu krzyża noszą
lilijkę
. Historia odznakiJeden z projektów krzyża wg projektu ks. Lutoslawskiego W pierwszym numerze czasopisma „Skaut” z
15 października
1911
roku
Andrzej Małkowski
ogłosił konkurs „na polską odznakę skautową”. W odpowiedzi na ten konkurs nadesłano aż 84 prace. Wśród nich znalazł się projekt, który opracował
Kazimierz Lutosławski
. Opis tego projektu, który zajął 3 miejsce w konkursie, znalazł się wraz z wynikami konkursu w 8 numerze pisma "Skaut" z
1912
r.: - na tarczy okrągłej dwie szable, poniżej polski krzyż wojskowy Virtuti Militari z napisem "Bóg i Ojczyzna" – nad nim orzeł w locie – przy górnej krawędzi napis Czuwaj !.
Żadna z prac nie wydała się na tyle interesująca, by od razu wprowadzić ją do użytku, toteż w końcu
1912
roku Naczelna Komenda Skautowa wyznaczyła do dalszych prac nad projektem ks. Kazimierza Lutosławskiego z zespołem. Po wprowadzeniu do projektu szeregu zmian powstała odznaka: krzyż harcerski wzorowany na
Orderze Virtuti Militari
. Pierwsze krzyże harcerskie wręczono prawdopodobnie już we wrześniu
1913
roku na zakończenie kursu instruktorskiego zorganizowanego przez Naczelną Komendę Skautową w Dynasach. Symbolikę jednego z projektów opisał Lutosławski własnymi słowami: - "... Wianek z
dębu
i
wawrzynu
oznacza cele do zdobycia: siłę i umiejętność, sprawność i wiedzę. Oplata on główny symbol skautowy: krzyż z hasłem "
Czuwaj
". Kształt tego krzyża jest dawny: takiego użyto do naszego orderu waleczności:
Virtuti Militari
; uprzytamnia on w szczególności obowiązek dzielności. Ma on pośrodku kółko – symbol doskonałości, a w nim gwiazdę promienną, jakby światło przewodnie: "ad astra!" A sam krzyż znaczy: per aspera, bo wskazuje ciężką, cierniami walki z własnymi słabościami usłaną drogę, a przy tym oznacza też gotowość do walki i do wszelkich poświęceń – aż do męczeństwa za wiarę, aż do śmierci za Ojczyznę:
Bóg
i
Ojczyzna
są treścią wewnętrzną tego znaku. Hasło "Czuwaj" na nim – to pobudka, ostrzeżenie: oznacza gotowość ducha do pracy nieustannej..."
- ks. Jan Zawada (Kazimierz Lutosławski)
4 grudnia 1916 r. Komenda Naczelna ZHP (pismem nr L. 11.) wydała pierwszy formalny rozkaz (Instrukcja organizacyjna L. 2.) ustalający odznaki ZHP: lilijkę ze zmianą liter P.O.S. na Z.H.P. i krzyż harcerski będący odznaką stopnia wykształcenia harcerskiego (III, II i I stopień). Ostatecznie kształt krzyża harcerskiego został zatwierdzony podczas konferencji zjednoczeniowej
ZHP
w dniach
1
-
2 listopada
1918
roku, która zatwierdziła go jako odznakę polskiego
harcerstwa
. Wygląd odznakiKrzyż harcerski ma kształt
krzyża
równoramiennego, wzorowanego na odznaczeniu
Virtuti Militari
. Krzyż otaczają dwa wieńce:
dębowy
i
laurowy
. Pośrodku w kręgu znajduje się
lilijka
z odchodzącymi na boki
promieniami
. Na poziomych ramionach krzyża napis "Czuwaj". Krzyż wykonany jest ze
srebrnego
, oksydowanego
metalu
. Nabijanymi na nim srebrnymi i złotymi elementami (lilijką, kręgiem i wieńcem) oznacza się kolejne
stopnie harcerskie
. Od tego modelowego rysunku krzyża odchodzono kilkakrotnie – na wielu, szczególnie przedwojennych krzyżach. Po obu stronach znajduje się wieniec dębowy lub, zamiast laurowego, półwieniec z trójdzielnych liści głogu. Także na niektórych krzyżach powojennych próżno szukać wieńca laurowego, gdyż powtarzano wzór przedwojenny (patrz zdjęcie). Poszczególne wzory różnią się między sobą ze względu na wykonawstwo matryc grawerskich zlecanych przez
Naczelnictwo
. Również po wybuchu
II wojny światowej
wykonywano krzyże w
Palestynie
,
Afryce
,
Indiach
i
Argentynie
. Także w
obozach jenieckich
i
koncentracyjnych
. Po II wojnie światowej w obozach przejściowych na terenie
Niemiec
również wykonywano różniące się wzory krzyży. Jeden z tych wzorów przejęło ZHP poza granicami kraju z siedzibą w
Londynie
. Osobnym zagadnieniem są tzw. "wzory lokalne" w
Poznaniu
i
Krakowie
(bite w srebrze), po
1945
, wykonywane za zezwoleniem Naczelnictwa. Również po 1945 i kolejno po
1956
spotykane są bicia krzyży z matryc niezatwierdzonych przez władze
ZHP
– w
Warszawie
,
Rzeszowie
(mniejszy),
Łodzi
, Krakowie i Poznaniu, mimo monopolu
Mennicy Państwowej
na bicie krzyża. Taki stan rzeczy ma miejsce również współcześnie, co owocuje wzorami niezgodnymi z pierwowzorem, nierzadko w sposób rażący. Krzyż harcerski od dawna jest symbolem patriotycznym, którego ranga i rola daleko wykracza poza ruch harcerski. Jest też obiektem kolekcjonerskim, gromadzonym w swych odmianach przez licznych zbieraczy i muzea. Symbolika odznakiWzorowany na
orderze
Virtuti Militari
, który przyznawany jest za szczególne
męstwo
i oddanie w służbie
ojczyźnie
.
Dewizą
krzyża harcerskiego jest
łacińska
maksyma (przez ciernie do gwiazd). Symbolika krzyża harcerskiego -
Krąg
– symbol doskonałości do jakiej dąży harcerska rodzina. Niektórzy twierdzą, że jest to też symbol harcerskiego kręgu, w którym wszyscy są równi i panują braterskie relacje. Inni dodają, że to oznaka ogromnej woli tworzenia kręgu, z którego promieniować będzie prawość myśli, słów i czynów.
-
Lilijka
– symbol czystości (zobacz też:
lilia
), nawiązujący też do wskazującej drogę igły
kompasu
- Promienie – biegnące od lilijki oznaczają dążenie harcerstwa do promieniowania na cały świat wartościami, radością, dobrem. Oznaczają one także wszechstronność rozwoju harcerskiego.
- Węzeł – na wieńcu, jak węzeł na chuście ma przypominać o obowiązku wypełnienia przynajmniej jednego dobrego uczynku dziennie. Są takie środowiska, w których wolno rozwiązać chustę (a więc rozebrać się i pójść na spoczynek) dopiero po spełnieniu dobrego uczynku. Symbolizuje on również węzeł przyjaźni harcerzy.
- Wieniec z
liści
dębowych
– liście dębowe od dawien dawna symbolizują męstwo i dzielność. Wieniec z liści dębowych mieli prawo nosić tylko ludzie władający ogromną siłą – ducha, mięśni, czy magii. Cechy te – męstwo i dzielność, powinny być również udziałem każdego harcerza.
-
Wieniec z liści lauru
– liście laurowe (wawrzynowe) są symbolem zwycięstwa. Wieniec z liści laurowych nosili autorzy największych wiktorii,
rzymscy
cesarze
. Dla
harcerza
liście laurowe oznaczają zwycięstwo nad własnymi słabościami.
- Ziarenka
piasku
– ramiona krzyża harcerskiego wypełnione są ziarenkami piasku, które symbolizują liczną rodzinę harcerską; (Ile ziarenek piasku na plaży, ile gwiazd na niebie, tylu harcerzy na świecie). Inna interpretacja mówi, że są to nierówności symbolizujące kamienie na drodze życia, perły dobrych uczynków, trudy i znoje, radości i smutki jakie harcerz spotyka na swojej drodze życia.
- Puste miejsce – pomiędzy ziarenkami piasku, pozostawione jest miejsce, które symbolizuje że jest jeszcze miejsce dla nowych harcerzy
- Ramię lilijki wskazujące północ – igła w kompasie harcerza.
- Hasło "Czuwaj" – tradycyjne pozdrowienie harcerskie, które przypomina harcerzowi, że powinien być zawsze gotowy do służby Bogu i Polsce oraz czujny
- Ramiona-cztery strony świata
- dwie gwiazdki na lilijce – czujne oczy skauta
NumeracjaNumerowanie krzyży harcerskich odbywało się od
1916
roku, od powstania ZHP zawsze na poziomie
Naczelnictwa ZHP
(Seria i numer), do
II wojny światowej
i na obczyźnie. Po wojnie nadal tak postępowano, do
1949
roku. Po reaktywowaniu ZHP w
1956
roku również
Mennica Państwowa
przestrzegała tej zasady do lat
1965
/
66
. (Formalnie, zapis o numerowaniu krzyża na odwrocie zniknął z Regulaminu Mundurowego w
1976
). Po zaniechaniu numerowania przez Mennicę, wiele środowisk harcerskich,
hufców
, a nawet
drużyn
i
szczepów
na własną rękę numerowało i nadal numeruje krzyże. Ścisłe, prawie kompletne rejestry serii i numeracji, rozkazy i dokumentację krzyża zebrał w obszernej monografii "Krzyż harcerski" Tomasz Sikorski. W
ZHR
i
SH
krzyże numerowane są do dzisiaj. W ZHP niektóre środowiska nadal kontynuują numeracje krzyży harcerskich np. w Chorągwi Krakowskiej. Ochrona prawnaW
2000
ZHP złożył w
Urzędzie Patentowym
wniosek o ochronę prawną wzoru.
1 marca
2004
urząd przyznał prawo ochronne nr 152214 na "słowno-graficzny znak towarowy CZUWAJ", czyli krzyż harcerski. Prawem tym zarządzała
Główna Kwatera Związku Harcerstwa Polskiego
. 8 czerwca 2010 Kolegium Orzekające Urzędu Patentowego RP w Warszawie unieważniło rejestrację
znaku towarowego
"Czuwaj", w tym symbolu Krzyża Harcerskiego. Decyzja ta została ogłoszona podczas posiedzenia Kolegium. Spór patentowyPomiędzy ZHP i ZHR trwa spór prawny o prawa do używania znaku krzyża[1]:
Spór dotyczący prawa do używania znaku krzyża harcerskiego (Uwaga 1 - deklaracji władz nie należy traktować jako reprezentatywnych dla całej organizacji) (Uwaga 2 - część deklaracji nie ma pokrycia w faktach lub nawet jest z nimi sprzeczna) | Przedstawiciele władz
ZHP
twierdzą, że... | Przedstawiciele władz
ZHR
twierdzą, że... |
---|
Intencja ochrony krzyża | ZHP wniósł o ochronę znaku krzyża harcerskiego tylko po to, aby zapobiec wykorzystywaniu go w sposób komercyjny[1]. | Wniosek patentowy złożony przez ZHP w 2000 był przedłożony w złej wierze, bo wiadomo było, że znak krzyża harcerskiego wykorzystywany był i jest także przez inne organizacje harcerskie[1]. | Uzasadnienie prawa do ochrony | Jako organizacja o najdłuższym rodowodzie ZHP czuje się odpowiedzialny za dbanie o godność krzyża harcerskiego. Krzyż harcerski jako odznaka organizacyjna Związku Harcerstwa Polskiego został zatwierdzony podczas zjazdu zjednoczeniowego, który odbył się w 1918 w
Lublinie
[2]. | ZHP nie powinien mieć wyłącznego prawa do krzyża harcerskiego, ponieważ zarówno przed
II wojną światową
, w czasie wojny, jak i po 1945 krzyż był legalnie i w szerokim zakresie używany przez liczne organizacje harcerskie. W opinii ZHR
monopol
ZHP na używanie krzyża został zniesiony w 1990, wraz z nowelizacją ustawy Prawo o
stowarzyszeniach
[1]. | Kwestia ciągłości prawnej ZHP | Zarzuty, jakoby ZHP nie posiadało ciągłości organizacyjnej z harcerstwem przedwojennym, nie znajdują oparcia ani w faktach historycznych, ani w argumentacji prawnej. Krzyż Harcerski jest odznaką organizacyjną Związku Harcerstwa Polskiego, począwszy od zjazdu zjednoczeniowego w 1918 w
Lublinie
, nieprzerwanie do dnia dzisiejszego[2]. | W ocenie ZHR istnieją wątpliwości co do ciągłości prawnej ZHP. W okresie tuż po II wojnie światowej ruch harcerski w Polsce został zlikwidowany, a ZHP zostało ponownie powołane do życia w 1956 na bazie struktur
Związku Młodzieży Polskiej
. Kontynuatorem przedwojennego ZHP jest Związek Harcerstwa Polskiego z siedzibą w Londynie (ZHPpgK), który formalnie powstał w 1946, ale z przedwojennym statutem. Na czele organizacji stanął wówczas
Michał Grażyński
, który przewodniczącym krajowego ZHP został wybrany jeszcze w 1938 i nigdy z tej funkcji nie został odwołany[1]. | Kwestie legalności rejestracji znaku | | Nie było podstawy prawnej do przyznania Głównej Kwaterze ZHP prawa ochronnego na wzór krzyża harcerskiego. ZHR uznaje krzyż za tradycyjną odznakę ruchu harcerskiego w Polsce, a używanie takich odznak, tak jak tradycyjnego
hymnu
i symboliki harcerskiej, wpisane jest do Statutu ZHR, uchwalonego w 1989[1]. | Symbol czy znak towarowy? | Zastrzeżenie słowno-graficznego znaku „Czuwaj” (krzyża harcerskiego) w Urzędzie Patentowym RP wynikło z chęci ustrzeżenia się przed bezprawnym i niegodnym wykorzystaniem wizerunku Krzyża Harcerskiego na wolnym rynku[2]. | Symbolika ruchu harcerskiego w Polsce nie powinna być uznawana i traktowana jako znak towarowy. Krzyż jako odznaka o charakterze symbolicznym w ogóle nie powinna podlegać prawu własności przemysłowej. Krzyż harcerski jest wielkim symbolem dla kilku pokoleń Polaków, jest dobrem wszystkich organizacji harcerskich, które się do tego dziedzictwa przyznają[1]. | Możliwość korzystania z symbolu krzyża przez inne organizacje | ZHP nieustająco wyraża gotowość do prowadzenia rozmów z innymi organizacjami na temat prawa jego członków do używania Krzyża Harcerskiego[2]. Władze ZHP nigdy nie podejmowały kroków, których celem byłoby uniemożliwienie korzystanie z niego innym organizacjom harcerskim. Wielokrotnie deklarowały w formie
uchwał
, że inne organizacje harcerskie mają prawo używać krzyża harcerskiego dla własnych celów organizacyjnych[3]. ZHP proponował udzielanie innym organizacjom bezpłatnych
licencji
na używanie znaku, mając na względzie niemal stuletnią historię krzyża harcerskiego jako odznaki organizacji ZHP. | Udzielanie przez ZHP licencji na najważniejszy symbol harcerski jest dla ZHR nie do przyjęcia[1]. | Opinie o możliwościach rozwiązania sporu | Rzecz polega na tym, by uznać, że równe prawo do podejmowania decyzji i zarządzania naszym dziedzictwem ma kilka podmiotów harcerskich (Michał Senk)[4] W zamyśle twórców, zgodnie z harcerskimi tradycjami, otrzymanie krzyża harcerskiego jest potwierdzeniem zobowiązania się do przestrzegania
Prawa Harcerskiego
, więc ma służyć jako symbol uznawanych i wcielanych w życie wartości, a nie odznaka organizacyjna. Byłoby zatem dobrze nie deprecjonować tego wychowawczego i ideowego charakteru krzyża na rzecz znaczka organizacji. Uznając przestrzeganie Prawa Harcerskiego za podstawę do posiadania krzyża, prostą konsekwencją jest przyjęcie, że będą używali go także harcerki i harcerze z ZHR. (...) Dzieląc się symbolem ruchu harcerskiego musimy pamiętać, że jest sprawą ważną, aby przyjęte rozwiązanie było honorowe dla wszystkich stron – takim pomysłem na pewno nie jest udzielanie licencji. Zadbajmy, aby ranga rozwiązania odpowiadała randze krzyża harcerskiego. (Andrzej Starski)[5] | Właściwym rozwiązaniem byłoby to, co już wstępnie uzgodniliśmy, czyli zarejestrowanie Krzyża przez działające organizacje harcerskie na podstawie wielostronnego porozumienia. Zabawy w rejestrowanie znaków harcerskich sobie na przekór nie mają sensu (
Tomasz Maracewicz
)[4] |
Przypisy- ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 1,4 1,5 1,6 1,7 sk:
Harcerze spierają się o Krzyż Harcerski
. tvn24.pl, 30 maja 2010. [dostęp 30 maja 2010].
- ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3
Uchwała XXXVI Zjazdu ZHP z dnia 6 grudnia 2009 r. w sprawie ochrony prawnej wizerunku Krzyża Harcerskiego
. dokumenty.zhp.pl, 2009-12-06. [dostęp 2010-06-08].
- ↑ Uchwała Rady Naczelnej ZHP z dnia 27 października 1989 w sprawie używania Krzyża Harcerskiego przez inne organizacje harcerskie na terenie Polski.
- ↑ 4,0 4,1 Wojtek Puchacz:
Braterstwo wśród harcerzy to mit
. www.wiadomosci24.pl, 2010-06-06. [dostęp 2010-06-08].
- ↑ Andrzej Starski. To jest krzyż całego ruchu!. „Czuwaj”, s. 35 (2007-09). Warszawa.
ISSN
0867-2024
.
Bibliografia Linki zewnętrzne
Inne hasła zawierające informacje o "Krzyż harcerski":
Dzień Zaduszny
...
Czerwony Krzyż
...
Vytautas Landsbergis
...
Adolf Giżyński
...
Zugspitze
...
Rezurekcja
...
Alfred Lityński
...
Insurekcja kościuszkowska
...
Kornel Ujejski
...
Kulturkampf
...
Inne lekcje zawierające informacje o "Krzyż harcerski":
01 Znaki drogowe - znaki dodatkowe (plansza 8)
...
010c. Rzym (plansza 12)
...
011. Cesarstwo Bizantyjskie (plansza 11)
...
|