Prawo cytatu – prawem dopuszczalna możliwość przytoczenia w tworzonym przez siebie dziele urywków rozpowszechnionych utworów lub drobnych utworów w całości bez zgody ich twórcy i bez uiszczania na jego rzecz wynagrodzenia. Prawo cytatu dotyczy twórczości chronionej majątkowymi prawami autorskimi i stanowi ich ograniczenie na rzecz dozwolonego użytku . Z utworów nie objętych prawami majątkowymi można bowiem korzystać swobodnie, pod warunkiem oznaczenia autora.

W prawie polskim prawo cytatu uregulowane jest w art. 29 ust. 1 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych^[1]: Wolno przytaczać w utworach stanowiących samoistną całość urywki rozpowszechnionych utworów lub drobne utwory w całości, w zakresie uzasadnionym wyjaśnianiem, analizą krytyczną, nauczaniem lub prawami gatunku twórczości.

Warunki korzystania z prawa cytatu

Cytat jako ograniczenie praw autorskich twórcy musi spełniać kilka warunków, aby mieścić się w granicach określonych przez prawo:

• Cytat musi być rozpoznawalny. Czytelnik musi wiedzieć, które słowa są słowami autora, a które są cytowane. Brak odróżnienia cytatu od reszty tekstu stanowić będzie naruszenie praw autorskich. Można w takim przypadku mówić o popełnieniu plagiatu ^[2].
• Cytat musi być wyraźnie oznaczony co do autorstwa i źródła, i to w każdym przypadku, w którym się pojawia. Nie wystarczy samo ogólne odwołanie się do autorów lub dzieł w końcowym zestawieniu bibliografii lub źródeł. Brak wyraźnego oznaczenia cytatu stanowić będzie naruszenie praw autorskich. W przypadku przytaczania cytatów, których autorstwo nie jest znane (rozpowszechniane były anonimowo ), należy taką okoliczność również zaznaczyć^[3].
• Zamieszczenie cytatu musi być uzasadnione celem – ma służyć wyjaśnianiu lub nauczaniu, krytycznej analizie lub prawom gatunku twórczości.
• Cytat pełni funkcję pomocniczą – ma służyć uzupełnieniu i wzbogaceniu dzieła, nie może go natomiast zastępować, ani tworzyć jego zasadniczej konstrukcji. Tworzone dzieło ma być samoistne, nie może polegać na przytoczeniu cudzej twórczości, ewentualnie jedynie z własnym, krótkim komentarzem. Nie może być również serią cytatów, nawet gdyby to były cytaty z różnych dzieł i autorów. Cytaty w samoistnym dziele powinny mieć rolę podrzędną. Nadmierne, zbyt obszerne i nieuzasadnione korzystanie z cytatów również stanowi naruszenie praw autorskich.

Nie jest jednoznacznie określona dopuszczalna wielkość cytatu. Musi on jednak pozostawać w takiej relacji do całości dzieła, aby przy realizowanych przez cytat celach zachowana była pomocnicza rola cytatu. Zgodnie ze stanowiskiem Sądu Najwyższego cytowany urywek lub nawet cały drobny utwór musi pozostawać w takiej proporcji do wkładu własnej twórczości, aby nie było wątpliwości co do tego, że powstało własne, samoistne dzieło^[4].

Nierzetelne wykorzystanie prawa cytatu

Z reguły niedotrzymanie warunków korzystania z prawa cytatu powoduje naruszenie majątkowych praw autorskich^[5]. Niekiedy jednak może dojść również do naruszenia autorskich praw osobistych . Będzie tak w sytuacjach nierzetelnego wykorzystania dzieła^[6], tj. wykorzystania cytatu w taki sposób, że zniekształceniu ulega myśl autora wyrażona w cytowanym utworze. Cytat zostaje wówczas dobrany nieumiejętnie lub świadomie zmanipulowany tak, iż odbiorca cytatu może odnieść mylne wrażenie co do tego, co jego autor rzeczywiście chciał przekazać. Przyjmuje się, że w takich sytuacjach autorowi może przysługiwać nie tylko ochrona prawno-autorska, ale równocześnie ochrona dóbr osobistych gwarantowanych w kodeksie cywilnym ^[7].

Zobacz też

• cytat , cytowanie , dozwolony użytek , utwór
• autorskie prawa majątkowe , autorskie prawa osobiste
• antologia , przedruk, sampling

Przypisy

Bibliografia

Linki zewnętrzne

• Agnieszka Wachowska, Prawo cytatu w Internecie (dostęp: 20.02.2009)