Rumuńska Partia Komunistyczna Partidul Comunist Român
Lider	pierwszy: Gheorghe Cristescu ostatni: Nicolae Ceauşescu
Data założenia	8 maja 1921
Data rozwiązania	22 grudnia 1989
Ideologia polityczna	komunizm marksizm-leninizm stalinizm
Barwy	czerwień złoto

Rumuńska Partia Komunistyczna ( rum. Partidul Comunist Român), komunistyczna partia istniejąca w latach 1921 - 1989 , sprawująca władzę w Rumunii w okresie 1948 - 1989 , w latach 1948 - 1965 nosząca nazwę Rumuńskiej Partii Robotniczej.

1921-1944

Rumuńska Partia Komunistyczna (RPK) powstała w maju 1921 podczas zjazdu socjaldemokratów rumuńskich, podczas którego większość z delegatów opowiedziała się za utworzeniem partii komunistycznej oraz przystąpieniem do III Międzynarodówki . Przez pierwszy rok istnienia nosiła ona nazwę Socjalistyczno-Komunistycznej Partii Rumunii.

W 1924 rząd Iona Brătianu zdelegalizował RPK, a kilkuset jej członków aresztowano (pierwsza fala aresztowań miała miejsce jeszcze w 1921). Partia zeszła do podziemia i przeżywała poważny kryzys. W 1926 aresztowano kierownictwo RPK. Swoją cegiełkę do kryzysu dorzucił Komintern stawiając na czele RPK działacza ukraińskiego. W tym okresie, współtworzony przez komunistów blok wyborczy w skali całego kraju osiągał w wyborach wynik rzędu zaledwie kilkudziesięciu tysięcy głosów. Kilka lat później, wobec trudnej sytuacji, jaka powstała wskutek tzw. wielkiego kryzysu również i ten blok (Blok Robotniczo-Chłopski) został zdelegalizowany. Samą RPK w tym okresie dodatkowo osłabiały walki frakcyjne w jej kierownictwie.

Poprawa sytuacji komunistów nastąpiła w 1935 , gdy zakończone zostały spory wewnętrzne i głoszone hasła uczyniono nieco bardziej realistycznymi. RPK zaczęła zdobywać sympatyków w związkach zawodowych, dzięki czemu mogła zorganizować Blok Demokratyczny (przy współudziale części socjalistów oraz innych drobnych stronnictw i organizacji). To ożywienie działalności spowodowało jednak także wzmożenie działań skierowanych przeciwko komunistom, zarówno ze strony rządu, jak i faszystowskiej Żelaznej Gwardii .

1944-1948

Druga wojna światowa oznaczała przełom w historii RPK. W Rumunii, która opowiedziała się po stronie hitlerowskich Niemiec i wzięła udział w wojnie przeciwko ZSRR, w momencie przechylania się szali zwycięstwa na stronę Aliantów do głosu doszli politycy pragnący znaleźć drogę porozumienia z Aliantami i wycofać się z wojny z jak najmniejszymi stratami. Ponieważ pewnym było, że decydującą rolę na terenie Rumunii odgrywać będzie Związek Radziecki, stopniowo umacniała się pozycja polityków komunistycznych. Wiosną 1944 komuniści zostali zaproszeni przez tworzonego wówczas Bloku Narodowo-Demokratycznego (właśnie z uwagi na przewidywaną rolę ZSRR w sprawach rumuńskich po zakończeniu wojny). W sierpniu 1944 do rządu powołanego przez króla Michała I po ogłoszeniu przejściu Rumunii na stronę Aliantów wszedł komunistyczny minister bez teki ( Lucreţiu Pătrăşcanu ). Kilka dni później do Rumunii wkroczyły wojska radzieckie.

Podpisany 13 września 1944 układ rozejmowy, wśród licznych warunków niekorzystnych dla Rumunii dawał także prawo ZSRR do przebywania jego wojsk na terytorium Rumunii oraz kontrolowanie sytuacji w kraju. Obok zatem wsparcia radzieckiego, negatywne konsekwencje udziału w wojnie po stronie Niemiec działały na korzyść komunistów, którzy nie uczestniczyli w rządach aż do tego momentu. Liczebność RPK (która w 1944 liczyła zaledwie 2 tys. członków) od tej chwili zaczęła szybko rosnąć. Została ona też wzmocniona przez działaczy przysłanych z Moskwy ( Ana Pauker , Vasile Luca ) oraz uwolnionego z więzienia Gheorghe Gheorghiu-Deja .

Posiadanie jednego ministra w rządzie, wobec opanowania Rumunii przez wojska radzieckie, już we wrześniu 1944 przestało wystarczać komunistom. Zażądali dopuszczenia do Bloku Narodowo-Demokratycznego ugrupowań i organizacji pozostających pod ich wpływem (aby zwiększyć swoje znaczenie w Bloku), a po odmowie - wycofali swojego ministra z rządu i utworzyli lewicowy Front Narodowo-Demokratyczny. Pozwoliło to ZSRR podjąć działania przeciwko rządowi, co doprowadziło do jego upadku w listopadzie. W nowym gabinecie 1/3 stanowisk objęli politycy Frontu Narodowo-Demokratycznego, w tym funkcję wicepremiera (został nim Petru Groza z Frontu Oraczy ). Jednocześnie komuniści zorganizowali demonstracje przeciwko nieprzyznaniu im stanowiska ministra spraw wewnętrznych, które przerodziły się w zamieszki. Pod tym pretekstem do Rumunii przybył z Moskwy Andriej Wyszyński , który aktywnie działał na rzecz wzmocnienia komunistów i osłabienia ich konkurentów. Podjęta wówczas próba odsunięcia komunistów przez króla Michała I nie powiodła się.

W styczniu 1945 RPK ogłosiła nowy program, w którym zrezygnowała z niektórych najradykalniejszych haseł w celu pozyskania szerszego poparcia społecznego. Wkrótce potem na powrót rozpoczęto organizować demonstracje na prowincji, przejmując przy okazji władzę na poziomie lokalnym na większości terytorium Rumunii. Próby zdławienia tego ruchu przez rząd doprowadziły do interwencji radzieckiej i powołania w marcu rządu Petru Grozy, złożonego z działaczy RPK i innych partii Frontu Narodowo-Demokratycznego. Działania w celu ograniczenia jego znaczenia podejmowane przez króla Michała I w drugiej połowie 1945 nie odniosły skutku, poza kosmetyczną zmianą polegającą na przyłączeniu dwóch polityków opozycyjnych do rządu (styczniu 1946 ). Po tym zdarzeniu rząd Grozy został uznany przez mocarstwa zachodnie.

W maju 1946 Front Narodowo-Demokratyczny został przekształcony w Blok Partii Demokratycznych. Po wyborach, zorganizowanych w listopadzie w oparciu o narzuconą przez komunistów ordynację, według oficjalnych wyników zdecydowane zwycięstwo odnieśli komuniści, a Blok Partii Demokratycznych zajął 348 spośród 414 miejsc w parlamencie. W proteście przeciwko warunkom, w jakich wybory się odbywały oraz sfałszowaniu ich wyników opozycja wycofała swoich ministrów z rządu. Wkrótce potem, po podpisaniu traktatu pokojowego, komuniści mogli przystąpić do ostatecznej rozprawy z opozycją, mogąc zrezygnować z pozorów zachowywanych w celu uzyskania jak najkorzystniejszych warunków pokojowych ze strony mocarstw zachodnich. Aresztowano najważniejszych działaczy opozycji (m.in. pod zarzutem spiskowania z USA ), a także kilku działaczy partii Bloku Partii Demokratycznych słabiej podporządkowanych komunistom; w grudniu 1947 doprowadzono do abdykacji króla Michała I i proklamacji Rumuńskiej Republiki Ludowej .

1948-1989

W lutym 1948 doszło do połączenia RPK z Rumuńską Partią Socjaldemokratyczną, w efekcie którego powstała Rumuńska Partia Robotnicza (RPR). Zjednoczenie to nastąpiło po wyeliminowaniu innych liczących się partii z rumuńskiej sceny politycznej oraz po zlikwidowaniu monarchii. W praktyce oznaczało ono wcielenie socjaldemokratów do RPK (Rumuńska Partia Socjaldemokratyczna została automatycznie zlikwidowana, ale tylko 1/4 jej członków trafiła do nowego ugrupowania). Także sekretarzem generalnym RPR pozostał dotychczasowy lider RPK Gheorghe Gheorghiu-Dej .

RPR była partią rządzącą w Rumunii, w praktyce stanowiącą ośrodek władzy w jednopartyjnym (od 1953 , po rozwiązaniu ostatniej z partii satelickich) ustroju politycznym państwa. W pierwszym okresie jej istnienia istotne znaczenie miały walki pomiędzy frakcjami partyjnymi skutkujące usuwaniem poszczególnych prominentnych działaczy z partii (niekiedy także skazywanych na śmierć jak Lucreţiu Pătrăşcanu w 1954 ). M.in. w 1952 Gheorghiu-Dej (związany z grupą działaczy "krajowych") wyeliminował frakcję partyjną związaną z działaczami przysłanymi z Moskwy, dotąd mającą bardzo duże znaczenie w partii.

W przeciwieństwie do innych partii rządzących w tzw. krajach demokracji ludowej , okres destalinizacji po śmierci Stalina w 1953 , a następnie po referacie Nikity Chruszczowa wygłoszonym na XX Zjeździe KPZR w 1956 nie skutkował poważniejszymi zmianami personalnymi w kierownictwie partii - Gheorghiu-Dej oddał fotel pierwszego sekretarza w 1954 , lecz wrócił na niego już rok później (ustępując jednak z funkcji premiera); próba jego usunięcia podjęta w 1961 też zakończyła się niepowodzeniem (dopiero kilka lat po jego śmierci, w 1968 Komitet Centralny Rumuńskiej Partii Komunistycznej obciążył go winą za represje i łamanie prawa).

Śmierć Gheorghiu-Deja w 1965 spowodowała walkę o władzy w partii, z której wyszedł zwycięsko Nicolae Ceauşescu (m.in. dzięki poparciu Iona Maurera ). Ceauşescu kilka miesięcy po objęciu przez siebie funkcji generalnego sekretarza RPR ogłosił zwycięstwo komunizmu w Rumunii, a następnie zmienił nazwę partii na Rumuńską Partię Komunistyczną (RPK), a państwa na Socjalistyczną Republikę Rumunii . Wzmocnił on zdecydowanie narodową wymowę ideologii RPK (obecną zresztą już u jego poprzednika) i w pewnym stopniu uniezależnił się od Moskwy (m.in. Rumunia okazywała sympatię Chinom podczas ich konfliktu z ZSRR, nie uczestniczyła w interwencji wojsk Układu Warszawskiego w Czechosłowacji w 1968 , rumuńscy sportowcy brali udział w igrzyskach olimpijskich w Los Angeles w 1984 wbrew ich bojkotowi przez inne państwa komunistyczne).

Polityka Ceauşescu, nasilającego system represji i umacniającego swoją dyktaturę, szczególnie od lat 70. XX w. , spowodowała, że w momencie upadku systemu komunistycznego w Europie ( Jesień Ludów ) w przeciwieństwie do innych krajów regionu doszło w Rumunii do rewolucji (grudzień 1989 ). W jej efekcie Ceauşescu został skazany na śmierć. Po śmierci dyktatora władzę objęli jednak Front Ocalenia Narodowego , składający się jednak w dużej mierze z byłych działaczy RPK (na jego czele stał były minister Ion Iliescu , odsunięty w 1985 przez przez dyktatora). Jedną z pierwszych decyzji po objęciu władzy przez Iliescu był ogłoszony 30 grudnia 1989 zakaz działalności wszelkich organizacji komunistycznych (wkrótce potem zniesiony), na mocy którego RPK rozwiązano.

Sekretarze generalni

• Gheorghe Cristescu 1921 - 1924
• Elek Köblös 1924 - 1927
• Vitali Holostenco 1927 - 1931
• Alexander Stefanski 1931 - 1936
• Boris Stefanov 1936 - 1940
• Ştefan Foriş 1940 - 1944
• Gheorghe Gheorghiu-Dej 1945 - 1954
• Gheorghe Apostol 1954 - 1955
• Gheorghe Gheorghiu-Dej 1955 - 1965 (ponownie)
• Nicolae Ceauşescu 1965 - 1989

Literatura

• M. Tanty, Bałkany w XX wieku. Dzieje polityczne, Warszawa 2003.
• J. Demel, Historia Rumunii, Wrocław 1970.