Werner Heisenberg (1901-1976)
Werner Karl Heisenberg (ur.
5 grudnia
1901
w
Würzburgu
, zm.
1 lutego
1976
w
Monachium
) - niemiecki
fizyk teoretyk
.
Był jednym ze współtwórców
mechaniki kwantowej
, laureat
Nagrody Nobla z dziedziny fizyki
w roku
1932
za fundamentalny wkład w stworzenie
mechaniki kwantowej
[1]. Był także ważnym
filozofem nauki
, pozostającym pod wpływem
platonizmu
i
neokantyzmu
.
Wkład w rozwój mechaniki kwantowej
W
1920
roku wstąpił na Uniwersytet w Monachium. Studiował tam fizykę pod kierunkiem m.in.
Arnolda Sommerfelda
i
Wilhelma Wiena
. W
1923
roku Heisenberg uzyskał stopień doktora.
Heisenberg poznał
Nielsa Bohra
w
Göttingen
w
1922
roku będąc jeszcze studentem. Był to początek owocnej współpracy. W latach
1924
-
1926
został jego asystentem w
Kopenhadze
, a od
1927
roku został profesorem fizyki teoretycznej na Uniwersytecie w
Lipsku
.
Wiosną 1925 roku Heisenberg opracował pierwszą formę mechaniki kwantowej nazywaną mechaniką macierzową. Teoria ta podaje ogólne zasady opisu wszystkich zjawisk mikroświata i jak dotąd jest całkowicie zgodna z doświadczeniem. Alternatywną formę mechaniki kwantowej, mechanikę falową, odkrył
Erwin Schroedinger
jesienią 1925 roku, a w 1926 roku wykazał jej zgodność z teorią Heisenberga.
Pracował razem z Bohrem nad tzw. kopenhaską interpretacją mechaniki kwantowej. W
1927
roku odkrył zasadę, nazywaną potem
zasadą nieoznaczoności Heisenberga
, która stwierdzała, że w przypadku
cząstek
o rozmiarach porównywalnych lub mniejszych od średnicy atomu, niemożliwe jest jednoczesne, dokładne ustalenie ich położenia i
pędu
, przy czym iloczyn błędu (a dokładniej nieokreśloności) pomiarów położenia oraz pędu nie może być mniejszy niż pewna stała (zobacz
stała Plancka
).
Po dokonaniu odkrycia miał wypowiedzieć następującą myśl: "Miałem uczucie, że patrzę przez powierzchnię zjawisk atomowych na leżące pod nią podłoże o zadziwiającej wewnętrznej urodzie... "
Później, aż do wybuchu
II wojny światowej
pracował nad wieloma zagadnieniami dotyczącymi fizyki kwantowej, cząstek elementarnych i kwantowej teorii pola.
W
1932
roku otrzymał Nagrodę Nobla z fizyki, za dokonania w fizyce kwantowej, ze szczególnym uwzględnieniem odkrycia dwóch form
alotropowych
wodoru
(tzw. tripletowej i normalnej).
Praca w czasie II wojny światowej
W momencie napaści
Niemiec
na
Danię
w
1940
roku Heisenberg przebywał już w Niemczech. Został przez
Otto Hahna
ściągnięty do jego zespołu opracowującego na specjalne zlecenie
Hitlera
bombę atomową
. Po roku zastąpił Hahna w kierowaniu tym zespołem.
Po wojnie Heisenberg twierdził, że został kierownikiem tych badań, aby maksymalnie je spowolnić i nie dopuścić do wyprodukowania przez hitlerowskie Niemcy bomby atomowej. Na podstawie relacji Heisenberga Thomas Power napisał książkę Wojna Heisenberga, a Michael Frayn sztukę Kopenhaga.
W
1941
odbyło się spotkanie Heisenberga z
Bohrem
. Heisenberg utrzymywał, że próbował przekazać Bohrowi między wierszami, iż nie dopuści do wyprodukowania bomby atomowej przez Niemcy i namawiał go, żeby starał się torpedować takie prace prowadzone przez aliantów. Sam Bohr twierdził jednak zawsze, że Heisenberg nakłaniał go w tej rozmowie tylko do współpracy. Od tego czasu Bohr zerwał przyjaźń z Heisenbergiem, a później, po ucieczce z Danii, dołączył do amerykańskiego
projektu
budowy bomby atomowej.
W kwietniu
2002
odkryto list, który Bohr zamierzał wysłać Heisenbergowi w
1952
roku. Przypominał w nim jasno prawdziwą treść rozmowy z 1941 roku i prosił Heisenberga, aby ten przestał w tej sprawie kłamać[2].
Późniejsze życie Heisenberga
Po II wojnie światowej Heisenberg był początkowo przetrzymywany w amerykańskim obozie jenieckim. Po przekazaniu Amerykanom dokładnego sprawozdania z działalności jego zespołu badawczego, został skazany przez amerykański sąd wojskowy na 5 lat więzienia. Zwolniono go już po dwóch latach. Po opuszczeniu więzienia wyjechał najpierw do Szwajcarii, gdzie pracował razem z
Linusem Paulingiem
, dawnym przyjacielem ze studiów. W
1956
roku wrócił do Niemiec i aż do emerytury pracował na Uniwersytecie w
Heidelbergu
.
Publikacje
- "Fizyka a filozofia", przeł. S. Amsterdamski, Warszawa, lipiec 1962
Źródła
- Beata Tarnowska (red.), Nagrody Nobla. Leksykon PWN, Warszawa 2001, .
Linki zewnętrzne
Przypisy